Türkiye’de Ordu-Siyaset İlişkileri ve Askeri Darbelerin İdeolojik Kökenleri

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 20, 145 - 164, 26.04.2019

Mehmet Zeki Duman

https://doi.org/10.29224/insanveinsan.454066

Öz

Türkiye’de ordu-siyaset ilişkileri ve bu ilişkilerin
tarihsel, toplumsal ve ideolojik kökenlerine bakıldığında, iç ve dış
politikadaki belirleyiciliği yanında, kendisini devletle özdeşleştirmiş,
siyaseten toplumun üzerinde konumlandırmış, ideolojik açıdan modernleşmenin,
batılılaşmanın ve Kemalizm’in öncülüğünü üstlenmiş olan bir ordu profiliyle karşılaşmaktayız.
Türkiye’nin bir ordu-millet devleti olması ve kurucu unsurlarının genellikle
askerlerden oluşması, bir yandan sivil iradenin emrinde olması gereken ordunun
hegemonik bir güç haline gelerek siyaset üstü bir konuma gelmesine, diğer
yandan demokratik, çoğulcu ve sivil bir yönetim anlayışının oluşmasına engel
olmuştur. Ordunun anayasal düzeyde kendisini konumlandırma ve tanımlama biçimi,
Türkiye’de darbelerin sıkça yaşanmasının ve sivillerin iktidar olsalar bile
muktedir olamamalarının en önemli nedenidir. Bu nedenlerin ideolojik kökenlerine
inmeyi amaçlayan bu çalışma, “Türkiye’de neden askeri darbeler olur?” sorusuna
cevap vermeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Demokratikleşme, Askeri darbeler, Ordu-siyaset ilişkisi, Devlet-millet kültürü, Hukuk devleti

Relation between Army and Politics in Turkey and Ideological Origins of Military Coups

Öz

In view of the historical, social and ideological
relations of army-politics and origins of these relations in Turkey, in
addition to its determinant potency army identified itself with the state and
positioned itself over the society politically and ideologically pioneered
modern­ization, westernization and by Kemalism. The fact that Turkey is an
army-nation state and its constitutional elements are usually made of military
persona created an army which should be under the order of civil government to
have a supra-political position by becoming a hegemonic power on the one hand
and prevented the formation of a democratic, pluralistic and civilian so­ciety
on the other hand. The way the army positions itself and defines itself at the
constitutional level is one of the most important reasons for the frequent
occurrence of clashes in Turkey and the inability of civilians to be powerful
even if they are in power. This study aimed at disclosing the ideological
origins of these causes and tries to answer the question “Why do military coups
take place in Turkey?”.

Anahtar Kelimeler

Military coups, Army-politics relation, State-nation culture, Democratization, State of law

