Mecelle’nin Arap Ülkelerindeki Yürürlüğü

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 113 - 161, 30.06.2022

Afra Uysal

Öz

Devlet yönetimlerindeki merkezileşmenin sonucu olarak XIX. yüzyılda kanunlaştırma faaliyetleri ve hukuk birliğinin sağlanması çalışmaları, Kara Avrupası’nda olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde de hız kazanmıştır. Bu dönemde batılılaşma sonucu Avrupa ülkelerinden iktibas edilen kanunlar olduğu gibi, milli Osmanlı kanunları da hazırlanmıştır. Bu milli kanunların başında şüphesiz ki Osmanlı Medeni Kanunu olarak kabul edilen Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye gelmektedir. İslam özel hukukunun kodifikasyonu niteliğini taşıyan bu Kanun, fıkıh tarihinde yeni bir dönem başlatmış ve İslam devletlerinde kanunlaştırma fitilini ateşlemiştir. O dönemde Osmanlı Devleti’ne bağlı vilayetler konumunda olan Arap ülkelerinde de merkez ile aynı anda yürürlüğe giren bu Kanun, Birinci Dünya Savaşı sonrasında bu vilayetlerin kaybedilmesi ve manda yönetimi altına girmesi ile etkisini yitirmemiş, söz konusu ülkelerde uygulanmaya devam etmiştir. Milli kanunların yapılması ile yürürlükten kalkmış olsa bile, Mecelle bu ülkelerdeki hukuk doktrinlerini bir süre daha etkilemeye devam etmiştir. Mecelle’nin İslam ülkelerindeki medeni hukuk kanunlaştırmalarına etkisini tespit edebilmek için, Mecelle’yi uygulamasa da onunla benzer bir dönüşüm yaşayan Mısır pratiği de bu kapsamda incelenmelidir.

Anahtar Kelimeler

Mecelle, İslam hukuku, Osmanlı Medeni Kanunu, Meri Hukuk, Arap Ülkeleri

The Enforcement of Majalla in Arabic Countries

Öz

In 19th century, as a result of centralization on the governence, endeavor on codification and unification of legislation accelerated in Ottoman Empire like as Continental Europe. In that time, there were some Codes adapted from European Countries with the idea of westernization and some national Ottoman Codes were promulgated. The leading one of these national Codes was the Majalla deemed as Ottoman Civil Code. This Code which held qualification of Islamic private law’s codification, marked an era in history of fiqh (Islamic Law) and triggered codifications in Islamic states. The Code which put in force in Arabic Countries as were counties of Ottoman Empire, at the same time with the Capital, did not lose its effect by the occupation and mandate after the First World War, and countinued to be in force in those countries. Even though it repealed by the enforcement of national Codes, the Majalla continued to affect doctrine of law in these countries for a while. Even though Majalla had not been implemented in Egypt, Egyptian practice which has similar transformation with Majalla, should be exemined in this context to determine Majalla’s impact on civil code’s transformation in Islamic countries.

