CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİNDE YASAMANIN GÜÇLENDİRİLMESİ: SÖZLÜ SORU İLE YÜRÜTME VE BÜROKRASİDEN İZAHAT İSTENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 297 - 334, 30.12.2022

Abdurrahman Tekin

Öz

Başkanlık sisteminde, yasama çoğunluğu ve yürütmenin farklı siyasi ekollerin elinde olması ihtimal dahilindedir. Bu durum, eşit kuvvetler ile zıt yönlere çekilerek mesafe kat edilmeyen bir devlet yönetimine neden olabileceği için yürütmenin güçlendirilmesi yönünde adımların atılması yaygın karşılaşılan bir durumdur. Türkiye’de de durum bu şekilde özetlenebilmektedir. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçişle beraber gerek hükümet sistemi tercihinin doğasından gerekse de sistemin kurgulanma tarzından kaynaklanan birtakım sebepler ile TBMM’nin yetkilerinde ve buna bağlı olarak da etkinliğinde azalmalar görülmüştür.
Yeni bir hükümet sistemi değişikliğine gidilmeden, atılabilecek pek çok somut adım ile TBMM’nin etkin bir konuma getirilmesi mümkündür. Bu adımlardan biri de sözlü soru mekanizmasının tekrar hukuk hayatımıza girmesi olarak düşünülebilir. Karşılaştırmalı hukuktan elde edilen bilgiler ile etkinleştirilen bu mekanizma sayesinde, daha hesap verilebilir, sorumlu ve hukuka uygun faaliyetler icra eden bir yürütme organına ve bürokratik yapıya sahip olunabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Yürütmenin Denetlenmesi, Yasamanın Güçlendirilmesi, Sözlü Soru, Gensoru

