Policies Followed For The Protection Of Turkish Workers And Craftsmen: Events, Reactions, Problems And Laws (1930-1935)

Yıl 2025, Cilt: 2025 Sayı: 1, 108 - 149, 31.01.2025

Hakan Şallı

https://doi.org/10.55543/insan.1601015

Öz

This study attempts to reveal the factors that led to the equation between Turkish and foreign workers in the country being arranged in favor of the domestic workforce in the face of the unemployment problem that was increasingly affecting the economic structure of the Republic of Turkey in the 1930s. In this context, the “The lLw on Arts and Services Allocated to Turkish Citizens in Turkey”, which was among the concrete steps taken by the government and put into effect on June 16, 1932, is considered as the basis of the policies pursued for the protection of Turkish workers and artists in the early republican period. Although the law in question came to the forefront in various studies within the scope of solving the unemployment problem experienced by Turkish citizens, the events that affected the preparation process of the law and accelerated this process and the public opinion towards the foreign workforce remained relatively in the background. One of the most concrete reflections of the employment tension experienced between Turkish and foreign workers and artists in almost all fields of work, from photography to barbering, from construction work to shoemaking, was related to the profession of musicianship. The Furman Orchestra, which came to Istanbul from Romania in mid-December 1931, illegally, started to perform at one of the city’s most popular entertainment venues, Turkuaz, which caused this tension to reach its peak. The fact that foreign artists were preferred despite the large number of unemployed local artists in Istanbul, at a time when Turkish musicians were not allowed to work abroad by the Balkan and European states, caused a great public reaction, and it was stated that this incident “offended our national self-esteem.” The issue of “Romanian Musicians,” which was made the most important topic on the agenda by the newspapers of the period, was brought to an official dimension with the coordinated efforts of the Istanbul Municipality, the Istanbul Governorship, the Security Directorate, the Ministries of Interior, Foreign Affairs and Economy, and was tried to be resolved in favor of Turkish citizens both legally and economically. In this context, a planned and programmed organization was carried out in order to implement the decisions taken by the government throughout the country. The law, which was put into practice in 1932, was rearranged in May 1934 to make it more systematic, and it was aimed to prevent the gaps in the law from being filled by foreign labor in Turkey. In addition, while foreign workers and craftsmen in Turkey were supported by the press of the countries they were from, the policies pursued by the Turkish government to bring domestic labor to the forefront caused reactions in the international public opinion.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Turkish workers and craftsmen, local workforce, foreign workers, Romanian musicians

Türk İşçi ve Sanatkârının Korunmasına Yönelik Takip Edilen Politikalar: Olaylar, Tepkiler, Sorunlar ve Kanunlar (1930-1935)

