Lozan Barış Konferansı’nın Kesildiği Dönem Büyük Millet Meclisi’nde Yaşananlar

Yıl 2025, Cilt: 2025 Sayı: 2, 223 - 250, 30.07.2025

Sezai Kürşat Ökte

https://doi.org/10.55543/insan.1653776

Öz

Kurtuluş Savaşı’nın silahlı çatışma evresini nihayetlendiren Mudanya Mütarekesi sonrası, 20 Kasım 1922’de toplanan ve Doğu’da barışın sağlanmasını amaçlayan Lozan Barış Konferansı, 4 Şubat 1923’de kesintiye uğramıştır. Zorunlu olarak yurda dönen Türk Delegeler Heyeti, kendilerine verilen taslak projede gerekli düzeltmeleri yaparak, gelişmeler hakkında Meclisi bilgilendirmek ve onayını almak durumundadır. Asıl önemlisi ise barışın temini ve sürekliliği için gerekli uluslararası ortamın yeniden oluşturulmasıdır. İşte bu çalışmada kesinti sürecinde, konferansa yönelik olarak Türkiye’de yaşanan gelişmeler incelenmiştir. Öncelikle Büyük Millet Meclisinin yaşananlara bakışı araştırılmış, daha sonra taslak projede yapılan değişiklikler ele alınmıştır. Meclis kararı doğrultusunda heyet görevine devam etmiş, konferansın 23 Nisan 1923’te yeniden düzenlenmesini ve barışın kalıcı olmasını sağlamıştır. Araştırma esnasında detaylı olarak üzerinde durulan, “Lozan Barış Konferansı” ile ilgili literatüre kazandırıldığı değerlendirilen kaynak; “Düvel-i Müttefika Tarafından Teklif Olunan Muahede-i Sulhiye ve Mukavelat Projeleri ve Türkiye’nin Teklif Ettiği Tadilat” isimli, 1339 (1923) yılında basılmış eski Türkçe bir kitaptır. Söz konusu doküman hakkında yapılmış bir çalışma tespit edilememiştir. Günümüze kadar gelen araştırmaların hemen tamamı Fransızca olan eserlerden (Lozan Barış Konferansı Tutanak ve Belgeler; Haz. Seha, L. Meray, 1969) ve konferans süresince tutulan notlardan oluşturulmuştur. Amacımız çeşitli çalışmalarda yer alan hususların, taslak projedeki teklifler hakkında yapılan değişikliklerin bir bütün halinde, Türkçe eserin aslından yararlanılarak okuyucuya sunulmasıdır.

Anahtar Kelimeler

LOZAN BARIS KONFERANSI , KONFERANS KESINTISI , LOZAN PROJE TASLAGI , TASLAK PROJEDE DEGISIKIKLER

Etik Beyan

Etik Kurul Onayi gerektiren bir husus yoktur.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Resmi Yayınlar
• Düvel-i Müttefika Tarafından Teklif Olunan Muahede-i Sulhiye ve Mukavelat Projeleri ve Türkiye’nin Teklif Ettiği Tadilat, (1339). İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan Şürekası.
• Lozan Barış Konferansı Tutanak ve Belgeler, (1969). Haz. Seha, L. Meray; Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Araştırma Eserler
• Akşin, Aptülahat. (1991). Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Armaoğlu, Fahir. (1992). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara: Cilt I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bayur, Yusuf Hikmet. (1991). Türk İnkılâbı Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 4. Baskı.
• Cebesoy, Ali Fuat. (2007). Siyasi Hatıralar, Yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul: Temel Yayınları, 2. Baskı.
• Demirci, Sevtap. (2011). Belgelerle Lozan, Taktik-Stratejik-Diplomatik Mücadele 1922-1923, Çev. Mehmet Moralı, İstanbul: ALFA Basım Yayım Dağıtım San. Ve Tic. Ltd. Şti.
• Gökbilgin, M.Tayyib. (2011). Milli Mücadele Başlarken, İstanbul: Cilt I-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem. (1969). Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayını, Sevinç Matbaası.
• İsmet İnönü Hatıralar. (2009). Yay. Haz. Sabahattin Selek, Ankara: Bilgi Yayınevi, 3. Basım, 2009.
• Karal, Enver Ziya. (2007). Osmanlı Tarihi, Ankara: Cilt V ve VIII, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kocatürk, Utkan. (2000). Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Lozan, Ali Naci Karacan. (2009). Haz. Hulûsi Turgut, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım.
• Ökte, Sezai Kürşat. (2014). Toplum Hareketinin Perde Arkası (1918-1922) Halkla İlişkiler, İstanbul: Derin Yayınları.
• Pamuk, Şevket. (2016). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Büyüme, Kurumlar ve Bölüşüm, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 6. Baskı, Ayhan Matbaası.
• Sonyel, Salahi R. (2003). Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 3. Baskı.
• Soysal, İsmail. (2000). Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara: Cilt I, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Soysal, İsmail. (1965) Türkiye’nin Dış Münasebetleriyle İlgili Başlıca Siyasi Andlaşmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şimşir, Bilal N. (1990). Lozan Telgrafları I (1922-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tansel, Selahattin. (1977). Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Ankara: Cilt I, Milli Eğitim Basımevi.
• Tokgöz, Erdinç. (1993). Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Yayın No: 16, 2. Baskı.
• Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular Belgeler Yorumlar. (2001). Editör: Baskın Oran, İstanbul: İletişim Yayınları, 5. Baskı.
• Ziya, Nasim. (1975). Kıbrıs’ın İngiltere’ye Geçişi ve Adada Kurulan İngiliz İdaresi, Ankara: Ayyıldız Matbaası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Süreli Yayınlar (Gazeteler)
• Cahit Hüseyin. Tanin, (5 Mart 1923).
• Hakimiyet-i Milliye, (2-9 Mart 1923), (24 Temmuz 1933).
• Tasvir-i Efkâr, (5 Mart 1923, 8-10 Mart 1923).
• Sözlükler
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.