‘Âmil Teorisinde Ma‘nevî ‘Âmile Yeni Bir Yaklaşım Denemesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 372 - 386, 21.12.2024

Sahip Aktaş

https://doi.org/10.20486/imad.1513259

Öz

Arapların farklı milletlerle karşılaşması, beraberinde Arapça konuşanlar arasında dil hatalarının yaygınlaş-masına neden olmuştur. Bu olgu, Arap gramerini nesnel kaideler üzerinden tespit etme ihtiyacını doğur-muştur. Bu ihtiyacı gidermeye yönelik dilciler tarafından her biri müstakil bir ekole dönüşecek düzeyde gramer müktesebatı oluşturulmuştur. Dil ekolleri düzeyinde gramer kurallarının mantıksal bir zeminde izah etme gayreti, tarihsel süreçte Arap gramerine dair birtakım teoriler ortaya çıkarmıştır. Bunlardan biri de ‘âmil teorisidir. Etkinliğini, ortaya çıktığı günden bugüne sürdüren bu teoriye zaman içerisinde birtakım eleştiriler getirilmiştir. Lafzî ve ma‘nevî ‘âmil olarak iki temel saç ayağı üzerinden kurgulanan bu teori, genel kabul görmüştür. Ancak özelikle ma‘nevî âmilin ne olduğu konusunda yapılan çalışmalar, farklı tercihleri ortaya çıkarmış ve buna dair birtakım tartışmalara kapı aralamıştır.
Bu çalışmada birtakım eleştirilere maruz kalan ‘âmil teorisi genel hatlarıyla inceleme konusu yapılacaktır. Ardından farklı tercihlere sahne olan ma‘nevî ‘âmil konusu ele alınıp işlenecektir. Teorinin daha fazla yoruma açık olarak değerlendirilen ma‘nevî ‘âmil kısmı için ilk halin merfû‘ olması şeklinde farklı bir yaklaşım sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Grameri, ‘Âmil Teorisi, Lafzî ‘Âmil, Ma‘nevî ‘Âmil, Merfû’

A New Approach to Maʿnewī ʿĀmil in ʿĀmil Theory

Öz

When Arabs began to live with many people of different nationalities, linguistic errors began to spread among Arabic-speaking people. This phenomenon has led to the need to identify Arabic grammar based on objective principles. In order to meet this need, a grammatical acquis was developed by linguists, each of which would turn into an independent school. The effort to explain grammatical rules on a logical basis has revealed some theories about Arabic grammar in the historical process. One of these theories is the ʿāmil theory. This theory, which still maintains its strength from the day it emerged, has been criticized over time. Despite being generally accepted, this theory based on two pillars, namely the lafzī and the maʿnewī ʿāmil, has revealed different preferences, especially about what the maʿnewī ʿāmil, causing it to be up for debate. In this study, the ʿāmil theory, which has been subjected to some criticism, is examined in general terms. Then, the subject of maʿnewī ʿāmil, which different scholars have different preferences, is discussed. A different approach will be presented for this part of the theory, which is considered open to further interpretation, by defining the initial state as 'merfūʿ'.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, ʿĀmil Theory, Lafzī ʿĀmil, Maʿnewī ʿĀmil, Merfūʿ

