TURKISH PERCEPTION IN IBN BIBI’S SELJUKNAME

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 333 - 346, 30.12.2019

Bilal Gök

Öz

Ibn Bibi's work, “al-Evamiru’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye”
is one of the most important and fundamental sources in the history of
Anatolian Seljuks. The work begins with the death of the Kilicarslan II (1192),
It ends with the reign of Gıyaseddin Masud (1280-1284). Ibn Bibi preferred to
use a literary style instead of revealing historical events in detail in his
work. In this context, he likened Sulaymanshah the Second to Halac and Loot
Turks who plundered the lives of people and demons. The author tells that the
Turkmen tribes living along the border of Anatolia gave their power to the
Seljuk state in case of war. However, when talking about the Suğdak campaign
that took place during the reign of Alaeddin Keykubad, a great concept falls
into turmoil. It reports that the Anatolian Seljuk army was the Rum army and
the enemy Suğdak forces were the Turkish army. He says that the Rum army gave
the Acem coup to the Turks. He states that there were Turkish soldiers among
the Allied forces in the battle of Yassicemen during the same period. It also emphasizes
the Turkishness of the defeated Khwarezm army. During the Mongol domination
that began with the defeat of Kösedağ, Anatolian lands were longing for strong
and stable administrations and the people were crushed under high taxes. Ibn
Bibi used harsh expressions against the Turks who opposed the central
administration. In the process of the uprisings initiated by the Turkmen tribes
against the Mongol-backed Seljuk administration, he compared the rebels to the
genie crew. For the Karaman people who invaded Konya, the Seljuk capital:
“Beggars, red-cones, sandals, barefoot people” and so on expressions. These
words clearly reveal his negative feelings towards the masses rebelling against
the Seljuk state administration of the time. However, this negative attitude
reflected on the work does not diminish the value of the work in terms of the
Anatolian Seljuk history.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk State, Seljuk Chronicles, Ibn Bibi, Seljukname, Turkish perception

İBN BÎBÎ’NİN SELÇUKNÂME’SİNDE TÜRK ALGISI

Öz

İbn Bîbî’nin, “el-Evamirü’l-Ala’iye
fi’l-Umuri’l-Ala’iye” adlı eseri, Anadolu Selçukluları tarihinin en önemli ve
temel kaynaklarından birisidir. Eser, II. Kılıcarslan’ın ölümü hadisesiyle
başlayıp (1192), Gıyaseddin Mesud’un saltanatı dönemiyle sona ermektedir
(1280-1284). İbn Bîbî, eserinde tarihî olayları ayrıntılarıyla ortaya koymak
yerine edebî bir üslûp kullanmayı tercih etmiştir. Bu bağlamda, II.
Süleymanşah’ı, insanların ve cinlerin canını yağma eden Halac ve Yağma
Türklerine benzetmiştir. Yazar, Anadolu’nun sınır boylarında yaşayan Türkmen
aşiretlerinin, savaş durumunda güçlerini Selçuklu devletinin emrine verdiğini
anlatır. Ancak 1. Alâeddin Keykubad devrinde gerçekleşen Suğdak seferinden
bahsederken büyük bir kavram kargaşasına düşer. Anadolu Selçuklu ordusunun Rum
ordusu, düşman Suğdak kuvvetlerinin ise Türk ordusu olduğunu haber verir. O,
Rum ordusunun Türklere Acem darbesi indirdiğini söyler. Aynı dönemde
gerçekleşen Yassıçemen savaşında müttefik kuvvetleri içerisinde Türk
askerlerinin de bulunduğunu ifade eder. Ayrıca mağlup edilen Harezm ordusunun da
Türklüğünü vurgular. Kösedağ bozgunu ile başlayan Moğol tahakkümü döneminde,
Anadolu toprakları artık güçlü ve istikrarlı yönetimlere hasret kalmış, halk
yüksek vergiler altında ezilmiştir. İbn Bîbî, bu dönemin anlatımında, merkezi
idareye muhalif olan Türklere karşı daha sert ifadeler kullanmıştır. Türkmen
kabilelerin Moğol destekli Selçuklu idaresine karşı başlattıkları ayaklanmalar
sürecinde isyancıları cin taifesine benzetmiştir. Selçuklu başkenti Konya’yı
istila eden Karamanlılar için: “Dilenci, kızıl külahlı, çarıklı, yalınayak
kimseler” vb. ifadeler kullanmıştır. Bu sözler onun, dönemin Selçuklu devlet
idaresine karşı ayaklanan kitlelere karşı menfi hissiyatını açıkça ortaya
koymaktadır. Ancak esere yansıyan bu olumsuz tutum, eserin Anadolu Selçuklu
tarihi açısından kaynaklık değerini azaltmaz. 

