YERLİ DİJİTAL PLATFORMLARDA ALTERNATİF TÜRLER: SAHTE BELGESEL ‘500T’ DİZİSİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 347 - 368, 29.11.2024

Nisa Yıldırım

https://doi.org/10.47107/inifedergi.1515792

Öz

Geleneksel televizyonun alışılageldik anlatı kalıplarından sıkılan seyirciye alternatif sunma amacındaki Netflix, Disney Plus, Amazon Prime Video gibi uluslararası çapta hizmet veren dijital platformlar her ne kadar orijinal yapımlarında yenilikçi denemelere yer veriyor olsalar da, batı ülkeleri dışındaki ülkelerde hayata geçirilen orijinal yapımlarında yalnızca benzer türlerin tekrar edildiği dizi ve filmlere yer verildiği görülmektedir. Türkiye özelinde değerlendirme yapıldığında ise Blu TV, Gain ve Exxen gibi yerli dijital platformların kataloglarında gerek uluslararası hizmet veren dijital platformlar gerekse geleneksel televizyon ekranlarında yer bulamayan yerli reality-show, yarışma, gezi programı gibi türlerde yapımların bulunduğu göze çarpmaktadır. Bu tür yapımlar sektörün çıktılarında türsel açıdan çeşitliliğe ve sıra dışı anlatı biçimlerinin de seyirciye ulaşabilmesinin önünü açmaktadır. Bu araştırma uluslararası ve yerli dijital platformların içerik türleri arasındaki farklılaşmadan yola çıkarak, örnek olarak seçtiği sahte belgesel türündeki 500T adlı yapımı betimsel analiz yöntemiyle incelemeyi ve türün karakteristik özelliklerine uygunluğunu yorumlamayı amaçlar. Sahte belgesel, kurmaca bir hikayenin belgesel türüne ait kodların taklit edilerek görselleştirildiği bir tür olarak tanımlanabilir. Dizi ismini, sosyal medyada ve online forumlarda uzun yıllardır hakkında ‘mizahi’ yorumlar yapılan, en uzun seyahat süresine ve en fazla güzergaha sahip İETT hattı olan 500T’den almaktadır. Dizide bu hatta çalışan bir otobüsün yolcularıyla birlikte gizemli bir şekilde ortadan kaybolması üzerine kurulu hikaye, görgü tanıkları ve uzman kişiler ile yapılan röportajlar üzerinden aktarılmaktadır. Sahte belgeselde, belgesel kodlarının hikayedeki gerçekçiliğin arttırılması amacıyla kullanıldığı bilinse de, söz konusu yapımın seyirciyi ikna etme çabasında olmadığı, biçimi oluşturan belgesel estetiği ile yaratılan ciddiyetin mizah kaynağı olarak kullanıldığı görülmektedir. Gerçek ve kurmaca arasındaki ayrımın belirsizliğine vurgu yaparak zamanın ruhunu yansıtan ve türünün tüm karakteristik özelliklerini taşıyan bu yapım, yenilikçi anlatılar arasında ilham verici bir örnek olarak değerlendirilebilir. Bu sonuçtan hareketle, yerli dijital platformların varlığının da alternatif türlere alan açmaları açısından önem arz ettiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

dijital platform, yerli dijital platformlar, sahte belgesel, tür, dizi

Kaynakça

• Arıkan, S., N. (2021). Teorisi Bağlamında Günümüz Mizahına Bir Örnek: Ankara’da Stand-up. Kültürel Miras Araştırmaları Dergisi, 2(2), 66-71.
• Atabey, M. (2005). Belgesel Film Yapımında Yeni Yönelimler ve Melez Formlar, Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Dergisi, Sayı 1, ss.217 – 227
• Capslerle Efsane Otobüs Hattı 500T, https://www.mizahtimarhanesi.com/haberler/capslerle-efsane-otobus-hatti-500T/ (erişim, 23 Aralık 2023)
• Cardwell, S. (2003). The Rise of the Television 'Mockumentary': from Familiar Genres to New Forms, Anglofiles, no. 129, pp. 30-41
• Çalışkan, I. (2021). Kayıp otobüs 500 T aranıyor, https://www.birgun.net/haber/kayip-otobus-500-t-araniyor-365528
• Death To 2020, Netflix.com
• Demoğlu, E. (2014). Düş ile Gerçek Arasında: Sahte Belgesel, İstanbul: Doğu Yayınları
• Eğitimci, U.T. (2021). Hakikat Sonrası Dönemde Hakikati Sorgulatan Bir Sinema Türü: Sahte-Belgesel, SineFilozofi Dergisi, 2021, 6 / 11, ss.51-66
• Ekinci, B.T. (2016). Belgeselde Canlandırma ve Gerçekçilik Sorunu, Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 25, ss.11 - 33
• Gürler, G. (2020). Ofansif Mizah, Toplumsal Eşitsizlikler ve Politik Doğruculuk: Stand-Up Komedileri Üzerine Eleştirel Bir Analiz. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 7 (1) , 137-166 . DOI: 10.24955/ilef.736032
• Kara, M. (2016). Doğan Grubu BluTV ile Türkiye'de Netflix'e rakip oluyor, https://webrazzi.com/2016/02/19/dogan-grubu-blutv-ile-turkiyede-netflixe-rakip-oluyor/
• Kılıçbay, B. B. (2005). Türkiye’de Gerçeklik Televizyonu ve Yeni Televizyon Kültürü. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo Televizyon Sinema Anabilim Dalı, Ankara.
• Kuruoğlu, H. (2006). Belgesel Filmde Yaratıcılık: Olanaklar ve Sınırlar, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 2006, Sayı 27, ss.97-111
• Lebow, A. (2006). Faking What? Making a Mockery of Documentary in F is for phony : fake documentary and truth’s undoing, Eds. Alexandra Juhasz and Jesse Lerner. University of Minnesota Press
• Nichols, B. (2017). Belgesel Sinemaya Giriş, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
• Öngen, O. (2021). Belgesel Sinemada Sınıflandırma Sorunu, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, v: 50, Summer-2021, p. (409-433)
• Özeren, İ. (2021). ‘Ay’a Seyahat’in belgeseli 13 yıl önce çekildi, https://serbestiyet.com/featured/roportaj-aya-seyahatin-belgeseli-13-yil-once-cekildi-51985/
• Sevim, S. (2019). The War Game: Sahte Belgesel Gerçek Endişe. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 1 (2), 57-78
• Sim, Ş. & Toprak, M. (2012). Sinemayı Hayata Yaklaştırmak: Sahte Belgesel (Mocumentary) Filmler, Fine Arts , 7 (1) , 1-10
• Wallace, R. (2018). Mockumentary Comedy: Performing Authenticity, Palgrave Macmillan
• Yıldırım, S. & Esen, H. (2018). Reality TV Programları Bağlamında Türk Televizyon Kültürünün Dönüşümü, Kurgu, 26 (3), 486-501
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık
• 500T, Gain.tv
• "500T- Kayıp Otobüs"ün ön gösterimi otobüste yapıldı" (2021), https://www.cumhuriyet.com.tr/yasam/500T-kayip-otobusun-on-gosterimi-otobuste-yapildi-1883108
• 500T ile Kaf Dağının Ardına Yolculuk- Tutunamayanlar 6. Bölüm, https://www.youtube.com/watch?v=B5wKfpE26r0
• 500 T, https://eksisozluk.com/500t--235255?p=1