DİJİTAL ORTAMDA YANLIŞ BİLGİ VE HABERLERİN YAYILMASI: KORONAVİRÜS SALGIN HABERLERİNE DAİR BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 383 - 401, 01.05.2021

Taybe Topsakal

https://doi.org/10.47107/inifedergi.867934

Cited By: 6

Öz

Yanlış haber ve bilgiler insanları kasıtlı veya kasıtsız olarak yanlış yönlendiren ve algı oluşturan enformasyondur. Dijital ortam yanlış bilgi ve haberlerin yayılmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle dijital ortamda yanlış bilgi ve haberler önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Çatışma, doğal afet ve salgın durumlarında yanlış haberlerin üretimi ve yayılması daha da artmaktadır. Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılının aralık ayında ortaya çıkan yeni tip (Covid-19) koronavirüsü tüm dünyaya yayılarak ölümlere neden olmaktadır. Bu dönemde salgın ile ilgili doğru bilgi ve habere ulaşmak daha da önemli hale gelmektedir. Dijital medya ve sosyal medya habere erişme, üretme ve paylaşmada çok önemli mecralar olarak karşımıza çıkmaktadır. Fakat özellikle yanlış bilgi ve dezenformasyonun yayılması bu dönemde önemli bir sorun haline gelmiştir. Gerek sosyal medyada gerekse haber sitelerinde yanlış haberlerin yayıldığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı dijital ortamda yanlış koronavirüs haberlerinin nasıl ve hangi kanallar üzerinden yayıldığını ortaya çıkarmaktır. Koronavirüsün Türkiye'de ortaya çıktığı mart ayı dikkate alınarak yapılan araştırma 16 Mart-15 Haziran 2020 tarihlerini kapsamaktadır. Bu tarihler arasında haber doğrulama platformu olan teyit.org üzerinden koronavirüse dair 100 yanlış haber doküman incelemesi yöntemi ile incelenmiştir. Ortaya çıkan bulgular, bu haberlerin daha çok sosyal medya üzerinden yayıldığı, ancak haber sitelerinin de yanlış bilginin yayılmasında önemli rol oynadığını göstermektedir. Analizin diğer aşamasında yanlış haberler başlık ve içerikleri bakımında incelenerek yanlış haberlerin hangi konular üzerinde yoğunlaştığı ortaya çıkarılmıştır. Bu kısımda ayrıca yanlış haberlerin yanıltıcı yönü ortaya konularak haberlerin yanlış olma durumu ile ilgili bilgiler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