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu Devleti, Selçuklu Kronikleri, İbn Bîbî, Selçuknâme, Türk algısı

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmud. (1977). Selçuknâme. (Erdoğan Merçil, Çev.) (C. 1-2). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Ahmet Cevdet Paşa. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (5. bs., C. 1-2). İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• Artuk, İ. (2011). Sahte Selçuklu Sultanı Cimri. Tarih Dergisi, 9(13), 151-160.
• Ayönü, Y. (2008). Türkiye Selçuklu Devleti İle Trabzon İmparatorluğu Arasında Karadeniz Bölgesindeki Hâkimiyet Mücadeleleri (1204-1243). Tarih İncelemeleri Dergisi, 23(1), 15-35.
• Baykara, T. (1997). I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164-1211) Gazi-Şehit. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Cahen, C. (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu. (E. Üyepazarcı, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Ceran, İ. (2014). XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-Fransız İlişkileri, Kanuni Sultan Süleyman. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(2), 391-427.
• Erdem, İ. (1995). Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258-1308). (Yayımlanmamış Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Eyice, S. (1992). Caca Bey Medresesi. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Gök, B. (2013). Babailer İsyanı ve Karaman Beyliği’nin Kurulmasına Etkisi. Hikmet Yurdu Dergisi, 6(11), 217-233.
• Göksu, E. (2013). Okla Yükselen Millet: Türklerde Ok ve Okçuluk. Kömen yayınları; 94. Konya: Kömen Yayınları.
• Göksu, E. (2016). Okla Yükselen Millet. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III içinde (C. 4, ss. 2469-2481). Kocaeli: Büyükşehir Belediyesi.
• Hacıgökmen, M. A. (2015). Menâkıb-ı Şeyh Evhadü’d-Dîn-i Kirmânî’de Geçen Selçuklu Tarihi ile İlgili Bilgiler ve Değerlendirilmesi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 34(58), 543-562.
• Hayrullah Efendi. (1855). Devlet-i Aliye-i Osmaniye Tarihi (C. 1-18). İstanbul.
• İbn Bîbî, H. b. M. b. A. el-Caferi el-Rugadî. (1996). El-Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk-nâme). (M. Öztürk, Çev.) (C. 1-2). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). (R. Sezer, Çev.). İstanbul: YKY.
• İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. (H. Berktay, Çev.) (2. bs., C. 1-2, C. 1). İstanbul: Eren Yay.
• İnalcık, H. (2011). Osmanlı İdare ve Ekonomi Tarihi. İstanbul: İSAM.
• Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Kâşgarlı Mahmûd. (2005). Divânü Lügâti’t-Türk. (S. Erdi ve S. T. Yurteser, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Kaya, S. (2010). Süleyman Şah II. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kayaoğlu, İ. (1981). Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(1), 359-373.
• Kaymaz, N. (1964). Anadolu Selçuklu Devleti’nin İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), 91-155.
• Kaymaz, N. (1970). Pervâne Mu’înü’d-dîn Süleyman. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi yayınları. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi.
• Kesik, M. (2006). Muînüddin Süleyman Pervâne. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Koca, S. (1997). I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koca, S. (2009). Selçuklu İktidarının Belirlenmesinde Rol Oynayan Güçler ve Alâeddîn Keykubad’ın Türkiye Selçuklu Tahtına Çıkısı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (25), 1-38.
• Konukçu, E. (1997). Halaç. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Köprülü, M. Fuad. (1943). Anadolu Selçukluları Tarihi’nin Yerli Kaynakları. Belleten, 7(27), 379-522.