Öz

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin iktisadi yapısında önemli değişimlerin yaşandığı 1930’lu yıllarda etkisini giderek artıran işsizlik sorunu karşısında, ülkedeki Türk ve yabancı işçiler arasındaki denklemin yerli iş gücü lehine düzenlenmesine neden olan etkenleri ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu kapsamda hükûmet tarafından atılan somut adımlar arasında yer alan ve 16 Haziran 1932 tarihinde uygulamaya konulan “Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanun”, erken cumhuriyet döneminde Türk işçisi ve sanatkârının korunmasına yönelik takip edilen politikaların temeli olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu kanun her ne kadar Türk vatandaşlarının yaşadığı işsizlik sorununun çözümü kapsamında çeşitli çalışmalarda ön plana çıkmış olsa da kanunun hazırlanma sürecine etki eden ve bu süreci hızlandıran olaylar ile kamuoyunun yabancı iş gücüne karşı bakışı görece olarak arka planda kalmıştır. Bu dönemde Türk ve yabancı işçi ile sanatkârlar arasında fotoğrafçılıktan berberliğe, inşaat işçiliğinden ayakkabı imâlciliğine kadar neredeyse tüm iş sahalarında yaşanan istihdam geriliminin en somut yansımalarından biri de müzisyenlik mesleği ile ilgilidir. 1931 yılının Aralık ayı ortalarında kanunlara aykırı bir şekilde Romanya’dan İstanbul’a gelen Furman Orkestrası’nın şehrin en popüler eğlence mekânlarından olan Turkuaz adlı müessesede sahne almaya başlaması, bu gerilimin adeta zirve yapmasına neden olmuştur. Balkan ve Avrupa devletleri tarafından Türk müzisyenlerin kendi ülkelerinde çalışmasına müsaade edilmediği bu tarihlerde, İstanbul’da çok sayıda işsiz yerli sanatkâr bulunmasına rağmen yabancı sanatçıların tercih edilmiş olması, kamuoyunda büyük bir tepki meydana getirmiş, bu olayın “milli izzet-i nefsimizi rencide ettiği” belirtilmiştir. Dönemin gazeteleri tarafından gündemin en önemli konusu haline getirilen “Romanyalı Müzisyenler” meselesi İstanbul Belediyesi, İstanbul Valiliği, Emniyet Müdürlüğü, Dâhiliye, Hariciye ve İktisat Vekâletlerinin eş güdümlü mesaisi ile gerek hukuki gerekse iktisadi açıdan Türk vatandaşlarının lehine çözümlenmeye çalışılan resmi bir boyuta taşınmış, bu kapsamda hükûmet tarafından alınan kararların ülke çapında tatbik edilebilmesi için planlı ve programlı bir organizasyon sürdürülmüştür. 1932 yılında uygulama konulan kanun 1934 yılının Mayıs ayında yeniden düzenlenerek daha sistematik bir hale getirilirken, kanunda yer alan boşlukların Türkiye’deki yabancı iş gücü tarafından doldurulmasının önüne geçilmek istenmiştir. Ayrıca Türkiye’deki bulunan yabancı işçi ve sanatkârlar, mensubu oldukları ülkelerin basını tarafından desteklenirken Türk hükûmetinin yerli iş gücünü ön plana çıkarmak için sürdürdüğü politikalar uluslararası kamuoyunda tepkilere neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Türk işçi ve sanatkârı, yerli iş gücü, yabancı işçi, Romanyalı müzisyenler

