SU İŞLERİ POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE DP VE CHP ARASINDA BİR POLEMİK KONUSU: SEYHAN BARAJI

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 2, 289 - 329, 16.12.2022

Ömer Mete

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1192446

Öz

Demokrat Parti 14 Mayıs 1950 seçimleriyle iktidara geldikten sonra özellikle 1937-1950 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi’nin takip ettiği su işleri politikasını verimsizlik gerekçesiyle eleştirmiştir. Bu yaklaşım öyle bir noktaya ulaşmıştır ki DP İktidarı kendi su işleri politikasını CHP döneminde noksan kalan su işlerinin tamamlanması kapsamında şekillendirmiştir. Su işleri çerçevesinde Seyhan bölgesi de CHP tarafından ele alınmış, bazı etüt, proje ve inşa faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar seller nedeniyle ortaya çıkan zararların önlenmesi konusunda yeterli olmamış, diğer yandan etkin bir sulama şebekesi tesis edilememiştir. İşte bu nedenle CHP İktidarı Seyhan nehri üzerinde baraj kurulması maksadıyla 1949 yılında uluslararası bir firmaya etüt yaptırmıştır. Ancak bunu uygulamaya fırsat kalmadan seçimleri kaybederek iktidardan uzaklaşmıştır. Bu ortamda iktidara gelen DP yönetimi, Başbakan Adnan Menderes’in de çabalarıyla, proje için gereken finansmanın önündeki engelleri kaldırmış ve Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankasını kredi vermeye ikna etmiştir. Bahsedilen gelişmelerin ardından Seyhan Barajı, sık sık sele maruz kalan Çukurova’da meydana gelen zararların önlenmesi, verimli bir sulama sisteminin kurulması ve ucuza elektrik üretilmesi amacıyla inşa edilmiştir. Seyhan Barajı gerek hazırlık ve inşa sürecinde gerek hizmete girişi sonrasında birçok tartışmaya yol açmış, bilhassa DP ve CHP arasında cereyan eden hadiseler zamanla bir polemik haline gelmiştir. CHP, DP İktidarını, kendi döneminde yapılan çalışmaları unutturmak ve propaganda yapmak amacıyla Seyhan Barajını kullanmakla suçlamıştır. Buna karşın DP İktidarı ise CHP’yi yapılan eserleri görmemekle ve hatta boykot etmekle itham etmiştir. Tartışmalarla geçen sürecin gölgesinde kalan gerçek ise CHP’nin başlattığı bir projenin DP tarafından tamamlanarak hizmete açıldığıdır.

Anahtar Kelimeler

Seyhan Barajı, Su İşleri Politikası, Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi

An Issue of Polemic Between DP and CHP Within the Framework of Hydraulic Works Policies: Seyhan Dam

Öz

Democratic Party (DP), which came into power after the elections of the 14th of May 1950, had critisized especially between 1937-1950 hydraulic works policies of Republican People’s Party (CHP) due to its inefficiency. This approach had reached such a point that even DP shaped its own hydraulic works policies within the framework of accomplishing the incompleted hydraulic works of CHP government. Seyhan region was also taken by CHP within the scope of hydraulic works, and some research, project and constructing activities were realized. However, these works could not be enough to prevent the harms occured due to inundation; futhermore, an efficient irrigation network could not be established. Therefore, CHP government had an international firm perform a research in 1949 for constructing dam on Seyhan River. Nevertheless, losing the elections, CHP could not find time to put this project in practice. DP government which came to power in these circumtances removed the obstacles before the finance necessary for the project, thanks to the effort of Prime Minister Adnan Menderes. It convinced the İnternational Bank for Reconstruction an Development. Following the afore-mentioned developments, the Seyhan Dam was built in order to prevent damages in Çukurova, which is frequently exposed to floods, to establish an efficient irrigation system and to generate electricity cheaply. Seyhan Dam became an issue of many discussions both in preparation and construction periods, as well as after the service process, especially events between DP and CHP turned out to be a polemic in meantime. CHP blame DP government for exploiting Seyhan Dam for making people forget the works done in its term and doing propaganda. On the other hand DP government accused CHP of not seeing and protesting the works done. The reality that was overshadowed by the process of discussions is that a project initiated by CHP was completed and put into service by DP.