Anahtar Kelimeler

Majalla, Islamic law, Ottoman Civil Code, Legislation in Force, Arabic Countries

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, “Tezkire no:8”, 19. Yüzyılda Osmanlı Devlet Yönetimi (Tezâkir), haz. Seyit Ali Kahraman, 1. Cilt, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2019.
• Akgündüz, Ahmed, Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, 2. Baskı, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2017.
• Al-Mukhtar, Sabah, “Iraq”, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 1, 1994, s. 156-177.
• Al-Qasem, Anis, “Palestine”, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 1, 1994, s. 189-203.
• Al-Saleh, Fawaz, el-Kanun el-Medenî Mesâdir el-İltizâm (Civil Law 1), Publications of the Syrian Virtual University (SVU), Syrian Arab Republic, 2018.
• Anderson, J. N. D., “The Shari’a Today”, Journal of Comparative Legislation and International Law, Vol. 31:3/4, 1949, s. 18-25.
• Aybakan, Bilal, “Selem”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVI, İstanbul 2009, s. 402-405.
• Aydın, Mehmet Âkif, “Arazi Kanunnâmesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, III, İstanbul 1991, s. 346-347.
• Aydın, M. Âkif, “Bir Hukukçu Olarak Ahmed Cevdet Paşa”, Ahmed Cevdet Paşa Semineri, İstanbul 1986.
• Aydın, Mehmet Âkif, “İslam Hukuku’nun Osmanlı Devleti’nde Kanun Hukukuna Doğru Geçirdiği Evrim”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, Bahar 2016.
• Aydın, Mehmet Âkif, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVIII, Ankara 2003, s. 231-235.
• Aydın, Mehmet Âkif, “Mecelle’nin hazırlanışı”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Sayı IX, İstanbul 1989, s. 46-48.
• Aydın, Mehmet Âkif “Muhammed Kadri Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXX, İstanbul 2005, s. 546.
• Badr, Gamal Moursi, “New Egyptian Civil Code and the Unification of the Laws of Arab Countries”, Tulane Law Review, Vol. 30:2, 1955-1956, s. 299-304.
• Bentwich, Norman, “The Application of Jewish Law in Palestine”, Journal of Comparative Legistalion and International Law, Third Series, Vol. 9:1, 1927, s. 59-67.
• Bentwich, Norman, “The Legislation of Palestine, 1918-1925”, Journal of Comparative Legistalion and International Law, Third Series, Vol. 8:1, 1926, s. 9-20.
• Bentwich, Norman, “Palestine”, Journal of Comparative Legistalion and International Law, Third Series, Vol. 8:3, 1926, s. 228-233.
• Brinton, Jasper Yeates, Mixed Courts of Egypt, Yale University Press, New Haven 1930.
• Britannica, Editoryal, “order in council”, Encyclopedia Britannica, 8.12.2017, https://www.britannica.com/topic/order-in-council (31.10.2021).
• Buzpınar, Ş. Tufan, “Lübnan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVII, Ankara 2003, s. 248-254.
• Buzpınar, Ş. Tufan, “Suriye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVII, İstanbul 2009, s. 550-554.
• Çetin, Atilla, “İsmâil Paşa, Hidiv”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIII, İstanbul 2001, s. 117-119.
• Çetinsaya, Gökhan, “Irak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIX, İstanbul 1999, s. 93-95.
• Düstur, Cilt 1, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1289 (1872).
• Ebed, William Makram; Colombos, C. J., “Mediterranien Colonies”, Journal of Comparative Legislation and International Law, New Series, Vol. 18, 1918, s. 244-253.
• Eisenman, Robert H., Islamic Law in Palestine and Israel, E. J. Brill, Leiden 1978.
• Ekinci, Ekrem Buğra, “Lübnan’ın Esas Teşkilat Tarihçesi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 31, Sayı 3, 1998, s. 17-35.
• El-Kânun el-Medenî (rakam 40 lisene 1951), el-Hükümetü’l-Irakiyye Vezaretü’l- Adliyye, Matbaatü’l-Hüküme, Bağdad 1951.
• El-Kanun el-Medenî el-Ehlî, 3. Baskı, El-Matbaatü’l-Emiriyye, Kahire 1913.
• “El-Kanun el-Medenî”, el-Vakai‘ el-Filistiniyye, özel sayı, Ağustos 2012.
• Es-Seyyid, Seyyid Muhammed, “Mısır”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, Ankara 2004, s. 563-569.
• Findley, C. V., “Medjelle”, EI2, Vol. VI, s. 971-972.