Kaynakça

• Birgivî, Takıyyuddîn Mehmed b. Pîr Ali. İzhâru’l-esrâr fi’n-nahv. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Bulut, Ali. “İbn Madâ’nın Arap Dilindeki ‘Âmil Nazariyesine Yönelik Eleştirileri”. Nüsha Dergi-si 6/23 (Güz 2006), 61-74.
• Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed. el-‘Avâmilu’l-mi’e. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Daşkıran, Yaşar. “Temmâm Hassân’ın Dil Anlayışı: Karineler Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56/2 (Güz 2015), 149-164. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001438
• Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. Kahire: Daru’l-Me‘ârif, t.y.
• Enbârî, Ebu’l-Berekât Kemâluddîn ‘Abdurrahmân b. Muhammed. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf bey-ne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. thk. Cevdet Mebrûk Muhammed. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2002.
• Enîs, İbrâhîm. Min esrâri’l-luğa. Kahire: Mektebetu’l-Encılo el-Mısriyye, 1978.
• Ensârî, Velîd ‘Âtıf. Nazariyetu’l- ‘âmil fî nahvi’l-‘arabî ‘arden ve nakden. Irbid: Dâru’l-Kitâbi’s-Sakâfî, 2014.
• Ebû ‘Abdillâh, Abdul‘azîz ‘Abduh. el-Ma‘nâ ve’l-i‘râb ‘inde nahviyyîn ve nazariyyetu’l-‘âmil. Trab-lus: el-Kitâb ve’t-Tevzî‘ ve’l-İ‘lân ve’l-Metâbi‘, 1982.
• Esterâbâdî, Radî. Şerhu’l-Kâfiye. thk. Hasan b. Muhammed b. İbrâhîm el-Hıfzî. Medine: Câmi‘atu’l-İslâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, 1993.
• Harbî, Muhammed Bâtil. “el-‘Âvâmilu’l-ma‘neviyye fi’n-nahvi’l-‘arabî”. Mecelletu Ummi’l-Kurâ 10 (1415/1995), 69-133.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân. el-Hasâis. thk. eş-Şirbînî Şirîde. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2007.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû ‘Amr Cemâlüddîn ‘Osmân b. ‘Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. Kâfîye. Pakistân: Mek-tebetü’l-Büşrâ, 2011.
• İbn Hamza, Mustafâ. Nazariyyetu’l-‘âmil fi’n-nahvi’l-‘arabî. Ürdün: Dâru’l-Kitâb es-Sekâfî, 2004.
• İbn Madâ’ el-Kurtubî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Kitâbu’r-red ‘ala’n-nuhât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1948.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim el-Mısrî. Lisânu’l-‘arab. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2008.
• ‘Îd, Muhammed. Usûlu’n-nahvi’l ‘arabî fî nazari’n-nuhât ve re’yi İbn Madâ’ ve dav’u ‘ilmi’l-luğati’l-hadîs. Kâhire: ‘Âlemu’l-Kutub, 1989. Küçükahmet, Leyla. Öğretim İlke ve Yöntemleri. İstanbul: Nobel, 2017.
• Mahzûmî, Mehdî. Fi’n-nahvi’l-‘arabî. Beyrut: Dâru’-Râidi’l-‘Arabî, 1986.
• Muberred, Ebu’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Muktedab. thk. Muhammed Abdu’l-Hâlık ‘Useyme. Kahire: Metâbi‘u’l-Ehrâm et-Ticâriyye, 1994.
• Mustafâ, İbrâhîm. İhyâu’n-nahv. Kâhire: Muessetu Hindâvî, 2012.
• Mutarrizî, Ebu’l-Feth Nâsır b. ‘Abdu’s-Seyyid b. ‘Alî. el-Misbâh fî ‘ilmi’n-nahv. thk. Yâsîn Mahmûd el-Hatîb. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1997.
• Nâsır, Betûl Kâsım. “el-Hudûd fi’n-nahv li-‘Alî b. ‘Îsâ er-Rummânî”, Mecelletu Mevrid 23/1 (Ni-san 1995), 32-46.
• Sağîr, Sa‘dullah. Şerhu’l- ‘Avâmil el-Cürcânî (Şurûhu’l- ‘Avâmil içinde). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ‘İl-miyye, 2010.
• Seyyid Şerîf el-Cürcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2007.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Osmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Mektebetu’l-Hancî, 1375/1955.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr Muhammed. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. ‘Abdu’l-‘Âl Sâlim Mekrem. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1992.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr Muhammed. el-Eşbâh ve’n-nazâir fi’n-nahv. thk. ‘Abdu’l-‘Âl Sâlim Mekrem. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1985.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahîm b. Mûsâ b. Muhammed. el-Mekâsıdu’ş-şâfiye fî şerhi’l-hulâsati’l-Kâfiye. thk. ‘Abdurrahmân b. Suleymân el-‘Useymîn. Mekke: Ma‘hedu’l-Buhûsi’l-‘İlmiyye ve İhyâ’u’t-Turâsi’l-İslâmî, 2007.
• Tantâvî, Muhammed. Neş‘etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât. Mısır: Matba‘atu Vâdi’l-Mulûk, 1948.
• Temmâm Hassân. el-Luğatu’l- ‘arabiyye ma‘nâhâ ve mebnâhâ. b.y.: Dâru’s-sekâfe, 1994.
• Zâzâ, Hasan. el-Lisân ve’l-insân el-medhal ilâ ma‘rifeti’l-luğa. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1990.