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan, Ahmet Önal ve Uğur Demir. Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2016.
• Ahmad, Feroz. Bir Kimlik Peşinde Türkiye. Çev. Sedat C. Karadeli. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Ahmad, Feroz. Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alogan. İstanbul: Sarmal Yayınları, 1995.
• Akay, Hale. “Türkiye’de Asker-Sivil İlişkileri: 2000-2011 Dönemine İlişkin Bir Değerlendirme” https://www.hyd.org.tr/attachments/article/123/asker_sivil__hale_akay.pdf. (Erişim 29.01.2017).
• Akıncı, Abdulvahap. “Türk Siyasal Hayatında 1980 Sonrası Darbeler ve e-Muhtıra”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15/2 (2013): 39-58.
• Akşit, Sina. 31 Mart Olayı. Ankara: İmge Kitabevi, 2015.
• Aktar, Cengiz. Türkiye’nin Batılılaştırılması. Çev. Temel Keşoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1993.
• Akyaz, Doğan. Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2009.
• Altınay, Ayşegül ve Tanıl Bora. “Ordu, Militarizm ve Milliyetçilik”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik. Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Başkaya, Fikret. Yediyüz, Ankara: Ütopya Yayınları, 1999.
• Bayramoğlu, Ali. “Asker ve Siyaset”. Bir Zümre, Bir Parti Türkiye’de Ordu. Der. Ahmet İnsel ve Ali Bayramoğlu. İstanbul: Birikim Yayınları, 2004.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Bora, Tanıl. Türk Sağının Üç Hâli: Milliyetçilik, Muhafazakârlık, İslamcılık. İstanbul: Birikim Yayınları, 2014.
• Bozarslan, Hamit. Türkiye’nin Modern Tarihi. Çev. Heval Bucak. İstanbul: Avesta Yayınları, 2008.
• Burak, Begüm. “Osmanlıdan Günümüze Ordu-Siyaset İlişkileri”. History Studies. 3/1 (2011): 45-67.
• Cengiz, Bengi. “İkinci Dünya Savaşı’ndan Sonra Dünyadaki Darbeler ve Darbe Girişimleri”. Son güncelleme 07 Ağustos, 2018. http://www.dogrulukpayi.com/bulten/ikinci-dunya-savasi-ndan-sonra-dunyadaki-darbeler-ve-darbe-girisimleri.
• Cizre, Ümit. “Egemen İdeoloji ve Türk Silahlı Kuvvetleri: Kavramsal ve İlişkisel Bir Analiz”. Bir Zümre, Bir Parti Türkiye’de Ordu, Der. Ahmet İnsel ve Ali Bayramoğlu. İstanbul: Birikim Yayınları, 2004.
• Çetin, Halis. Modernleşme ve Türkiye’de Modernleştirme Krizleri. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2003.
• Çitçi, Oya. “Ordu-Siyaset İlişkileri: 1920-1938”. Amme İdaresi Dergisi. 39/4 (2006): 17-44.
• Dursun, Çiler. “Türkiye’de Darbelerin Simgesel Ekonomisi”. Doğu Batı Dergisi. 21 (2002): 137-138.
• Duverger, Maurice. Diktatörlük Üstüne. Çev. Bülent Tanör. İstanbul: Dönem Yayınları, 1965.
• Duverger, Maurice. Politikaya Giriş. Çev. S. Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yayınları, 1964.
• Fukuyama, Francis. Political Order and Political Decay. New York: Farrar, Straus and Giroux, 2014.
• Haberler.com. “Dünyada 1950’den Beri 475 Askeri Darbe Girişimi Oldu”. Son güncelleme 15 Ağustos, 2018. https://www.haberler.com/dunyada-1950-den-beri-475-askeri-darbe-girisimi-10427351-haberi /.
• Hale, William. Türkiye’de Ordu ve Siyaset. Çev. Ahmet. Fethi. İstanbul: Hil Yayınları, 1996.
• Heper, Metin. Türkiye’de Devlet Geleneği. Çev. Nalan Soyarık. Ankara: Doğu Batı, 2006.
• Heywood, Andrew. Politics. New York: Palgarave Macmillan, 2007.
• Huntington, Samuel P. “Political Development and Political Decay”. World Politics. 17/3 (1965): 386-430.
• Huntington, Samuel P. ve Jorge Dominguez. I. Siyasal Gelişme. Çev. Ergun Özbudun. Ankara: Ankara Siyasal İlimler Derneği Yayınları, 1975.
• İnsel, Ahmet. Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye: Kalkınma Sürecinde Devletin Rolü. Çev. Ayşegül Sönmezsoy. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
• Kabasakal, Mehmet. Türkiye’de Siyasal Yaşam, Dün, Bugün, Yarın. Der. Mehmet Kabasakal. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Karatepe, Şükrü. Darbeler, Anayasalar ve Modernleşme. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Karpat, H. Kemal. Osmanlıdan Günümüze Asker ve Siyaset. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Keyder, Çağlar. Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Kissinger, Henry. World Order. New York: Penguin Books, 2014.
• Kuru, Ahmet T. “Türkiye’de Askeri Vesayetin Yükseliş ve Düşüşü: İslamcılık Kürtçülük ve Komünizm Korkuları”. Türkiye’de Demokrasi, İslam ve Laiklik. Der. Ahmet T. Kuru ve Alfred Stepan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Laçiner, Ömer. “Türk Militarizmi-I”. Bir Zümre, Bir Parti Türkiye’de Ordu. Der. Ahmet İnsel ve Ali Bayramoğlu, İstanbul: Birikim Yayınları, 2004.
• Landau, Jacop M. Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi, çev. M. Alakuş, İstanbul: Sarmal Yayınları, 1999.
• Maraşlı, Erol. Türkiye’de Askeri Darbe Teşebbüsleri. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2015.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Toplum ve Siyaset. Der. Mümtaz’er Türköne ve Tuncay Önder. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• Özbudun, Ergun. Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Öztürk, Metin. Ordu ve Politika. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Sencer, Muzaffer. Osmanlı Toplum Yapısı. İstanbul: Sarmal Yayınları, 1999.
• Steinhaus, Kurt. Atatürk Devrimi Sosyolojisi. Çev. Mehmet Akkaş. İstanbul: Sarmal Yayınları, 1995.
• Şen, Serdar. Cumhuriyet Kültürünün Oluşum Sürecinde Bir İdeolojik Aygıt Olarak Silahlı Kuvvetler ve Modernizm. İstanbul: Noktakitap, 2005.
• Ünsaldı, Levent. Türkiye’de Asker ve Siyaset. İstanbul: Kitap Yayınları, 2008.
• Yeniçeri, Özcan. Genç Osman’dan Menderese Darbe ve Demokrasi. Ankara: Kripto Yayınları, 2015.
• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Yasemin S. Gönen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.