yanlış haber, hakikat sonrası, koronavirüs haberleri, sosyal medya, sahte haber

Kaynakça

• Allcott, H. and Gentzkow, M. (2017). Social Media and Fake News In The 2016 Election. Journal of Economic Perspectives 31(2): 211-36.
• Al-Rawi, A. (2019). Gatekeeping fake news discourses on mainstream media versus social media. Social Science Computer Review, 37(6), 687-704.
• Akyüz, S. S. (2020). Yanlış bilgi salgını: COVID-19 salgını döneminde Türkiye’de dolaşıma giren sahte haberler. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (34), 422-444.
• Bourgonje, P., Schneider, J. M. and Rehm, G. (2017). From clickbait to fake news detection: an approach based on detecting the stance of headlines to articles. In proceedings of the 2017 EMNLP workshop: Natural language Processing meets. Journalism. 84-89.
• Brahms, Y. 2020. (Rep.). Institute for national security studies. doi:10.2307/resrep23537.
• Bufacchi, V. (2020). Truth, lies and tweets: A consensus theory of post-truth. Philosophy & Social Criticism. https://doi.org/10.1177/0191453719896382.
• Case, D. O. and Given, L. M. (2016). Looking for ınformation: A survey of research on information seeking, needs, and behavior. Bingley, UK: Emerald Group.
• Del Vicario, M., Bessi, A., Zollo, F., Petroni, F., Scala, A., Caldarelli, G., ... & Quattrociocchi, W. (2016). The spreading of misinformation online. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(3), 554-559.
• Cooke, N. A. (2018). Fake News and Alternative Facts : Information Literacy in a Post-Truth Era. ALA Editions.
• Del-Fresno-García, M., & Manfredi-Sánchez, J. L. (2018). Politics, hackers and partisan networking. Misinformation, national utility and free election in the Catalan independence movement. Profesional de la Información, 27(6), 1225-1238.
• Du, Y. R., Zhu, L., & Cheng, B. K. (2019). Are numbers not trusted in a “post-truth” era? An Experiment on the Impact of Data on News Credibility. Electronic News, 13(4), 179-195. Gorenc, N. (2020). Political Communication In Post-Truth Society. Ars & Humanitas, 14(1): 73-87.
• Guo, L., & Vargo, C. (2020). Fake news and emerging online media ecosystem: An integrated intermedia agenda-setting analysis of the 2016 US presidential election. Communication Research, 47(2), 178-200.
• Harari, Y. N. (2018). 21. Yüzyıl İçin 21 Ders. (Çev. Selin Siral). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Harsanyi, J. C. (1977). Morality and the theory of rational behavior. Social research, 624-656.
• Hendricks, V. F., & Vestergaard, M. (2019). Alternative facts, misinformation, and fake news. In Reality Lost (pp. 49-77). Springer, Cham.
• Hunt, K., Agarwal, P., & Zhuang, J. (2019). Tracking storms of misinformation spread amid disasters. ISE Magazine, 51(9), 28-32.
• Jin, F., Wang, W., Zhao, L., Dougherty, E., Cao, Y., Lu, C., & Ramakrishnan, N. (2014). Misinformation propagation in the age of twitter. IEEE Annals of the History of Computing, 47(12), 90-94.
• Kırdemir, B. (2020). (Rep.). Centre for Economics and Foreign Policy Studies. doi:10.2307/resrep26087.
• Koro-Ljungberg, M., Carlson, D. L., & Montana, A. (2019). Productive Forces of Post-Truth (s)?. Qualitative Inquiry, 25(6), 583-590.
• Kuklinski, J. H., Quirk, P. J., Jerit, J., Schwieder, D., & Rich, R. F. (2000). Misinformation and the currency of democratic citizenship. The Journal of Politics, 62(3), 790-816.
• Kumar, V. G., & Koovakkai, D. (2019). Social Media Misinformation in Disaster Situations: A Case of 2018 Kerala Flood. Library Progress (International), 39(2), 289-296.
• Mackey, T. P., & Jacobson, T. E. (2019). Metaliterate learning for the post-truth world. American Library Association.
• McGonagle, T. (2017). “Fake news” False fears or real concerns?. Netherlands Quarterly of Human Rights, 35(4), 203-209.
• Molina, M. D., Sundar, S. S., Le, T., & Lee, D. (2019). “Fake news” is not simply false information: a concept explication and taxonomy of online content. American behavioral scientist, 0002764219878224.
• Mustafaraj, E., & Metaxas, P. T. (2017, June). The fake news spreading plague: was it preventable?. In Proceedings of the 2017 ACM on web science conference (pp. 235-239).
• Nelson, J. L., & Taneja, H. (2018). The small, disloyal fake news audience: The role of audience availability in fake news consumption. New media & society, 20(10), 3720-3737.
• Pulido, C. M., Ruiz-Eugenio, L., Redondo-Sama, G., & Villarejo-Carballido, B. (2020). A new application of social impact in social media for overcoming fake news in health. International journal of environmental research and public health, 17(7), 2430.
• Pulido, C. M., Villarejo-Carballido, B., Redondo-Sama, G., & Gómez, A. (2020). COVID-19 infodemic: More retweets for science-based information on coronavirus than for false information. International Sociology, 35(4), 377-392.
• Rojecki A and Meraz S (2016) Rumors and factitious informational blends: the role of the web in speculative politics. New Media & Society 18(1): 25–43.
• Schulman, R. and Siman-Tov, D. (2020). From Biological Weapons to Miracle Drugs: Fake News about the Coronavirus Pandemic. INSS Insight No. 1275. http://www.jstor.com/stable/resrep23529.
• Sell, T. K., Hosangadi, D., & Trotochaud, M. (2020). Misinformation and the US Ebola communication crisis: analyzing the veracity and content of social media messages related to a fear-inducing infectious disease outbreak. BMC Public Health, 20, 1-10.
• Silverman, C. (2016). This analysis shows how viral fake election news stories outperformed real news on Facebook. BuzzFeed news, 16.