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, Erdal, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Hükümet Üzerindeki Denetim Araçlarından Soru”, Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, 2008, Sayı.72, http://www.e-akademi.org/ (17.01.2022).
• Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım, 3. Baskı, Seçkin, Ankara, 2020.
• Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, 13. Baskı, Seçkin, Ankara, 2019.
• Atlay, Kamil, "Türk Parlamento Hukukunda Gensoru", Yasama Dergisi, Cilt 16, 2010, s. 57-102.
• Bagehot, Walter, The English Constitution, 2. Baskı, Ann Arbor, London, 1873.
• Bevan, Shaun; John, Peter, “Policy Representation by Party Leaders and Followers: What Drives UK Prime Minister’s Questions?”, Government and Opposition, Cilt 51, Sayı 1, 2015, s. 59-83.
• Bradshaw, Kenneth, “Parliamentary Questions: A Historical Note”, Parliamentary Affairs, Cilt 7, Sayı 3, 1953, s. 317-326.
• Bülbül, Mehmet, “Bir Parlamenter Denetim Yolu olarak TBMM’de Yazılı Soru”, Yasama Dergisi, Cilt 4, 2007, s. 27-56.
• Bülbül, Mahmut, "TBMM'nin Bilgi Edinme Yollarından Sözlü Soru Önergelerinin Cevaplandırılması", Yasama Dergisi, Cilt 3, 2006, s. 18-20.
• Bülbül, Mahmut, Parlamenter Denetim Yolu Olarak Soru, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, TBMM, Ankara, 2008.
• Camara de Diputados Chile, "Interpelacion", 2018, camara.cl/verdoc.aspx?prmTIPO=INTERPELACION&prmID=36, (16.02.2022).
• Carey, Maeve P., “Presidential Appointments, the Senate’s Confirmation Process, and Changes Made in the 112th Congress”, Congressional Research Service, 2012, https://fas.org/sgp/crs/misc/R41872.pdf, (02.03.2022).
• Çelebi, Fatih, “Fransa Millet Meclisi Üzerine”, Yasama Dergisi, Cilt 21, 2012, s. 51-84.
• Çeliker, Ercan, “Plan ve Bütçe Komisyonu: Gelişimi ve Yasama Sürecindeki İşlevi”, Yasama Dergisi, Cilt 2, 2006, s. 5-31.
• Döner, Ayhan, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin, Ankara, 2021.
• Ekathimeniri, Cypriot Lawmakers Reject State Budget for 1st Time Ever", ekathimerini.com/news/260434/cypriot-lawmakers-reject-state-budget-for-1st-time-ever/, (18.03.2022).
• Eren, Abdurrahman, Anayasa Hukuku Dersleri, 3. Baskı, Seçkin, Ankara, 2021.
• European Parliament, Committees of Inquiry in National Parliaments, europarl.europa.eu/thinktank/en/document/IPOL_STU(2020)649524, (10.03.2022).
• European Parliament, Parliamentary Questions in Selected Legislative Chambers, 2014, europarl.europa.eu/thinktank/en/document/IPOL-AFCO_NT(2014)493044, (15.03.2022).
• Gençkaya, Ömer Faruk, “Parlamenter Bilgi Edinme ve Denetim Aracı Olarak Soru”, Parlamenter Denetim Sempozyumu, 2012, s. 66-73.
• Glassman, Matthew Eric, “A Parliamentary Style Question Period: Proposals and Issues for Congress”, Congressional Research Service, 2009, s. 7, https://fas.org/sgp/crs/misc/RL34599.pdf, (21.03.2022).
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt I, Ekin, Bursa, 2011.
• Hennessy, Peter, Prime Minister: The Office and Its Holders Since 1945, Allen Lane, London, 2000.
• Hansard Society, Tuned in or Turned off? Public Attitudes to Prime Minister’s Questions, 2014, https://assets.ctfassets.net/u1rlvvbs33ri/v5KOp60C6Os0y2MYiMYyg/da0ce4465c346bb592fde93de3550b3c/Publication__Tuned-in-or-Turned-off-Public-attitudes-to-PMQs.pdf, (26.02.2022).
• House of Commons Information Office, Procedure Series, Factsheet P1, Parliamentary Questions, 2010, https://www.parliament.uk/documents/commons-information-office/p01.pdf (15.02.2022).
• McCulloch, Robert W., “Question Time in the British House of Commons”, The American Political Science Review, Cilt 27, Sayı 6, 1933, s. 971-977.
• Neziroğlu, İrfan, “Türkiye Büyük Millet Meclisinde Parlamenter Denetim Aracı Olarak Sözlü Soru Önergelerinin Etkinliği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı2, 2006, s. 151-168.
• Onar, Erdal (Oturum Başkanı), “Parlamenter Denetim Yolları”, Parlamenter Denetim Sempozyumu, 2012.
• Özbudun, Ergun, Parlamenter Rejimde Parlamentonun Hükümeti Murakabe Vasıtaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1962.
• Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, 15. bs., Yetkin, Ankara, 2014.
• Reuters, Israeli Leaders Locked in Budget Battle as Economic Crisis Deepens, reuters.com/article/us-israel-netanyahu-budget-idUSKCN2501QN, (18.03.2022).
• Salmond, Rob, "Grabbing Governments by the Throat: Question Time and Leadership in New Zealand’s Parliamentary Opposition",
• Political Science, Cilt 56, Sayı 2, 2004, s. 75-90. Salmond, Rob, “Parliamentary Question Times: How Legislative Accountability Mechanisms Affect Mass Political Engagement”, The
• Journal of Legislative Studies, Cilt 20, Sayı 3, 2014, s. 321–341.
• Schick, Allen, The Federal Budget: Politics, Policy, Process, Brookings Institution Press, Washington D.C., 2007.
• Setty, Sudha, "The President’s Question Time: Power, Information, and the Executive Credibility Gap", Cornell Journal of Law and Public Policy, Cilt, 17, 2008, s. 247-294.
• Shane, Peter W., “Political Accountability in a System of Checks and Bal¬ances: The Case of Presidential Review of Rulemaking”, Arkansas Law Review. Cilt 48, 1995, s. 161-213.
• Shariatmadari, David, Three Cheers for PMQs, The Guardian, 2014, https://www.theguardian.com/commentisfree/2014/feb/27/three-cheers-pmqs-ugly-prime-ministers-questions, (18.03.2022).
• Tekin, Abdurrahman, “Üst Düzey Kamu Görevlilerinin Atanmasında Parlamento İçi Muhalefetin Rolünün Karşılaştırmalı Hukuk Açısından İncelenmesi”, Legal Hukuk Dergisi, Cilt 17, Sayı 203, 2019, s. 4715-4762.
• Tekin, Abdurrahman, Liberal Anayasal Sistemlerde Parlamento İçi Muhalefetin Rolü, On İki Levha, İstanbul, 2019.
• United States Senate, “Obama Cabinet Nominations”, www.senate.gov/reference/Obama_cabinet.htm, (25.02.2022).
• United States Senate, “Trump Cabinet Nominations”, www.senate.gov/reference/Trump_cabinet.htm, (25.02.2022).
• Ürün, Özgül Özkan, Parlamenter Hükümet Sisteminde Denetimin Etkinleştirilmesi: Soru, Genel Görüşme, Meclis Araştırması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, 2016.
• Wiberg, Matti, "Parliamentary Questioning: Control by Communication?", Ed. Herbert Döring, Parliaments and Majority Rule in Western Europe, Campus, Frankfurt, 1995 s. 179-222.
• Yamamoto, Hironori, Tools for Parliamentary Oversight a Comparative Study of 88 National Parliaments, Switzerland, Inter-Parliamentary Union, 2007.
• Yüzbaşıoğlu, Necmi, 1982 Anayasasına göre Türk Anayasa Hukuku, 20 Baskı, Beta, Ankara, 2020.