• Fisher, Stanley; Ebed, W. Makram; Anderson, Maxwell H.; Bentwich, Norman, “Mediterranean Colonies”, Journal of Comparative Legislation and International Law, Third Series, Vol. 2:2, 1920, s. 165-172.
• Gedikli, Fethi; Onat, İbrahim Enes, “İkinci Meşrutiyetten Sonra Mecelle Cemiyetinin Tekrar Kurulma Süreci”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri, Ed. Fethullah Soyubelli, Bursa Kültür A. Ş., Bursa 2021, s. 419-426.
• Ghosn, Halil, “Adli Hükümler Mecellesi ve Lübnan Hukuk Sistemi”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu Tebliğleri, Ed. Fethullah Soyubelli, Bursa Kültür A. Ş., Bursa 2021, s. 561-565.
• Gottschalk, R., “The Development of the Law of Torts in Israel”, Modern Law Review, Vol. 24:3, Mayıs 1961, s. 345-354.
• Grigsby, W. E., “Mixed Courts of Egypt”, Law Quarterly Review, Vol. 12:3, Oxford 1896, s. 252-259.
• Görgün, Hilal, “Mısır”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXIX, Ankara 2004, s. 569-575.
• Haddad, Hamzeh, “Jordan”, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 1, 1994, s. 178-188.
• Halaçoğlu, Yusuf; Aydın, M. Âkif, “Cevdet Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, VII, İstanbul 1993, s. 443-450.
• Heyacine, Raid Ahmed, el-Omeri, Sabit Gazi, “el-Muahede el-Ürdüniyye el- Britaniyye 1928 ve Eseruha fi’t-Tatavvur es-Siyasi fi İmaret Şarki el-Ürdün”, Mecelletü Camiatü’l-Kudüs el-Meftuha li’l-Ebhas ve’d-Dirasat, Sayı 29/1, 2013, s. 259-302,
• Irvine, Verity Elizabeth “Transjordan, the Hashemite Kingdom, and the Palestine War”, Britannica, https://www.britannica.com/place/Jordan/History (06.05.2021).
• İbrahim, Abdülazim, “Mecelle’nin Ortadoğu Devletlerine Tesiri”, Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2017, s. 8-18.
• Jwaideh, Zuhair E., “The New Civil Code of Iraq”, George Washington Law Review, Vol. 22:2, 1953, s. 176-186.
• Karaman, Hayrettin, İslâm Hukuk Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Karaman, M. Lutfullah, “Filistin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIII, İstanbul 1996, s. 89-103.
• Kayapınar, Hüseyin, “Mugârese”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXX, İstanbul 2005, s. 373-374.
• Kenanoğlu, M. Macit, “Nizâmiye Mahkemeleri”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, İstanbul 2007, s. 185-188.
• Kubbec, Sâmir Mâzin el-Kubbec, Mecelletu’l-Ahkâmi’l-Adliyye Masâdiruha ve Eseruha Fî Kavânîn eş-Şarki’l-İslâmî, Daru’l-Feth Liddirasât ve’n-Neşr, Amman 2008.
• Lewis, Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Second Edition, Oxford University Press, London 1968.
• Liebesny, Herbert J., “Religious Law and Westernization in the Moslem Near East”, The American Journal of Comparative Law, Vol. 2:4, 1953, s. 492-504.
• Liebesny, Herbert J., “Part II: Impact of Western Law in the Countries of the Near East” George Washington Law Review, Vol. 22:2, 1953, s. 127-141.
• Mahmasânî, Subhî, el-Evdâ‘ut-Teşri‘iyye fi’d-Düvel el-Arabiyye, 2. Baskı, Dârü’l-İlm lil-Melâyîn, Beyrut 1962.
• Mahmasânî, Subhî, Felsefetü’t-Teşri‘ fi’l-İslam, Mektebetü’l-Keşşâf ve Matbaatüha, Beyrut 1365/1946.
• Mahmasânî, Subhî, (Terc. İbrahim Kâfi Dönmez), “İslam Hukukunun Tedvini (II)”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 4, 1986, s. 361-383.
• Mardin, Ebul’ula, Medeni Hukuk Cephesinden Ahmed Cevdet Paşa, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1996.
• “Mısır’ın İdaresi Hakkında Hidiv İsmail Paşa’ya Mektub-i Sami”, Reşad Fuad (Keçecizade) Efendi Evrakı, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, VII, Sayı: 42, İstanbul 1332 (1917).
• Mogannam, Theodore E., “Practical Application of the Law in Certain Arab States”, George Washington Law Review, Vol. 22:2, 1953, s. 142-155.
• Morcos, Soliman; Farag, Wadie, (Terc. Coşkun Üçok), “Yeni Mısır Medeni Kanunu (Kaynakları, Vasıfları ve Gelecek İçin Vadettiği İmkanlar)”, AÜHFD, Cilt:10, Sayı:1, 1953, s. 742-754.
• Muallim Cemaleddin, (Terc. Seda Örsten Esirgen), “Mukâyese-i Kavânîn-i Medeniyye, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye – Fransa Kanûn-ı Medenisi, Kitâbü’l-Büyû‘”, AÜHFD, Cilt 61, Sayı 2, 2012, s. 809-818.