• Shao, C., Ciampaglia, G. L., Flammini, A., & Menczer, F. (2016, April). Hoaxy: A platform for tracking online misinformation. In Proceedings of the 25th international conference companion on world wide web (pp. 745-750).
• Soğukdere, Ş., & Öztunç, M. (2020). Sosyal Medyada Koronavirüs Dezenformasyonu. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 2020(5).
• Tandoc Jr, E. C., Lim, Z. W., & Ling, R. (2018). Defining “fake news” A typology of scholarly definitions. Digital journalism, 6(2), 137-153.
• Törnberg, P. (2018). Echo Chambers and Viral Misinformation: Modeling Fake News As Complex Contagion. PLoS ONE, 13(9): 1–21.
• Valika, T. S., Maurrasse, S. E., & Reichert, L. (2020). A Second Pandemic? Perspective on Information Overload in the COVID-19 Era. Otolaryngology–Head and Neck Surgery, 163(5), 931-933.
• Vargo, C. J., Guo, L., & Amazeen, M. A. (2018). The agenda-setting power of fake news: A big data analysis of the online media landscape from 2014 to 2016. New media & society, 20(5), 2028-2049.
• Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146-1151.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (9. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zhang, X., & Ghorbani, A. A. (2020). An overview of online fake news: Characterization, detection, and discussion. Information Processing & Management, 57(2), 102025.
• Amerika’da bir orangutanın yeni koronavirüs tehlikesi yüzünden ellerini yıkamaya başladığı iddiası, https://teyit.org/amerikada-bir-orangutanin-yeni-koronavirus-tehlikesi-yuzunden-ellerini-yikamaya-basladigi-iddiasi, Erişim Tarihi: 10.01.2021.
• 5g-whatsapp-mesaji-i-5g-protestosunu-gosterdigi-iddia-edilen-videolar-baska-olaylardan, https://beta.teyit.org/5g-whatsapp-mesaji-i-5g-protestosunu-gosterdigi-iddia-edilen-videolar-baska-olaylardan, Erişim Tarihi: 22.08.2020.
• 5G WhatsApp mesajı II: 5G kullanan ülkeler yolcu gemileri ve bir YouTuber, https://teyit.org/5g-whatsapp-mesaji-ii-5g-kullanan-ulkeler-yolcu-gemileri-ve-bir-youtuber, Erişim Tarihi: 10.01.2021.
• Covid-19 aşısı ve tedavisine ilişkin iddialar, https://teyit.org/covid-19-asisi-ve-tedavisine-iliskin-iddialar, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Çayın Covid-19 hastalığını iyileştirdiği iddiası,. https://teyit.org/covid-19-asisi-ve-tedavisine-iliskin-iddialar, Erişim Tarihi:10.01.2021
• Dünya Sağlık Örgütü temsilcisinin Covid-19 aşısının geliştirilemeyeceğini söylediği iddiası, https://teyit.org/dunya-saglik-orgutu-temsilcisinin-covid-19-asisinin-gelistirilemeyecegini-soyledigi-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Her odaya bütün soğan koymanın yeni koronavirüs enfeksiyonunu engelleyeceği iddiası,. https://teyit.org/5g-whatsapp-mesaji-ii-5g-kullanan-ulkeler-yolcu-gemileri-ve-bir-youtuber, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Kahvenin yeni koronavirüsü tedavi ettiği iddiası, https://teyit.org/kahvenin-yeni-koronavirusu-tedavi-ettigi-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Limon kürünün yeni koronavirüsü yok ettiği iddiası, https://teyit.org/limon-kurunun-yeni-koronavirusu-yok-ettigi-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Maskenin işe yaramadığı hatta zararlı olduğu iddiası, https://teyit.org/maskenin-ise-yaramadigi-hatta-zararli-oldugu-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Nobel ödüllü Profesör Tasuku Honjo’nun yeni koronavirüsün laboratuvarda üretildiğini söylediği iddiası, teyit.org/nobel-odullu-profesor-tasuku-honjonun-yeni-koronavirusun-laboratuvarda-uretildigini-soyledigi-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Putin'in Rusya'da insanların evden çıkmaması için sokağa aslan saldığı iddiası, https://teyit.org/putinin-rusyada-insanlarin-evden-cikmamasi-icin-sokaga-aslan-saldigi-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Sumak suyunun yeni koronavirüsü yenmede etkili olduğu iddiası, https://teyit.org/sumak-suyunun-yeni-koronavirusu-yenmede-etkili-oldugu-iddiasi, Erişim Tarihi:10.01.2021.
• Teyit.org nedir, https://teyit.org/nedir/, Erişim Tarihi: 03.06.2020.
• Türkiye'de sosyal medya ne kadar ve nasıl kullanılıyor? https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-53259275, Erişim Tarihi: 09.01.2021.
• Ürdün’de yeni koronavirüsten ölen birinin otomobiliyle gömüldüğü iddiası. https://teyit.org/urdunde-yeni-koronavirusten-olen-birinin-otomobiliyle-gomuldugu-iddiasi, Erişim Tarihi: 10.01.2021.
• Videonun-hong-kongda-salgindan-sorumlu-tutulan-5g-direklerinin-yikildigini-gosterdigi-iddiasi, https://beta.teyit.org/videonun-hong-kongda-salgindan-sorumlu-tutulan-5g-direklerinin-yikildigini-gosterdigi-iddiasi, Erişim Tarihi 22.08.2020.
• Videonun-yeni-koronavirusun-ortaya-ciktigi-wuhandaki-hayvan-pazarini-gosterdigi-iddiasi, https://beta.teyit.org/videonun-yeni-koronavirusun-ortaya-ciktigi-wuhandaki-hayvan-pazarini-gosterdigi-iddiasi, Erişim Tarihi: 22.08.2020.
• Videonun Bursa’daki mağarada koronavirüse aldırmadan yarasa öpen birini gösterdiği iddiası. https://teyit.org/videonun-bursadaki-magarada-koronaviruse-aldirmadan-yarasa-open-birini-gosterdigi-iddiasi, Erişim Tarihi: 10.01.2021.
• World Health Organization (WHO). (2020). Novel Coronavirus (2019-nCoV) situation report–13,https://www.who.int/docs/default source/coronaviruse/situationreports/20200202-sitrep-13-ncov-v3.pdf, Erişim Tarihi: 16. 06. 2020.
• Fake News, Lies and Propaganda: How to Sort Fact from Fiction. https://gu ides.lib.umich.edu/fakenews, Erişim Tarihi : 26.12.2020