Kuruluşundan 19 Mayıs 1919’a Samsun

Yıl 2021, , 81 - 96, 28.12.2021

Nedim İpek

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1014399

Cited By: 1

Öz

Samsun Selçuklular tarafından kurulan bir kalekenttir. 19. yüzyılın ortalarına kadar Türk nüfusun yaşadığı
bir kasaba hüviyetindedir. Ticaretin serbestleşmesi ile birlikte 1850 sonrası nüfus ve saha açısından hızla büyüyecektir. Ayrıca, yangını müteakip 1870 sonrası planlı bir şehir görünümü kazanacaktır. Bu büyümeye paralel şehrin nüfus yapısı bir hayli değişecektir. Özellikle, iç göç sonucunda müslüman nüfus kadar gayrimüslim nüfusun da ikamet ettiği bir yerleşme halini alacaktır. 1890’lı yıllardan itibaren Ermeni ve Rumlar siyasi amaçlı örgütlenmiştir ve çeteler kurarak bölgenin asayişini bozucu hareketlere başlamışlardır. Böyle bir ortamda Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919 günü Samsun'a çıkar. Tarihi olayların anlaşılması ve
algılanmasında mekânın önemi tartışılmazdır. Bu makalenin amacı kuruluşundan 1919 yılına kadar gelişim ve değişimi ana hatları ile değerlendirmek ve Millî Mücadele'nin başlatıldığı Samsun'un 19 Mayıs 1919 günü içinde bulunduğu sosyal, iktisadi ve demografik yapısını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Samsun, Millî Mücadele, Rum, Ermeni

Samsun, from its Foundation to 19 May 1919

Öz

Samsun is a Seljuk-founded fortress city. It was a town populated by Turks until the mid-nineteenth century. After 1850, when commerce was liberalised, it grew rapidly in terms of population and land. Additionally, following the fire, it took on the aspect of a planned metropolis in the years following 1870. Parallel to this development, the city's demographic structure underwent significant changes. In particular, as a result of internal migration, it became a settlement that was home to both non-Muslims and Muslims. Since the 1890s, Armenians and Greeks organised for political reasons and began disrupting regional security through the formation of gangs. Mustafa Kemal Pasha arrived in Samsun on 19 May 1919 in this circumstances. It is undeniable that placement plays an important role in comprehending and perceiving historical events. The purpose of this article is to evaluate Samsun's development and change from its founding until 1919, as well as to show the social, economic and demographic structure of Samsun, where the National Struggle began on May 19, 1919.

Anahtar Kelimeler

Samsun, National Struggle, Greek, Armenian

Kaynakça

• Anabasisten Atatürk’e Seyahatnamelerde Trabzon, Yay. Haz. Veysel Usta, Trabzon 1999.
• Atatürk İle İlgili Arşiv Belgeleri (1911- 1921) Tarihleri Arasına Ait 106 Belge, Ankara 1982.
• AYDOĞAN, Erdal, “Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun Bölgesinde Jandarma Birlikleri Oluşturma Faaliyetleri”, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Samsun 2000, ss. 17- 23.
• BABACAN, Hasan, “Birinci Dünya Harbinde Samsun ve Çevresinde Ermeni Tehciri Uygulamaları Üzerine Birkaç Belge”, Samsun Araştırmaları, 1, Samsun 2013, ss. 285- 305.
• Cephe ve Esaret Hatıraları, Yay. Haz. Yusuf Gedikli, İstanbul 2011.
• EKEN, Halit, “Mutasarrıf Hamid Bey’in Özel Notlarında 1919 Yılında Canik Sancağındaki Siyasi Olmayan Asayiş Sorunları ve Çözüm Arayışları”, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Samsun 2000, ss. 117- 135.
• FRUNZE, Mihail Vasilyeviç, Frunze’nin Türkiye Anıları, Çeviren. Ahmet Ekeş, İstanbul 1996.
• İPEK, Nedim, Rıza Karagöz, Cihat Uslucan, Canik Sancağı Samsun Kazasının Nüfus Yapısı ( 1834- 1845), Samsun 2016.
• İPEK, Nedim, Canik ve Göç (1800- 1923), Samsun 2018.
• İPEK, Nedim, İmparatorluktan Cumhuriyete Göçler, Trabzon 2006.
• İPEK, Nedim, “Kuruluşundan Cumhuriyete Canik Sancak Merkezi Samsun Şehri”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, Samsun 2012, ss. 164- 226.
• İPEK, Nedim, “Samsun- Sivas Demiryolu”, Ciepo Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi 17. Sempozyumu Bildiriler, Trabzon 2006, ss. 863- 874.
• İPEK, Nedim, “Osmanlı Coğrafyasında Yapay Ulus Devlet Kurma Projeleri”, Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ankara 2007, ss. 11- 28.
• KARAGÖZ, Rıza, “Canik’in İdari Yapısı ve İdarecileri”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, Samsun 2012, ss. 119- 162.
• KARAGÖZ, Rıza, Canikli Ali Paşa, Ankara 2003.
• KARAGÖZ, Rıza, Karadeniz’de Bir Hanedan Kurucusu Haznedarzade Süleyman Paşa, Samsun 2010.
• KOCAOĞLU, Bünyamin, Milli Mücadele Yıllarında Samsun 15. Fırkanın Samsun’daki Faaliyetleri (1919- 1921), Samsun 2008.
• KÖSE, Osman, “Rusların Samsun’u Bombardımanı (1915)”, Geçmişten Geleceğe Samsun, 2, Samsun 2007, ss. 95- 112.
• Pontus Meselesi, Yayına Hazırlayan. Yılmaz Kurt, Ankara 1995.
• SERBESTOĞLU, İbrahim, Tanzimat, Teftiş ve Canik Sancağında Modernleşme, Ankara 2019.
• OKUR, Mehmet, “Milli Mücadele Döneminde İngilizlerin Samsun’daki Faaliyetleri ve Bölgeyi Tahliyeleri”, 19 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu, Samsun 2000, ss. 299- 313.
• ÖKSÜZ, Hikmet, "Amerikalıların Canik Sancağı ile İlgili Hazırlamış Oldukları Bir Rapor (1917-1919)", İlkadımdan Cumhuriyete Milli Mücadele, İstanbul 2008, ss. 99- 108.
• ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999.
• TELLİOĞLU, İbrahim, İlkçağdan Osmanlılara Samsun, Samsun 2012.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Osmanlı Hakimiyetine Kadar Canik”, İlkçağdan Cumhuriyete Canik, Samsun 2012, ss. 23- 67.
• UMUR, Hasan Umur, Samsun’da Onbeş Sene, İstanbul 1947.
• URAL, Selçuk, "Mütareke Döneminde Pontus Hareketinin Doğuşuna Yönelik Faaliyetler", Başlangıçtan Günümüze Pontus Sorunu, Ankara 2007, ss. 225- 247.
• Zamanın İzleri: İşgal, Göç ve Muhacirlik, KTÜ Yayını, Trabzon 2016.