Torul Overlords: Kabasitas (1355-1479)

Yıl 2021, , 237 - 252, 28.12.2021

Bekir Sarıyıldız

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1018272

Cited By: 1

Öz

Torul is the key to an important route from the Black Sea coast to the Kelkit Basin. With this position, it has the opportunity to control many political, military and economic activities. Before 1355, a political structure called the Duchy of Torul (Mesokhaldia) was established in the upper part of the Harşit Valley, which includes Torul and its surroundings. The name of Kabasitas, one of the noble families in the Greek State of Trabzon, came to the fore and gained importance together with the Torul Duchy/Overlord. The existence of the Kabasitas in the region or the beginning of their dominance in Torul Overlord has not yet been determined. However, as can be understood from the activities in the region, it is clear that they ruled the Torul Overlord from a date before 1355 until 1479. During this process, they often made an alliance with the Komnenos and resisted the progress of the Turkish raiders. The fact that the region dominated by Kabasitas is at the junction of Zigana (Değirmendere) and Harşit valley routes, which Trabzon and Giresun use to reach the Kelkit Basin, raised the Torul Overlords to an effective position in the regional politics.

Anahtar Kelimeler

Kabasitas, Kabasitai, Mesokhaldia, Torul

Torul Derebeyleri: Kabasitaslar (1355-1479)

Öz

Karadeniz kıyılarından Kelkit Havzası’na kadar ulaşılan önemli bir güzergâhın anahtarı vaziyetindedir. Bu konumu ile bölgede gerçekleşen siyasi, askeri ve ekonomik pek çok faaliyetin denetimini yapma olanağına sahiptir. 1355 yılından önce Harşit Vadisi’nin Torul ve çevresini kapsayan üst kısmında, Torul (Mesokhaldia) Dukalığı adında siyasi bir yapı tesis edilmiştir. Torul Dukalığı/Derebeyliği ile birlikte Trabzon Rum Devleti’ndeki soylu ailelerden biri olan Kabasitasların adı ön plana çıkmış ve önem kazanmıştır. Kabasitasların, bölgedeki varlıkları ya da Torul Derebeyliği’ndeki hakimiyetlerinin başlangıcı henüz belirlenememiştir. Ancak bölgedeki varlıklarından anlaşılacağı üzere 1355 yılından önceki bir tarihten başlayarak 1479 yılına kadar Torul Derebeyliği’ni idare ettikleri açıktır. Bu süreç içerisinde çoğu zaman Komnenoslarla ittifak yaparak Türk akıncılarının ilerlemesine karşı koymaya çalışmışlardır. Kabasitasların hakimi oldukları bölgenin Trabzon ve Giresun’un Kelkit Havzası’na ulaşmak için kullandığı Zigana (Değirmendere) ve Harşit vadi güzergahlarının birleştiği bir kavşakta olması, Torul Derebeyleri’ni bölge siyasetinde etkili bir konuma yükseltmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kabasitas, Kabasitai, Mesokhaldia, Torul