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BCA, 30.10.0.0/8.46.8, 24.07.1926. BCA, 30.18.1.2/15.74.10, 17.11.1930. BCA, 30.18.1.2/25.8.5, 31.01.1932. BCA, 30.10.0.0 /251.695.21, 21.03.1933. BCA, 30.18.1.2/44.29.14, 10.05.1934. BCA, 30.18.1.2/36.36.5, 15.05.1934. BCA, 30.10.0.0/207.413.13, 07.07.1934. BCA, 490.1.0.0 / 1437. 1. 2, 30.04.1935. BCA, 490.1.0.0 / 1437. 1. 2, 30.04.1935. BCA, 30. 18.1.1/ 18.21.6, 21.03.1926. Resmi Yayınlar Adliye Ceridesi, Y. 11, S. 125, Kânunuevvel 1932. İdare, Y. 6, S. 67, 29 Ekim 1933. Resmi Gazete, S. 2126, 16 Haziran 1932. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 4, Cilt: 9, İçtima: 1, 59. İnikat, 4 Haziran 1932. Gazeteler “21 Mayıs Yaklaşıyor-Ecnebi İşçiler, Dükkân Açsalar Bile Gene İşçilik Yapamayacak”, Haber, S. 1191, 4 Mayıs 1935, s. 4. “Alaturka ve Alafranga Çalgıcılar Birleştiler”, Milliyet, S. 2026, 1 Ekim 1931, s. 5. “Bir Kanun ve Tatbikatı”, Son Posta, S. 1765, 3 Temmuz 1935, s. 1, 10. “Bir Türlü Bitemedi”, Vakit, S. 4661, 29 Aralık 1930, s. 2. “Biraz Sürat!”, Vakit, S. 4685, 22 Ocak 1931, s. 3. “Bugün 3. Gün Hâlâ Defedilmeyecekler Mi?”, Vakit, S. 4654, 22 Aralık 1930, s. 1-2. “Bütün Çalgıcıların Kaydedilmesi Lazım”, Vakit, S. 4807, 30 Mayıs 1931, s. 7. “Çalgıcılar Nasıl Gelmiş?”, Cumhuriyet, S. 2381, 22 Aralık 1930, s. 2. “Dikkat! Vilayet Romen Çalgıcıların İstanbul’a Gelmesini İsteyemez “, Vakit, S. 4650, 18 Aralık 1930, s. 1. “Dikkat! Vilayet Romen Çalgıcıların İstanbul’a Gelmesini İsteyemez “, Vakit, S. 4650, 18 Aralık 1930, s. 6. “Ecnebi Çalıcılar”, Vakit, S. 4688, 26 Ocak 1931, s. 2. “Ecnebi Mühendis ve Mimarlar”, Vakit, S. 4686, 24 Ocak 1931, s. 2. “Ecnebiler Hangi İşleri Yapamayacaklar? Layihanı Son Tadilattan Sonra Aldığı Şekli Neşrediyoruz”, Akşam, S. 4766, 15 Ocak 1932, s. 6. “Ecnebiler Hangi Sanatları Yapamayacaklar? Ecnebilere Memnu Olan Sanatlar Tamamen Tespit Edildi”, Milliyet, S. 2194, 20 Mart 1932, s. 2. “Ecnebiler Hangi Sanatları Yapamayacaklar? Layiha Önümüzdeki Hafta Mecliste Müzakere Edilecek”, Milliyet, S. 2266, 3 Haziran 1932, s. 2. “Ecnebilerin Yapamayacakları İş”, Akşam, S. 4751, 31 Aralık 1931, s. 2. “Efendiler Gideksiniz!- Çalgıcılarımızı Nasıl Geri Çevirdiler”, Vakit, S. 4655, 23 Aralık 1930, s. 1. “Efendiler Gideksiniz!- Vilayet Yanılıyor”, Vakit, S. 4655, 23 Aralık 1930, s. 1. “Efendiler Gideksiniz!”-Karilerimizin Mektupları”, Vakit, S. 4655, 23 Aralık 1930, s. 1-2. “Efendiler Gideksiniz!-Puriç Efendi’ye Cevap”, Vakit, S. 4655, 23 Aralık 1930, s. 1-2. “Efendiler Gideksiniz!-Vilayet Diyor ki”, Vakit, S. 4655, 23 Aralık 1930, s. 1. “Ey Türk İbret Al!”, Milliyet, S. 2917, 24 Nisan 1934, s. 1. Falih Rıfkı (Atay), “Kendi Kendimize”, Ulus, S. 4970, 30 Mayıs 1935, s. 1. “Fırkada Türk Çalgıcıları”, Vakit, S. 4687, 25 Ocak 1931, s. 3. “Gene O Mesele”, Vakit, S. 4686, 23 Ocak 1931, s. 3. “Hilekârlık”, Vakit, S. 4683, 20 Ocak 1931, s. 3. İhsan Siyami, “Türk İşçisi Türk Sanat Mekteplisi Olmalı”, Hâkimiyet-i Milliye, S. 4406, 24 Ekim 1933, s. 5. “İki Romen Çalgıcı Hudut Haricine Çıkarılıyor”, Cumhuriyet, S. 2409, 19 Ocak 1931, s. 2. “İşten Menedildiler”, Vakit, S. 4683, 20 Ocak 1931, s. 3. Köse Mihalzade