Anahtar Kelimeler

Seyhan Dam, Hydraulic Works Policies, Democratic Party, Republican People’s Party

Kaynakça

• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakerelerine Ait Tutanak, Mikro Film 1247, Toplantı 23, 16.01.1951.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakerelerine Ait Tutanak, Mikro Film 1248, Toplantı 29, 29.03.1951.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 230-0-0-0, Kutu: 3, Gömlek: 9, Sıra: 5.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 106, Gömlek: 669, Sıra: 1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 74, Gömlek: 471, Sıra: 12.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 74, Gömlek: 469, Sıra: 3.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 5, Gömlek: 24, Sıra: 6.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 50, Gömlek: 301, Sıra: 7
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 41, Gömlek: 243, Sıra: 12.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 134, Gömlek: 873, Sıra: 8.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 88, Gömlek: 551, Sıra: 1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 74, Gömlek: 469, Sıra: 4.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-1-0-0, Kutu: 94, Gömlek: 587, Sıra: 11.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 128, Gömlek: 13, Sıra: 13.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 129, Gömlek: 45, Sıra: 18.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 132, Gömlek: 51.
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın Tarihçesi, Kuruluş ve Görevleri, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Ankara 1988.
• Bayındırlıkta 50 Yıl, Bayındırlık Bakanlığı Yayınları, Ankara 1973.
• İstatistik Göstergeler 1923-2013, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara 2014.
• Nafıa Vekâleti Çalışmaları 1950-1957, İstanbul ve Sermet Matbaası, İstanbul 1957.
• Nafia Nezareti’nden Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na (1848-2015), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yayınları, Ankara 2015.
• On Senede Türkiye Nafiası 1923-1933 (5-İmtiyazlı Nafia Şirketleri, 6-Sular, 7-Ankara’nın İçme Suyu, 8-Nafia Bütçesinin Gidişi), İstanbul Matbaacılık ve Neşriyat, 1933.
• Resmî Gazete, Sayı: 8563, 21 Kasım 1953.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar Dergisi, Cilt 33, TBMM Basımevi, Ankara 1951.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar Dergisi, Cilt 34, TBMM Basımevi, Ankara 1952.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kanunlar Dergisi, Cilt 35, TBMM Basımevi, Ankara 1953.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası, Cilt 36, TBMM Basımevi, Ankara 1954.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Kavanin Mecmuası, Cilt 37, TBMM Basımevi, Ankara 1955.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 1, 02.06.1950.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 1, 14.07.1950.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 16, 20.06.1952.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 23, 10.06.1953.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 27, 27.01.1954.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 5, 25.02.1951.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem 9, Cilt 6, 30.03.1951.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 10, Cilt 1, 18.06.1954.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 10, Cilt 11, 04.04.1956.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 10, Cilt 17, 20.02.1957.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 10, Cilt 6, 18.04.1955.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 10, Cilt 7, 09.05.1955.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 11, Cilt 12, 26.02.1960.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 11, Cilt 2, 26.02.1958.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 11, Cilt 7, 25.02.1959.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 9, Cilt 28, 25.02.1954.
• AĞAOĞLU, Samet, Arkadaşım Menderes İpin Gölgesindeki Günler, 2.Baskı, Alkım Yayınları, İstanbul 2004.