• Köprülü, Mehmed Fuad. (1915). Selçukîler Zamanında Anadolu’da Türk Medeniyeti. Milli Tetebbular Mecmuası, 2(5).
• Köprülü, Mehmed Fuad. (1991). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Türk Tarih Kurumu yayınları; VIII.; 8 (4. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Köymen, M. A. (1986). Türkiye Selçukluları Devleti’nin Ekonomik Politikası. Belleten, 50(198), 613-620.
• Köymen, M. A. (1988). Selçuklu Hükümdarı Büyük Alâeddin Keykubad ve Anadolu Savunması. Belleten, 53(205), 1539-1545.
• Kucur, S. S. (1992). Cacaoğlu Nûreddin. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Mihail, S. P. (1944). Vekayi-nâme II. Kısım. (H. D. Andreasyan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Müverrih Vardan. (1937). Türk Fütuhatı Tarihi (889–1269). Tarih Semineri Dergisi, 1(2), 154-255.
• Neşrî, M. (1949). Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi (C. 1-2). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ocak, A. Y. (1996). Babailer İsyanı: Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. Dergâh yayınları; 72. İstanbul : Dergâh Yayınları.
• Öz, M. (2013). XV.-XVI. Yüzyıl Osmanlı Kroniklerinde Türk Kavramı. Türk Yurdu, (308), 17-22. .
• Özaydın, A. (1999). İbn Bîbî. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Özen, F. (2016). İlhanlılar Devrinde Erzurum. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 56(2), 256-286.
• Özergin, M. K. (2011). Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları. Tarih Dergisi / Turkish Journal of History, 15(20), 141-170.
• Peacock, A. C. S. (2010). Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi ve Alaaddin Keykubad’ın Hâkimiyetinin İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası. Tarih Araştırmaları Dergisi, 29(47), 243-265.
• Râvendî, M. b. A. b. S. (1999). Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr. (A. Ateş, Çev.) (2. bs., C. 1-2). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, A. (1961). Cimri Olayı Hakkında Birkaç Not. Belleten, 25(97), 63-74.
• Sevim, A. ve Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Spuler, B. (1957). İran Moğolları. (C. Köprülü, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sümer, F. (2002a). Keykâvus I. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
• Sümer, F. (2002b). Keykubad II. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
• Şahin, M. (2014). Habibü’s-Siyer’e Göre Türkiye Selçukluları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54(1), 21-40.
• Tekin, B. B. (2012). Anadolu Selçuklu Kültürünü Anlamak: Sanat Tarihi Açısından Bir Değerlendirme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 21-32.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş: En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Enderun.
• Turan, O. (1946). Selçuk Kervansarayları. Belleten, 10(39), 471-496.
• Turan, O. (1947a). Mübârizeddin Ertokuş ve Vakfiyesi. Belleten, 11(43), 415-445.
• Turan, O. (1947b). Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyyesi ve Hayatı. Belleten, 11(42), 197-235.
• Turan, O. (1948). Celâleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri. Belleten, 12(45), 17-171.
• Turan, O. (1964). Orta Çağlarda Türkiye-Kıbrıs Münasebetleri. Belleten, 28(110), 214-220.
• Turan, O. (2002). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi.
• Uyumaz, E. (2003). Sultan Alâeddîn Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-1237). Türk Tarih Kurumu yayınları; XXIV. dizi, sayı 24. Ankara : Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi (10. bs., C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ünal, T. (1986). Karamanoğulları Tarihi (Türkçe Kaynaklara Göre) (1. bs.). Konya: Arı Basımevi.