Kriz Dönemlerinde Enformasyon Süreçleri: Ukrayna-Rusya Savaşında Dolaşıma Giren Sahte Haberlerin Analizi

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 66 - 82, 31.12.2022

Selman Selim Akyüz Merve Özkan

https://doi.org/10.46442/intjcss.1213993

Cited By: 1

Öz

Kişiler arası ve kitle iletişiminde internetin ortaya çıkmasıyla birlikte yaşanan büyük değişim, enformasyon ekosisteminde yeni sorunları beraberinde getirmiştir. Sosyal medyanın merkezini oluşturduğu yeni medyada kullanıcıların içerik üretimi sürecine dahil olması, haber ve bilgi güvenilirliği açısından tarihi bir kırılmaya neden olmuştur. Doğru bilgiye ulaşma ve teyit süreçlerinin büyük ölçüde ortadan kalkması ve enformasyon yoğunluğunun görülmemiş şekilde artması, haber tüketicilerinin doğru bilgiye ulaşmasını zorlaştırırken, yanlış bilgi ve dezenformasyon sorunu kullanıcıların hakikatle olan bağlarına zarar vermiştir.
Bilgiye ihtiyacın arttığı ve doğru bilgiye ulaşmanın zorlaştığı, bu nedenle bilgi açığı oluşan kriz dönemleri, yanlış bilgi ve sahte haberlerin en çok yayıldığı dönemler olarak dikkat çekmektedir. Savaşlar da, özellikle propaganda amaçlı sahte haberlerin üretildiği ve dezenformasyon faaliyetlerinin arttığı önemli krizlerdir. İkinci Dünya savaşı ve sonrasında yoğun şekilde görülen ancak profesyoneller (devletler, istihbarat örgütleri vb) tarafından yapılan ve kasıtlı olarak, zarar verme amacıyla üretilen mesajlar olarak tanımlanan dezenformasyon, yeni medyada kullanıcılar tarafından daha kolay yapılmakta ve daha büyük kitlelere, daha hızlı ulaştırılmaktadır.
Bu çalışmada, Ukrayna-Rusya Savaşı bağlamında yanlış bilgi ve sahte haberlerin Türkiye’de ne ölçüde dolaşıma girdiği, dezenformasyon süreçlerinde aktörlerin kimler olduğu belirlenmesi amaçlanmıştır. Türkiye’deki doğrulama platformlarının ortaya koyduğu doğrulama analizlerin incelenmesi sonucunda, savaşın ilk döneminde yoğun şekilde yanlış bilgi ve sahte haberin sosyal medyada dolaşıma girdiği, ağırlıklı olarak sıradan kullanıcıların bu bilgileri yaydığı, sahte haber türlerinden en fazla, farklı tarih ve bağlama ait görsel ve videoların yaygınlaştırıldığı, Türkiye’de dolaşıma giren iddiaların Ukrayna’dan çok Rusya’yı hedef aldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ukrayna-Rusya Savaşı, Dezenformasyon, Sosyal Medya, Doğruluk Kontrolü

Information Processes in Times of Crisis: Analysis of Fake News Circulating in the Ukrainian-Russian War

Öz

The great change experienced with the emergence of the Internet in interpersonal and mass communication has brought new problems in the information ecosystem. Dec. In the new media, of which social media is the center, the involvement of users in the content production process has caused a historical break in terms of news and information reliability. The disappearance of verification processes to a large extent and the unprecedented increase in information density have made it difficult for news consumers to access accurate information, and the problem of misinformation and disinformation has damaged users' ties with the truth.
The need for information increases and it becomes difficult to access accurate information, therefore, crisis periods in which information gaps occur draw attention as the periods in which false information and fake news spread the most. Wars are also important crises, especially when fake news is produced for propaganda purposes and disinformation activities increase. During and after the Second World War can be intense, but professionals (governments, intelligence agencies, etc.) made by harm as defined message generated for the purpose of disinformation is done easier by users bigger audiences and New Media, the more quickly will be delivered.
In this study, it is aimed to determine the extent to which false information and fake news are circulated in Turkey in the context of the Ukraine-Russia War, and who are the actors in disinformation processes. From the findings obtained by analyzing the reviews of verification platforms in Turkey, it has been shown that in the first period of the war, misinformation and fake news were circulated extensively on social media. It has been concluded that false information is mainly spread by ordinary users, which is defined as the most erroneous association of fake news types, images and videos belonging to different dates and contexts are put into circulation. It has been determined that the allegations circulating in Turkey are aimed at Russia rather than Ukraine.

