TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE BURSA ŞEHRİNDE YAŞAYAN GAYRİMÜSLİMLERİN EKONOMİK DURUMU

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 119 - 137, 30.12.2020

Sabri Becerikli Muammer Demirel

Öz

Çalışmanın amacı, 1844-1845 tarihli Temettuat Defterleri’nden çıkarılan iktisadi verilere göre Bursa şehir merkezinde yaşayan gayrimüslimlerin ekonomik durumunu ortaya koymaktır. Bu verilere göre; Bursa şehir merkezinde nüfus olarak birinci sırada Ermeniler, ikinci sırada Rumlar yer almıştır. Yahudiler ise diğer gayrimüslim unsurlara göre nüfusları çok az olup tek bir mahallede yaşamışlardır. Bu üç gayrimüslim topluluk çeşitli iktisadi faaliyetlerde bulunmuştur. Bursa gayrimüslimleri tarım, hayvancılık, esnaflık, ticaret gibi iş kollarında çalışmış ve onların çalışmaları neticesinde elde ettikleri gelirleri üzerine vergiler konmuştur. Gayrimüslimler içerisinde yaptıkları işlerden yüksek gelir elde edenler olduğu gibi düşük profilli işler ile meşgul olanlar da olmuştur. Çalışmamızda görüleceği gibi toplamda 1790 hanede yaşayan gayrimüslimlerin toplam yıllık gelirleri 2.082.111 kuruş, gelirlerine karşılık kendilerine yazılan vergiler 164.893 kuruş olarak kaydedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ermeni, Rum, Yahudi, Bursa, Temettuat Defteri

ECONOMIC STATUS OF NON-MUSLIMS LIVING IN BURSA CITY ACCORDING TO TEMETTUAT SURVEYS

Öz

The aim of this study is to investigate and reveal the economic situation of non-Muslims living in the city center of Bursa province according to the economic data obtained from the Temettuat Surveys dated 1844-1845. According to the data, in terms of population, the Armenians ranked first and the Greeks ranked second in Bursa city center. Jews, on the other hand, had a very small population compared to other non-Muslim groups and lived in one particular neighborhood. These three non-Muslim communities got engaged in numerous economic activities. The non-Muslims living in Bursa worked in sectors such as agriculture, animal husbandry, shop-keeping and commerce, and taxes were imposed on the income they earned as an outcome of their trade. Among the non-Muslims, there were those who earned high income from their trade and businesses, as well as those who got engaged in low-profile jobs. As it can clearly be seen in our study, it was recorded that the total annual income of non-Muslims living in 1790 households was 2.082.111 Kuruş, and the tax paid in return for their annual income was 164.893 Kuruş.

Anahtar Kelimeler

Armenian, Greek, Jewish, Bursa, Temettuat Surveys

Kaynakça

• AKKUŞ, Turgay, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa Kent Tarihinde Gayrimüslimler, Libra Yay., İstanbul 2010.
• BOA., ML. VRD. TMT. d. nr., 7366; 7374; 7378; 7394; 7400; 7407; 7410; 7421; 7422; 7426; 7430; 7432; 7438; 7439; 7442; 7445; 7447; 7450; 7455; 7462; 7465; 7469; 7481; 7491; 7492; 7497; 7501; 7502; 7503; 7504; 7515; 7520; 7523; 7524; 7526; 7538; 7540; 7547; 7550; 7569; 7572.
• BECERİKLİ, Sabri, Temettuat Defterlerine Göre XIX. Yüzyılda Bursa Şehri Gayrimüslim Mahallelerinin İktisadi Yapısı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012.
• DARKOT, Besim, “Bursa”, İslam Ansiklopedisi, c. II, MEB, İstanbul 1970, ss. 806-810.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, 20. Baskı, Aydın Kitapevi Yay., Ankara 2003.
• ERGENÇ, Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2006.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, C. II, Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı (haz.), Yapı Kredi Yay., İstanbul 1998.
• I. KANDES, Vasıleılos, Kuruluşundan XIX. Yüzyıl Sonlarına Kadar Bursa, Selahattin O. Tansel (haz.), 2. Baskı, Gaye Kitapevi, İstanbul 2009.
• İNALCIK, Halil, Devle-i Aliye-Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmaları-1-, 29. Baskı, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2009.
• ________, Osmanlı İdare ve Ekonomi, İSAM Yay., İstanbul 2011.
• ________, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, 3. Baskı, Eren Yay., İstanbul 2009.
• KAPLANOĞLU, Raif, Bursa Yer Adları Ansiklopedisi, Avrasya Etnografya Vakfı Yay., İstanbul 2001.
• ÖZTÜRK, Mustafa, “Bursa’da Hububat Fiyatları (1775-1840)”, http://www.egeweb2.ege.edu.tr/tid/dosyalar/-06.pdf., (02.02.2012).
• SCHNEİDER, Eliza Cheney Abbott, Bursa Mektupları-Bir Osmanlı Kentinde Müminler ve Kâfirler-, (1846), Neşe Akın (çev.), Dergah Yay., İstanbul 2009.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kamus-i Türki, 20. Baskı, Çağrı Yay., İstanbul 2010.
• YEDİYILDIZ, M. Asım, “XIX. yüzyılda Bursa İpek Sanayi ve Ticaretinde Gayrimüslimlerin Yeri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4/4, Bursa, 1992, ss. 277-279.