Mahmut Ragıp, “Meslekten Mûsikîşinaslar Cemiyeti”, Vakit, S. 4575, 3 Ekim 1930, s. 8. “Küçük Sanatlar Kanunu, Kanun Hükümlerinin Tatbikatına Başlanıyor, Talimatname Hazırlandı”, Cumhuriyet, S. 3609, 25 Mayıs 1934, s. 1. “Muvazaa İle İş Yapan Ecnebi Berberler”, Akşam, S. 5726, 17 Eylül 1934, s. 3. “Ne Cevap Bekliyorduk, Ne Aldık!”, Vakit, S. 4672, 9 Ocak 1931, s. 1. “Ne Cevap Bekliyorduk, Ne Aldık!”, Vakit, S. 4672, 9 Ocak 1931, s. 7. “Polis, Ecnebi İsimlerini Tespit Ediyor-Bugün Türklere Hasredilen Mesleklerde 5000 Ecnebi Çalışıyor”, Son Posta, S. 983, 22 Nisan 1933, s. 1, 8. “Romanyalı Efendiler, Müjde Verelim; Gidiyorsunuz!”, Vakit, S. 4656, 24 Aralık 1930, s. 1-2. “Romen Çalgıcılar Hudut Haricine Çıkarılıyorlar”, Milliyet, S. 176, 19 Ocak 1931, s. 2. “Romen Çalgıcıları Derhal Memleketlerine İade Edilecekler”, Vakit, S. 4682, 19 Ocak 1931, s. 3. “Seyrüsefer Talimatnamesi Osmanlı ve Cumhuriyet Pasaportu ile Gidenler Memlekete Nasıl Gelirler?”, Cumhuriyet, S. 2370, 11 Aralık 1930, s. 3. “Turkuazda müdekkik bir insan neler görebilir, neler öğrenebilir?”, Vakit, S. 4650, 18 Aralık 1930, s. 6. “Türk Artistleri, Yabancı İthalâta Bin Kat Faik Bir Vaziyettedir!”, Vakit, S. 4988, 28 Kasım 1931, s. 5. “Türk İşçisinin Himayesi, Yenin Kanun Esnafı Çok Memnun Etti”, Cumhuriyet, S. 2929, 3 Temmuz 1932, s. 2. “Türkiye’deki Bütün Romen Çalgıcılar Çıkarılıyor”, Vakit, S. 4681, 18 Ocak 1931, s. 1. “Türkuvaz’da kraliçemiz şerefine ziyafet, Cumhuriyet, S. 2409, 19 Ocak 1931, s. 2. “Vali B., Vali Muavini B. bu suale de cevap isteriz”, Vakit, S. 4657, 25 Aralık 1930, s. 1-2. Araştırma ve İnceleme Eserleri Boratav, K. (1992). Türkiye Tarihi, Çağdaş Türkiye Tarihi, C. 4, İstanbul: Cem Yayınları. Deniz, Ö. (2016). “Türkiye’de Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanunun Çalışma Hayatındaki Önemi”, Turkish Studies, 11 (1), 25-38. İlkin, S. (1978). “Devletçilik Döneminin İlk Yıllarında İşçi Sorununa Yaklaşım ve 1932 İş Kanunu Tasarısı”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi 1978 Özel Sayısı: Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar, 251-301. Kuruç, B. (1988). Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. Makal, A. (1999). Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, Ankara: İmge Kitabevi. Makal, A. (2007). Ameleden İşçiye Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları, İstanbul: İletişim Yayınları. Ökçün, A. G. (1971). Türkiye İktisat Kongresi 1923 İzmir: Haberler, Belgeler, Yorumlar, İstanbul: Sevinç Matbaası. Sayar, N. (1973). Atatürkçülüğün Ekonomik ve Sosyal Yönü Semineri, İstanbul: İstanbul İktisadi ve İdari Bilimler Akademisi. Talas, C. (1991). Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınları. Yılmaz, A. (2012). “1930’lu Yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi), İktisadi Kriz ve Küçük Esnaf”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11 (21), 59-90. Yılmaz, D. (2024). “Cumhuriyet Dönemi Sosyal Politikalarının İstihdam Meselesi Üzerinden Değerlendirilmesi”, 10. Uluslararası Atatürk Kongresi Bildiriler, C. I, (yay. haz. Erdem Ünlen), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 503-537.