Anahtar Kelimeler

Dezenformasyon, Sosyal Medya, Doğruluk Kontrol

Kaynakça

• Akyüz, S. S. (2020). Yanlış Bilgi Salgını: COVID-19 Salgını Döneminde Türkiye’de Dolaşıma Giren Sahte Haberler . Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi , (34) , 422-444 . DOI: 10.31123/akil.779920
• Akyüz, S. S., Kazaz, M., ve Gülnar, B. (2021). İletişim Fakültesi Öğrencilerinin Sahte/Yalan Haberlerle İlgili Görüşlerine Yönelik Betimleyici Bir Çalışma. Selçuk İletişim, 14(1), 216-239. 
• Aouragh, M. (2008). Everyday resistance on the internet: The Palestinian context. Journal of Arab and Muslim Media Research. 1 (2), 109–130.
• Aydın, F. A. (2020). Post-Truth Dönemde Sosyal Medyada Dezenformasyon: Covid-19 (Yeni Koronavirüs) Pandemi Süreci. Asya Studies Dergisi. 4, (12). https://dergipark.org.tr/tr/pub/asya/issue/55644/740420 adresinden erişim sağlandı.
• Brennen, J. S., Simon, F., Howard, P. N., Nielsen, R. N. (2020). Types, Sources, and Claims of COVID-19 Misinformation. Reuters Institute Report, Factsheet, April 202
• Çömlekçi, M. F. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Haber Doğrulama Platformlarının Etkisi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (e- GİFDER). (7). 1549-1563.,
• Cooke, N. A. (2017). Posttruth, Truthiness, and Alternative Facts: Information Behavior and Critical Information Consumption for a New Age. Library Quarterly: Information, Community, Policy. 87: (3). 211-221. The University of Chicago.
• Ercan, E, E. (2021). Dezenformasyon Çağı. (Editör: Dr. Selim Selman Akyüz). (İçinde 3) “Haber ve Misenformasyon Bağlamında Yeni Gazetecilik Pratikleri: Veri, Mecra ve Robot Gazeteciliği”. Eğitim Yayınevi: Konya.
• Fallis, D. (2009). “A Conceptual Analysis of Disinformation.” Paper presented at the fourth annual iConference at University of North Carolina, Chapel Hill. https://www.ideals.illinois.edu/handle /2142/15201/browse
• Humaid, A. ve Akyüz, S, S. (2021). İsrail’in Dezenformasyon Aracı Olarak Televizyon Dizileri: Fauda Örneği. (İçinde) Dezenformasyon Çağı, Editör: Dr. Selman Selim Akyüz. İstanbul: Eğitim Yayınevi.
• Ilgın, H. Ö. (2021). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Halkla İlişkiler İlişkisi. İletişim Çalışmaları Dergisi, 7(2): 303-322.
• Işık, H. (2021). Twitter Cumhuriyetinden(!) yaptırım, Doğru Haber: https:// dogruhaber.com.tr/haber/732762-twitter-cumhuriyetinden-yaptirim/, Erişim tarihi: 14.3.2021.
• İrvan, S. (2022). Yanlış bilgiyle doğru mücadele: Doğrulama platformları nasıl işlemeli? NewsLabTurkey, https://www.newslabturkey.org/2022/11/07/yanlis-bilgiyle-dogru-mucadele-dogrulama-platformlari-nasil-islemeli/ adresinden 20.11.2022 tarihinde erişildi.
• Kazaz, M., & Akyüz, S. S. (2019). Sahte Haber. Konya: Literatürk.
• Mayfield, T. D. (2011). A Commander’s Strategy for Social Media. Joint Forces Quarterly 60, (1), 79-83. https://apps.dtic.mil/sti/citations/ADA535374 (19.08.2022).
• Netchitailova, E. (2017).Yeni Medya Kuramları. (Editör: Prof. Dr. Filiz Aydoğan). (İçinde, 1):“Flaneur, Aylak ve Empatik İşçi”. DR Yayınları. İstanbul.
• Özcan, M. (2018), “Öznenin Ölümü: Post-Truth Çağında Güvenlik Ve Tür- kiye”, İHH İnsani Yardım Araştırma Merkezi Araştırmaları No: Ocak- 2018-55
• Pomerantsev, P. (2019). How fake news conquered the world? Ha- ziran 14, 2020 tarihinde vox.com: https://www.vox.com/wor- ld/2019/10/24/20908223/trump-russia-fake-news-propaganda-pe- ter-pomerantsev adresinden alındı
• Roeder, O. (2018), Why We’re Sharing 3 Million Russian Troll Tweets. https://fivethirtyeight.com/features/why-were-sharing-3-million- russian-troll-tweets/ adresinden 12.08.2018 tarihinde erişim sağlandı.
• Shu, K. Bhattacharjee, A. vd. (2020). Combating Disinformation in a Social Media Age. https://wires.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/widm.1385 adresinden erişildi.
• Shu, K. Sliva, A. vd. (2017). Fake News Detection on Social Media: A Data Mining Perspective. SIGKDD Explor. Newsl. 19, 1 (June 2017), 22–36. https://doi.org/10.1145/3137597.3137600
• Staender, A, and Humprecht, E. (2021). Types (Disinformation). Zürich: Hope. DOI: https://doi.org/10.34778/4e.https://www.researchgate.net/publication/351770276_Types_Disi nformation adresinden erişildi.
• Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. (359), 1146-1151.
• Yayla, A. (2020). Totaliterizm ve Dezenformasyon. Liberal Düşünce Derneği. 25, (98). 135- 146. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1428825 adresinden erişim sağlandı.
• Yaylagül, L. (2021). Kitle İletişim Kuramları Egemen ve Eleştirel Yaklaşımlar. Dipnot Yayınları. (11. Baskı). Ankara. Yozkat, A. S. (2017). Sosyal Medyanın Ekonomi Politiği Bağlamında İnstagram’ın İncelenmesi. e-Journal of New Media / Yeni Medya Elektronik Dergisi. 1, (2). 173-182.
• https://www.researchgate.net/publication/317045748_SOSYAL_MEDYANIN_EKONOMI_ POLITIGI_BAGLAMINDA_INSTAGRAM'IN_INCELENMESI (11.06.2022). adresinden 22.10.2022 tarihinde erişim sağlandı.
• Wardle, C. ve Derakhshan H. (2017), Information Disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Council of Europe report DGI (2017) 09.