Kaynakça

• A. HAHANOV, Panaret’in Trabzon Tarihi, Enver Uzun (nşr.), Yeni Zamanlar Dağıtım, Trabzon 2004.
• AŞIKPAŞAOĞLU TARİHİ, haz. A. Nihal Atsız, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• ANNA KOMNENA, Alexiad, Bilge Umar (nşr.), İnkilap Kitabevi, İstanbul 1996.
• AZÎMÎ TARİHİ, Ali Sevim (çev.), TTK Yayınları, Ankara 2006.
• “Bandon”, The Oxford Dictionary of Byzantium, v. 1, Oxford University Press, Oxford, New York 1991, s. 250.
• BARTHOLD, W., “İl-khāns”, EI, C. II, M. Th. Houtsma vd. (ed.), Leyden Late E. J. Brill Ltd, London 1927, s. 469.
• BRYER, Anthony and David Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, C. I, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington 1985.
• BRYER, Anthony, “Greeks and Türkmens; The Pontic Exception”, Dumbarton Oaks Papers 29/ 1975, Variorum Reprints, London 1980, ss. 113-149.
• BRYER, Anthony,, “Son Laz İsyanı ve Karadeniz Derebeylerinin Çöküşü”, Özgür Yılmaz, Ayşegül Kuş (çev.), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 20, 2016, ss. 309-326.
• CATERİNO ZENO, AMBROGİO CONTARİNİ, Doğu’da Venedik Elçileri, çev. Tufan Gündüz, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
• EBU BEKR-İ TİHRANİ, Kitab-ı Diyarbekriyye, Mürsel Öztürk (çev.), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• FALLMERAYER, Jakob Philip, Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Tarihi, Ahmet Cevat Eren (ter.), Celalettin Yavuz, İsmail Hacıfettahoğlu (haz.), İbrahim Tellioğlu (not.), TTK Yayınları, Ankara 2012.
• FİNLAY, George, The History of Greece and of the Empire of Trebizond, William Blackwood and Sons, Londra 1851.
• HONİGMANN, Ernst, Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, Fikret Işıltan (çev.), İstanbul 1970.
• HUDUD AL-ALAM, Russian V. Minorsky (trans.), English V.V. Barthold (trans.), Oxford University Press, London 1937.
• İBN BÎBÎ, Selçuknâme, Mükrimin Halil Yinanç (çev.), Kitapevi Yayınları, İstanbul 2007.
• İBN-İ BATÛTÂ, Ebû Abdullah Muhammed Tanci, İbn-i Batûtâ Seyahatnâmesi, C. I, A. Sait Aykut (çev.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• KEÇİŞ, Murat, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler 1204-1404, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), TTK, Ankara 1998.
• KONUKÇU, Enver, “Klaviyo’nun Doğu Anadolu (Erzincan-Doğu Bayezid) Yolculuğu (1404-1405)”, XI. Türk Tarihi Kongresi, C. II, 5-9 Eylül 1990 Ankara, TTK Bildirimi, ss. 796-803.
• LEBEAU, Histoire du Bas-Empire, C. XX, M. Brosset (ed.), De L’lmprimerie De Fırmın Dıdot Frêres, Paris 1836.
• MİLLER, William, Son Trabzon İmparatorluğu, Nurettin Süleymangil (çev.), Heyamola Yayınları, İstanbul 2007.
• MİKHAEL ATTALEİATES, Tarih, Bilge Umar (çev.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• MÜVERRİH VARDAN, Türk Fetihleri Tarihi, Post Yayınevi, İstanbul 2017.
• NİKETAS KHONİATES’İN HİSTORİASI (1195-1206), Işın Demirkent (haz.), Dünya Yayıncılık, İstanbul 2004. “Protovestiarios”, The Oxford Dictionary of Byzantium, v. 3, Oxford University Press, Oxford, New York 1991, ss. 1749-1750.
• “Sebastos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, v. 3, Oxford University Press, Oxford, New York 1991, s. 1863.
• SHUKUROV, Rustam, “Between Peace and Hostility: Trebizond and the Pontic Turkish Periphery in the Fourteenth Century”, Mediterranean Historical Review, S. 9, June 1994, ss. 20-72.
• SHUKUROV, Rustam, “Two Waves of Nomadic Migration in The Pontos in The Thirteenth-Fourteenth Centuries”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S.1, 2006, ss. 29-43.
• SHUKUROV, Rustam, “Şeyh Cüneyd Safevî’nin Trabzon Seferi (M. 1456/H. 860)”, Murat Keçiş (çev.), Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 9, 2010, ss. 145-156.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, Cemal Köprülü (çev.), TTK Basımevi, Ankara 2011.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz Bölgesinde Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2004.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti: Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, Trabzon 2009.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Moğol Hakimiyeti Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesi”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 1, 2006, ss. 19-28.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Trabzon Rum Devleti’nin Hristiyan Dünyası İle İlişkileri 1214-1458”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 5, S. 5, 2008, ss. 33-53.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Türklerin Karadeniz’e Çıkışında Zigana Vadisi’nin Önemi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 21, 2016, ss. 163-172.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Panaretos Kronoğinde Türkler”, Tarih Boyunca Karadeniz, Serander Yayınları, Trabzon 2015, ss. 131-142.
• TEZCAN, Mehmet, “Türk-Moğol Hakimiyeti Döneminde XIII-XVI. Yüzyıllarda Karadeniz Bölgesi Ticareti”, Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya, Serander Yayınları, Trabzon 2012, ss. 353-408.
• TURSUN BEY, Tarih-i Ebu’l-Feth, Mertol Tulum (haz.), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1974.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• VASİLİEV, A. A., History of the Byzantine Empire 324-1453, The University of Wisconsin Press, Madison 1952.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Selçuklu Tarihi, C. II, Refet Yinanç (haz.), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, C. I, Refet Yinanç (haz.), TTK Yayınları, Ankara 2018.
• ZACHARİADOU, Élizabeth A., Trebizond and The Turks (1352-1402), Arkeon Pontou, “Black Sea”, Birmingham 18-20 Mart 1978, Atina 1979.