Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerinden Kitâb-ı Kehhâl-nâme-i Nurü’l-Uyûn’da Hacamat

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 140 - 147, 13.09.2016

Zahide Parlar

Öz

Hacamat; sağlığın korunması ve
hastalıkların tedavisi için vücudun herhangi bir yerini hafifçe çizip
üzerine boynuz, bardak veya şişe oturtarak kan alma işlemidir. Bazı
hastalıkların tedavisinde ve koruyucu hekimlikte uygulanan genel
bir tedavi yöntemi olan hacamat, Hz. Peygamber tarafından bizzat
yaptırılan ve tavsiye edilen bir tedavi metodudur. Eski çağlardan beri
hekimler tarafından farklı uygulamalarla kullanılan bir tedavi yöntemi
olan hacamat, tıbb-ı nebevîden esinlenerek İslam
hekimleri tarafından da geliştirilerek kullanılmıştır. Bu tedavi
usulüne Osmanlı tababetinde sıkça başvurulmuş ve
tıp yazmalarında da kendisinden bahsedilmiştir. Bu tıp yazmalarından
biri olan Kitāb-ı Keḥḥāl-Nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn adlı
eser sağlığın korunması ve hastalıkların tedavisini ele almaktadır. Bu
çalışma kapsamında bu eserde Osmanlı tababetinin önemli bir tedavi usulü
olan hacamatın hangi hastalıkların tedavisinde ve nasıl kullanıldığı
ele alınacaktır. Tespit edilen bilgiler ışığında gerek Türk dil ve kültürü
gerekse bilim ve tıp tarihi çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hacamat, Osmanlı Tıbbı, Tıp Yazmaları

Bloodletting (Al-hijaamah) in one of the Old Anatolian Turkish Medical Texts: Kitâb-ı Kehhâl-nâme-i Nurü’l-Uyûn

Öz

Al-hijaamah (blood letting) is a
depletion operation of blood to protect our health and treat our diseases by
straching any part of our body softly and settling hornes, glasses or ampullas
on it. Bloodletting which is implemented for treatment of some diseases and
preferred by preventive medicine is a general treatment method preferenced and
recommended by Hz. Muhammed himself. Blood letting -used as a treatment method
by physicians with different styles since old times- was also used in an
enhanced way by muslim pyhsicians with reference to Al-Tibb al-Nabawī (The Medicine of the Prophet).
Blood letting was used in a widespread manner in the art of Ottoman
medicine and besides took place in medicine manuscripts. The work titled Kitāb-ı Keḥḥāl-Nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn is
one of these medicine manuscripts and handles protection of health and
treatment of diseases as well. Within our study, we will discuss how and for
which disease treatments bloodletting was used, which was an important
treatment technique in the Ottoman medicine. In the light of these knowledges,
it is aimed to contribute to both Turkish Language and Culture and to the
history of medicine and science studies.

Anahtar Kelimeler

Bloodletting, Ottoman medicine, medicine manuscripts

Kaynakça

• Akdağ, A. (2014). Bir Tedavi Yöntemi Olarak "Kan Aldırmak" ve Klâsik Türk Şiirindeki Kullanımı. Gazi Türkiyat, 14, Bahar, s. 169-187.
• Ayverdi, İ. & Topaloğlu, A. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 2. cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Baran, Y. (2013). The Leech Craze: The Medicinal Use and Commodification of Leeches in the Nineteenth Century Ottoman Empire. Tarih, Boğaziçi University Department of History, 49-75.
• Hacamatcınız: http://www.hacamatciniz.com/hacamat-noktalari/ [Erişim tarihi: 23.09.2016]
• Karabulut, A.R. (2006). Tıbb-ı Nebevî Ansiklopedisi 1-2, 6. baskı. Ankara: Kozan Ofset.
• Kitāb-ı Keḥḥāl-Nāme-i Nūrü’l-ʿUyūn, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emiri-Tıp, No: 254.
• Köse, A. (1996). "Hacamat", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 14, İstanbul, 422.
• Şafak, O.N. (2010). "İlk Dönem (14. ve 15. Yüzyıl) Türkçe Tıp Yazmalarında Çocuk Sağlığı Hastalıkları ve Tedavileri", Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, İstanbul: Nobel Matbaacılık, 227-311.
• Şeker, N. (2013). “Hz. Peygamber’in Hadislerinde Koruyucu Hekimlik: Hacamat Örneği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 11 Sayı/21, Ocak-Haziran 2013, s. 156- 188.
• Unat, Y., Kahya, . (2006). Kan Alma (Venesection) ve Cezerî'nin Kan Miktarını Ölçen Aletleri. Isparta: II. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, 30-31 Ekim 2006, http://www.yavuzunat.com/t/T31.pdf.
• Üçer, M. (1989). “Sivas’ta folklorik tıp ve bunun modern tıptaki, yeri”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları:110, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 27, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, s.253-266.
• Yeniterzi, E. (1998). "Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 4, Konya, 87-103.