THE ART OF AMPHİBOLOGY ACCORDİNG TO THE TURKISH TRANSLATİONS AND İNTERPRETATİONS OF THE TELHÎSÜ’L-MİFTÂH

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 583 - 595, 30.12.2019

Ahmet Akdağ

Öz

Amphibology, one of the arts of the meaning of the subject of rhetoric, is described as the use of
the word in opposite meaning, both positive and negative, in the classical
rhetoric books. However, the amphibology has not become widespread as other topics of rhetoric and has
been an art that has not been emphasized in the books of the rhetoric.
Telhîsü’l-Miftâh, the work of Hatîb
al-Kazwînî, were written a
large number of works such as interpretations, translations, apostils,
summaries, and treatises. Ten
translation and five interpretations
of Telhîs have been identified so far in Turkish. There are detailed
explanations about the art of amphibology in Turkish translation and
interpretation of Telhîsü’l-Miftâh, one of the basic rhetoric books. In this study, which deals with the
art of amphibology in the context of Telhîs's translations and interpretations,
whether amphibology was included in the
studies from Tanzimat to the present is discussed. And also this paper focuses
on how this art is handled according to the translations and interpretations of
Telhîs. In this study, it is mainly
aimed to draw attention to the possibilities of expression and the importance
of the expression technique of
the art of amphibology.

Anahtar Kelimeler

Amphibology, Rhetoric, Telhîsü’l-Miftâh, Translation, Interpretation

TELHÎSÜ'L-MİFTÂH'IN TERCÜME VE ŞERHLERİNE GÖRE TEVCÎH SANATI

Öz

Belâgatin
bedî konusunun mana ile ilgili sanatları arasında yer alan tevcîh, klasik
belâgat kitaplarında “sözün, birbirine zıt anlamlarda yani hem olumlu hem
olumsuz manaya gelecek şekilde kullanılması” şeklinde tarif edilmektedir. Ancak
tevcîh, diğer belâgat konuları gibi yaygınlık kazanmamış, eskiden beri belâgat
kitaplarında üzerinde pek durulmayan bir sanat olmuştur. Hatîb el-Kazvînî’nin
belâgate dair Telhîsü’l-Miftâh adlı eseri üzerine Arapça, Farsça, Türkçe gibi
dillerde çok sayıda şerh, tercüme, hâşiye, ihtisâr vb. kaleme alınmıştır.
Telhîs’in şimdiye kadar Türkçe 10 tercüme ve 5 şerhi tespit edilmiştir.  Temel belâgat kitaplarından biri olan
Telhîsü’l-Miftâh’ın Türkçe tercüme ve şerhlerinde tevcîh sanatıyla ilgili
ayrıntılı izahlar bulunmaktadır. Telhîs’in tercüme ve şerhleri bağlamında
tevcîh sanatının ele alındığı çalışmamızda öncelikle Tanzimat’tan günümüze kadar
geçen sürede kaleme alınmış çalışmalarda tevcîhe yer verilip verilmeme durumuna
değinilmiş ve tevcîhe yer veren kitaplarda bu sanatın nasıl ve hangi örneklerle
izah edildiği özetlenmiştir. Ardından Telhîs’in Türkçe tercüme ve şerhlerinde
söz konusu sanatın nasıl ele alındığı üzerinde durulmuştur. Bu çalışmayla
tevcîh sanatının sahip olduğu ifade imkânlarına ve bu ifade tekniğinin önemine
dikkat çekmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tevcîh, Belâgat, Telhîsü’l-Miftâh, Tercüme