• Mutlu, Orçun, “Filistin Devleti’nin Devletlik Statüsüne Dair Bir Değerlendirme”, Balkan Journal of Social Sciences, Sayı 8 (EUREFE ’19), 2019, s. 403-413.
• Nordanskog, Magnus, The Legal System of Lebanon: From French Influence to Globalisation and European Community Law, yayımlanmamış yüksek lisans (LL.M.) tezi, University of Lund Faculty of Law, 2001.
• Onar, Sıddık Sami, “Osmanlı İmparatorluğunda İslam Hukukunun Bir Kısmının Codification’u, Mecelle”, İÜHFM, Cilt 20, Sayı 1-4, s. 57-85.
• Osmanağaoğlu Karahasanoğlu, Cihan, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımından Önemi”, OTAM Dergisi, sayı 29, Bahar 2011, s. 93-124.
• Örsten Esirgen, Seda, “Osmanlı Devleti’nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu?”, OTAM Dergisi, Sayı 29, Bahar 2011, s. 31-47.
• Öztürk, Osman, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İrfan Matbaası, İstanbul 1973.
• “Palestine and Israel- Declaration of Principles on Interim Self-Government Arrangements (Oslo Agreement)”, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 1, 1994, s. 443-453.
• “Palestine and Israel- Agreement on the Gaza Strip and the Jericho Area (Cairo Agreement)”, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 1, 1994, s. 456-467.
• “Palestine- Decree concerning the Judicial and Legal System”, Yearbook of Islamic and Middle Eastern Law, 1, 1994, s. 541.
• Pound, Roscoe, “Law in Books and Law in Action”, American Law Review, Vol. 44:1, 1910, s. 12-36.
• Reyhan, Cenk, Cebel-i Lübnan Vilâyet Nizamnamesi, Memleket: Siyaset-Yönetim Dergisi, Sayı 1, Ankara 2006, s. 175-184.
• Saleh, Nabil, Civil Codes of Arab Countries: The Sanhuri Codes, Arab Law Quarterly, 1993, Vol. 8:2, 1993, s. 161-167.
• Schacht, Joseph, An Introduction to Islamic Law, Clarendon Press-Oxford, New York 1982.
• Sebilü’r-Reşad (Sırat-ı Müstakim), -isim yok-, “Filistin ve Şarki Ürdün Mukadderatı ve Musevilerin Milli Yurt Teşkili Meselesi”, XX, Sayı 505, 15 Haziran 1338 (1922), s. 125-128.
• Sluglett, Marion Farouk; Sluglett, Peter, “Irak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XIX, İstanbul 1999, s. 95-99.
• Stigall, Dan E., “Iraqi Civil Law: Its Sources, Substance and Sundering”, The Journal of Transnational Law and Policy, Vol. 16:1, Florida State University, 2006, s. 1-72.
• Sussmann, J., “Law and Judicial Practice in Israel”, Journal of Comparative Legistalion and International Law, Vol. 32:3/4, 1950, s. 29-31.
• Şentop, Mustafa, “Mürşidü’l-Hayrân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, s. 59-60.
• Şentop, Mustafa, “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Sayı 5, 2005, s. 647-672.
• Şimşirgil, Ahmet; Ekinci, Ekrem Buğra, Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, 2. Baskı, KTB Yayınları, İstanbul 2009.
• The New Cambridge Modern History, Ed. C. L. Mowat, Vol. XII, The Shifting Balance of World Forces 1898-1945, 2nd Edition, Cambridge University Press, Cambridge 1968.
• Tomar, Cengiz, “Ürdün”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLII, İstanbul 2012, s. 354-356.
• Türkbağ, Ahmet Ulvi, “Amerikan Hukuki Realizm Akımı”, İÜHFM, C. LVIII, S. 1-2, 2000, s. 79-95.
• Tyan, Emile, El-Kânun el-Medenî el-Lübnânî en-Nizâm el-Akâri Fî Lübnân, Matbaatü Nahda, Mısır 1955.
• Uygur, Fatma, “Modern Mısır’da Nubar Paşa’nın Karma Mahkemeler Nizamnamesi ve Le Bosphore Égyptien Meselesinde Diplomatik Girişimleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 38, 2019, s. 303-326.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet, “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 139-209.
• Vitinos, Yanko, “Cebel-i Lübnan Hakkında”, İstişare, sayı: 20, İstanbul 1324 (1909), s. 934-937.
• Wickhersham, Warren G.; Nsouli, Marwan M., “Legal System of Lebanon: Summary and Bibliography”, The International Lawyer, Vol. 5:2, American Bar Association, 1971, s. 300-307.
• Windham, Ralph; Gardiner, A. L., “Middle East”, Journal of Comparative Legislation and International Law, Vol. 22:2/3, 1940, s. 179-181.
• Wood, Leonard, “Legislation as an Instrument of Islamic Law”, Ed. Anver M. Emon, Rumee Ahmed, The Oxford Handbook of Islamic Law, Oxford University Press, New York 2018, s. 551-584.