• AHMAD, Feroz ve Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara 1976.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam (İsmet İnönü) 1950-1964, C. III., Remzi Kitabevi, İstanbul 1968.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı (1899-1960), 7. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.
• BARUTÇU, Faik Ahmet; Siyasi Anılar 1939-1954, Milliyet Yayınları, İstanbul 1977.
• BAŞAR, Ahmed Hamdi, Yaşadığımız Devrin İçyüzü, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1960.
• BOZDAĞ, İsmet (der.), Celal Bayar Anlatıyor: Başvekilim Adnan Menderes, Tercüman Yayınları, İstanbul 1986.
• DEMİREL, Süleyman, Bir Ömür Suyun Peşinde, C.I., ABC Medya Ajansı, Hulusi Turgut, (Ed.) Ankara 2005.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 28. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2011.
• ERER, Tekin, On Yılın Mücadelesi Türkiye’de Parti Kavgaları, C. II., Ticaret Postası Matbaası, İstanbul b.t.y.
• EROĞUL, Cem, Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi), 2.Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1990.
• NEZİROĞLU, İrfan ve Tuncer Yılmaz, Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (22 Nisan 1950-20 Kasım 1961), C. II., TBMM Yayınları, Ankara 2013.
• The Economy of Turkey An Analysis and Recommendations for A Development Program, Second Printing, International Bank for Reconstruction and Developments (The Johns Hopkins Press), Baltimore 1952.
• YALMAN, Ahmed Emin; Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, Erol Şadi Erdinç (yay.haz.), C.II., Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul 1997.
• ALBAYRAK, Mustafa, “Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’nın Hazırladığı İlk Raporun (1951) Demokrat Parti Hükümetlerinin Politikalarına Etkileri”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 20/58, Mart 2004, ss.129-167.
• ARAL, Namık Zeki “Yatırımlar Programı” Ulus, 20 Aralık 1951.
• ARTAM, Nurettin, “Altı Günde 2500 Kilometre No:12”, Ulus, 17 Kasım 1951.
• ASLAN, İffet, “Törenlerden Dönüyorum Ziyafetten Başka Dört Açık Hava Toplantısı”, Ulus, 15 Nisan 1956.
• BABAN, Cihat, “Seyhan Barajı”, Zafer, 25 Nisan 1952.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-1”, Zafer, 05 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-2”, Zafer, 06 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-3”, Zafer, 07 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-4”, Zafer, 08 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-5”, Zafer, 09 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-5”, Zafer, 10 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-6”, Zafer, 11 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-7”, Zafer, 12 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-8”, Zafer, 13 Şubat 1958.
• DEMİREL, Süleyman; “Büyük Barajlarımız-9”, Zafer, 14 Şubat 1958.
• ENVER, Sadrettin; “Barajlarımızın Enerji Politikamızda Önemi”, Zafer, 14 Temmuz 1951.
• EREM, Ali Rıza, “D.P. İktidarı Nasıl Bir Vatan Devraldı?”, Ulus, 18 Ağustos 1950.
• ERİM, Nihat, “Sarıyar Santralı ve Enerji Dâvası” Ulus, 23 Eylül 1950.
• ESATOĞLU, Salâhattin Hakkı; “Hücum ve Öğünme”, Ulus, 28 Ocak 1960.
• HATİPOĞLU, Şevket Raşit; “Barajlar ve Sulama İşleri”, Ulus, 22 Eylül 1960.
• İŞMEN, İsmail, “Milli İşler Seyhan Hidroelektrik Tesisleri”, Türkiye Mühendislik Haberleri, 14, Mayıs 1956, ss. 11-12.
• ÖRTÜLÜ, Erdoğan, “Çukurovadan Notlar Nutuklarda Seyhan Barajı ve Barajın İçten Görünüşü”, Ulus, 30 Mart 1956.
• ÖRTÜLÜ, Erdoğan, “Çukurovadan Notlar Seyhan Barajı İçin İstimlâk Edilen Arazinin Durumu” Ulus, 01 Nisan 1956.
• ÖRTÜLÜ, Erdoğan, “Çukurovadan Notlar Seyhan Barajı İstenilen Faydaları Sağlıyabilir mi?” Ulus, 31 Mart 1956.
• UZEL, Celal, “Sarıyer Santralı ve Barajı”, Ulus, 22 Temmuz 1950.
• ÜNSAL, Süha ve Vahap Candan; “II Dünya Savaşı Sonrası ve Demokrat Parti Dönemi”, Nafıa Türkiye’nin İnşa Tarihi, Demircioğlu Matbaacılık, Ankara 2015.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit; “Ne Hale Geldik”, Ulus, 02 Mayıs 1956.