Kaynakça

• Ahmed Hamdî, (1872), Teshîlü’l-Arûz ve’l-Kavâfî ve’l-Bedâyi, Terakkî Matbaası, İstanbul.
• Akdağ, A., (2018), Telhîsü’l-Miftâh’ın Türkçe Tercümeleri ve Mütercimi Bilinmeyen Türkçe Bir Tercümesi (Metin-İnceleme) (Yayımlanmamış doktora tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Akdemir, H., (2016), Belâgat Meânî-Beyân-Bedî’, Nizamiye Akademi, İstanbul.
• Aktaş, H., (y.t.y.), Klasik Türk Şiirinde Edebî Sanatlar, Yort Savul Yayınları, Edirne.
• Ali Cemâleddîn, (1874/5), Arûz-ı Türkî İlm-i Kavâfî Sanayi’-i Şi’riyye ve İlm-i Bedî, Mekteb-i Sanayi Matbaası, İstanbul.
• Arslan, M. A., (2015), Muhtasaru’l-Meani Tercümesi, C. 3, Seyda Yayınevi, Diyarbakır.
• Aytekin, M., (2006), Vak’anüvîs Halîl Nûrî’nin ‘Matla‘u’n-Nûr’ Adlı Telhîs Tercümesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Esntitüsü, Ankara.
• Baranoğlu, Ş., (1999), Abdurrahman Süreyyâ Mizânü’l-Belâga (Yayımlanmamış doktora tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Bolelli, N., (2013), Belâgat Beyân-Me’ânî-Bedî’ İlimleri Arap Edebiyât, (8. Baskı), M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Bulut, A., (2015), Belâgat Terimleri Sözlüğü, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Bulut, A., (2016), Bedî’ İlmi, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Coşkun, M., (2014), Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar, (4. Baskı), Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Demir, G., (2016), et-Tansîsü’l-Muntazar fî Şerhi Ebyâti’t-Telhîs ve’l-Muhtasar (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme) (Yayımlanmamış doktora tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Dinçkol, M. F., (1990), Telhis (Meani-Beyan-Bedî) Kur’an Edebiyatı, Ebrar Yayınları, İstanbul.
• Eliaçık, M., “Belagat Kitaplarında Tevcih Sanatının Tarif ve Tasnifi”, Turkish Studies, 2014, 9, (12), ss. 161-167.
• Eren, C. ve Uzunoğlu, M. V., (2014), Belâgat Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul.
• Güneş, H., (2009), Mehmet Rifat Mecâmiü’l-Edeb Birinci Cilt (İnceleme-Metin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Karabey, T. ve Atalay M, (hzl.) (2000), Ahmet Cevdet Paşa Belâgat-ı Osmâniyye, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Karamollaoğlu, F. S., (2014), Kur’ân Işığında Belâğat Dersleri Bedî’ İlmi, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Kılıç, A., (hzl.) (2007), Ahmed Hamdî Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî (İnceleme-Metin-Dizin), Laçin Yayınları, Kayseri.
• Kocakaplan, İ., (2014), Açıklamalı Edebî Sanatlar, “8. Baskı”, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Külekçi, N., (2005), Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar, “4. Baskı”, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Mehmed Zihnî, (1886), el-Kavlü'l-Ceyyid fî Şerh-i Ebyâti't-Telhîs ve Şerhayhi ve Hâşiyeti's-Seyyid, Kütübhâne-i Şirket-i Mürettebiyye, İstanbul.
• Mustafa İzzet, (1907), Def‘ü’l-Mesâlib fî Edebi’ş-Şâiri ve’l-Kâtib, Ticaret Odası Gazetesi Matbaası, İstanbul.
• Müderrisoğlu, A., (2006), Telhîs Ebyâtının Şerhi Binbir Hakikat, Çamlıca Yayınları, İstanbul.
• Saîd Paşa, (1888), Mîzânü’l-Edeb, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul.
• Saraç, M. A. Y., (2011), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, (9. Baskı), Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
• Selçuk, B., vd., (2015), Söz ve Sihir Arasında Edebî Sanatlar, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Soysal, M. O., (2005), Edebî San’atlar ve Tanınması, (3. Baskı), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Şahiner, N., (1975), Edebî Sanatlar, Yeni Asya Yayınları, İstanbul.
• Tâhirü’l-Mevlevî, (1994), Edebiyat Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Tarlan, A. N., (1981), “Edebî San’atler”, Edebiyat Meseleleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 142-185.
• Tekdemir, M., (2012), Mehmet Abdurrahman’ın Belâgat-ı Osmaniyye Adlı Eseri (Metin-İnceleme) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Ustaosmanoğlu, M. Ş. ve Şahin, H. İ., (2012), Telhis Tercümesi (Kur’an’daki Edebiyat), Hanifiyye Kitabevi, İstanbul.
• Yanık, N. H., vd., (y.t.y.), Telhîs ve Tercümesi Kur’ân’ın Eşsiz Belâgatı, Huzur Yayın Dağıtım, İstanbul.