• “İnşaat Mühendisleri Günü”, Türkiye Mühendislik Haberleri, 118, Ocak 1965, ss. 1-11.
• “Middle East, Turkey”, Time, 71/5, February 1958, ss. 18-20.
• Cumhuriyet, “Seyhan Barajı Dün Büyük Törenle Açıldı”, 09 Nisan 1956.
• Cumhuriyet, “Seyhan Barajının İnşaatına Başlandı”, 26 Ekim 1953.
• Cumhuriyet, “Tatil Kararına Karşı Muhalefetin Tepkisi”, 05 Nisan 1956.
• Milliyet, “25 milyon Dolarlık İstikraz”, 20 Haziran 1952.
• Milliyet, “Adnan Menderes Mersin’de Mühim Bir Nutuk Söyledi” 28 Mayıs 1951.
• Milliyet, “Seyhan Barajı Bugün Açılıyor”, 08 Nisan 1956.
• Milliyet, “Seyhan Barajı Muazzam Bir Törenle Açıldı”, 09 Nisan 1956.
• Milliyet, “Seyhan Barajı”, 21 Ekim 1953.
• Milliyet, “Seyhan Barajının İhalesi Dün Yapıldı”, 18 Temmuz 1953.
• Milliyet, “Seyhan Barajının Temel Atma Töreni Dün Yapıldı”, 26 Ekim 1953.
• Milliyet, “Yeni Tesislerin Açılması Dolayısıyla Meclis Bir Hafta İçin Tatile Girdi”, 05 Nisan 1956.
• Ulus, “Adnan Menderes Bir Konuşma Yaptı” 28 Mayıs 1951.
• Ulus, “Başvekilin İbretle Okunacak Nutku”, 09 Nisan 1956.
• Ulus, “Boşuna Övmek Yerine Gerçeği Görmek Lâzımdır”, 19 Ocak 1960.
• Ulus, “Büyük Bir Eserin Başlangıcı Seyhan Barajı Çalışmaları 1948 Yılında Başlamıştır”, 11 Nisan 1956.
• Ulus, “Gülek’in Bayındırlık Bakanına Telgrafı”, 09 Nisan 1956.
• Ulus, “Kalkınma Bankası ve Türkiye”, 27 Eylül 1950.
• Ulus, “Sarıyar Barajı”, 08 Temmuz 1950.
• Ulus, “Seyhan Barajı İçin İki Bin Kuzu Satın Alındı”, 06 Nisan 1956.
• Ulus, “Seyhan Barajı İçin İstikraz”, 21 Haziran 1952.
• Ulus, “Seyhan Barajı İçin Kredi” 03 Şubat 1952,
• Ulus, “Seyhan Barajı”, 18 Temmuz 1953.
• Ulus, “Seyhan Barajının Temel Atma Töreni”, 26 Ekim 1953.
• Ulus, “Seyhan Barajının Temeli Atılırken”, 25 Ekim 1953
• Ulus, “Törenle İşletmeye Açılan Üç Tesis Hâlâ Çalışmıyor”, 20 Nisan 1956.
• Zafer, “200.000 Çukurovalı Bayar ve Menderes’in Dünkü Hitabelerini Vecd İçinde Dinledi”, 09 Nisan 1956.
• Zafer, “Bir Feyzanın Verdiği Ders”, 14 Şubat 1956.
• Zafer, “Cumhurbaşkanın Dünkü İfadesi”, 09 Ocak 1952.
• Zafer, “Çukurova Bölgesi Selden Korunuyor” 12 Kasım 1951.
• Zafer, “Çukurova’da Seyhan Barajı İnşası Başlıyor”, 26 Mayıs 1952.
• Zafer, “Hasad Başladı”, 05 Nisan 1956.
• Zafer, “İktisadî Kalkınma İçin Plân” 01 Haziran 1951.
• Zafer, “İnşa Edilecek Yeni Barajlar”, 25 Eylül 1953.
• Zafer, “Nafia Vekilinin Kurulmakta Olan Baraj ve Hidro-Elektrik Santrallarına Dair İzahatı”, 10 Ağustos 1955.
• Zafer, “Nafia Vekilinin Seyhan Barajı ile İlgili Konuşması”, 01 Mart 1958.
• Zafer, “Seyhan Barajı Bugün Açılıyor”, 08 Nisan 1956.
• Zafer, “Seyhan Barajı Dün İhale Edildi”18 Temmuz 1953.
• Zafer, “Seyhan Barajı Hidro-Elektrik Tesisleri”, 27 Ağustos 1953.
• Zafer, “Seyhan Barajı İnşaatı Büyük Hızla İlerliyor”, 16 Temmuz 1954.
• Zafer, “Seyhan Barajı İnşaatında Nehir Yatağı Değiştirildi”, 25 Aralık 1953.
• Zafer, “Seyhan Barajı Martta Açılıyor”, 19 Ekim 1955.
• Zafer, “Seyhan Barajı Tamamlanıyor”, 14 Şubat 1956.
• Zafer, “Seyhan Barajı Yarın Açılacak”, 07 Nisan 1956.
• Zafer, “Seyhan Barajı”, 25 Ekim 1953.
• Zafer, “Seyhan Barajı”, 8 Mart 1956.
• Zafer, “Seyhan Barajına Ait Proje Tahakkuk Yolunda”, 20 Haziran 1952.
• Zafer, “Seyhan Barajına Malzeme Geldi”, 7 Aralık 1954.
• Zafer, “Seyhan Barajında Bir Su Sızması Yoktur”, 29 Nisan 1956.
• Zafer, “Seyhan Barajının Dün Temeli Atıldı”, 26 Ekim 1953.
• Zafer, “Seyhan Barajının İnşaatı İlerliyor”, 7 Ağustos 1954.
• Zafer, “Seyhan Barajının Kapakları Açıldı”, 23 Şubat 1956.
• Zafer, “Seyhan Hidro-Elektrik Santralı da Tamamlandı”, 16 Aralık 1955.
• Zafer, “Seyhan Hidro-Elektrik Santralinin İç Sermayesi”, 02 Ağustos 1952.
• Zafer, “Seyhan Santralından İlk Cereyan Bugün Veriliyor”, 23 Mart 1956.
• TÖREN, Tolga, Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı: Türkiye Örneği, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.
• DSİ Hidroloji Sözlüğü, https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/1352#, (11 Ekim 2022).
• DSİ İnşaat Terimleri Sözlüğü, https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/1326#, (04 Ekim 2022).