XVIII. Asır İstanbulu’nun Kültür Merkezleri Olarak Edebiyat Mahfilleri: Kültürel Mirasın Aktarımında “Edebiyat Mahfilleri”nin Rolü

Yıl 2015, Cilt 3 (Özel Sayı 2), 141 - 158, 28.08.2015

Zehra Öksüz

https://doi.org/10.14486/IJSCS369

Öz

Bu çalışmanın amacı; Osmanlı maarif hayatında ehemmiyeti haiz bir ilim ve irfan mektebi olan edebiyat mahfillerinin XVIII. asır Osmanlı içtimaî ve kültürel hayatına tesir etmiş başlıca misallerini incelemektir. Bu incelemede, söz konusu edebî mahfiller, Osmanlı payitahtında teşekkül eden mahfillerle sınırlandırılmış olup bunların kültürel mirasın aktarımındaki rolleri üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır.
“Oturulacak, görüşülecek, toplantı yeri” demek olan “mahfil,” bir mekâna bağlı olmak kaydıyla icra edilen faaliyetlerin merkezi olmuştur. Bu merkezlerde icra edilen edebî meclislerin mekânı olarak edebiyat mahfilleri, her devirde olduğu gibi, XVIII. asırda da oldukça rağbet gören, sanatın ve edebiyatın cazibe merkezi hâline geldiği ve başarılı eserlerin ortaya çıktığı mekânlar olmuştur. Edebiyat mahfilleri, gerek yetiştirilen şahsiyetler ve ortaya koydukları eserler gerekse de mahfilde okunan eserler ve örnek alınan sanatkârlar itibariyle kültürel mirasın taşıyıcısı konumundadır. XVIII. asırda da devam eden himayecilik geleneği ile mahfillerdeki edebî faaliyetler daha güçlü ve olgun bir zeminde gelişimini sürdürmüştür. Osmanlı kültür ve medeniyet tarihine katkıları bakımından Sultan III. Ahmed, Sultan III. Selim, Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa, Sadrazam Koca Râgıb Paşa, Hoca Neş’et Efendi, Şeyh Gâlib, Hoca Süleyman Vahyî gibi şahsiyetlerin hâmiliğinde teşekkül eden edebiyat mahfilleri, XVIII. asır Osmanlı İstanbulu’nda, ilim ve irfan sahibi, bedii sanat zevki ve anlayışına sahip sanatkârlar yetiştiren birer kültür merkezi hüviyetinde olması bakımından tetkike şayandır.

Anahtar Kelimeler

Literature Circles, Literary Circles, Cultural Transmission, Patronage

XVIII. Asır İstanbulu’nun Kültür Merkezleri Olarak Edebiyat Mahfilleri: Kültürel Mirasın Aktarımında “Edebiyat Mahfilleri”nin Rolü

Öz

Bu çalışmanın amacı; Osmanlı maarif hayatında ehemmiyeti haiz bir ilim ve irfan mektebi olan edebiyat mahfillerinin XVIII. asır Osmanlı içtimaî ve kültürel hayatına tesir etmiş başlıca misallerini incelemektir. Bu incelemede, söz konusu edebî mahfiller, Osmanlı payitahtında teşekkül eden mahfillerle sınırlandırılmış olup bunların kültürel mirasın aktarımındaki rolleri üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. “Oturulacak, görüşülecek, toplantı yeri” demek olan “mahfil,” bir mekâna bağlı olmak kaydıyla icra edilen faaliyetlerin merkezi olmuştur. Bu merkezlerde icra edilen edebî meclislerin mekânı olarak edebiyat mahfilleri, her devirde olduğu gibi, XVIII. asırda da oldukça rağbet gören, sanatın ve edebiyatın cazibe merkezi hâline geldiği ve başarılı eserlerin ortaya çıktığı mekânlar olmuştur. Edebiyat mahfilleri, gerek yetiştirilen şahsiyetler ve ortaya koydukları eserler gerekse de mahfilde okunan eserler ve örnek alınan sanatkârlar itibariyle kültürel mirasın taşıyıcısı konumundadır. XVIII. asırda da devam eden himayecilik geleneği ile mahfillerdeki edebî faaliyetler daha güçlü ve olgun bir zeminde gelişimini sürdürmüştür. Osmanlı kültür ve medeniyet tarihine katkıları bakımından Sultan III. Ahmed, Sultan III. Selim, Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa, Sadrazam Koca Râgıb Paşa, Hoca Neş’et Efendi, Şeyh Gâlib, Hoca Süleyman Vahyî gibi şahsiyetlerin hâmiliğinde teşekkül eden edebiyat mahfilleri, XVIII. asır Osmanlı İstanbulu’nda, ilim ve irfan sahibi, bedii sanat zevki ve anlayışına sahip sanatkârlar yetiştiren birer kültür merkezi hüviyetinde olması bakımından tetkike şayandır

Anahtar Kelimeler

Edebiyat Mahfili, Edebî Mahfil, Kültür Aktarımı, Himayecilik

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref, Osmanlı Devleti Tarihi, Târîh-i Devlet-i Osmâniyye, (Haz. Musa Duman), Gökkubbe, İstanbul, 2005.
• Ahmet Vefik Paşa, Lehçe-i Osmanî, (Haz. Recep Toparlı), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2000, s. 709.
• Ali Canip Yöntem, (Derleyen), Kahkaha Dergisi, Sayı: 6, İstanbul, Nisan 1949, s. 31-32.
• Ali Enver Bey, Mevlevî Şâirler -Semahâne-i Edeb- , (Haz.: Tahir Hafızoğlu), İnsan Yayınları, İstanbul, 2010
• Altınay, Ahmed Refîk, Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayâtı, -Tarihî Sîmâlar-, Kütübhâne-i Askerî, İbrâhîm Hilmî, University of Toronto, Nu.: 99835, 1331.
• Anar, Turgay Mekândan Taşan Edebiyat “Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri”, Kapı Yayınları, İstanbul, 2012, s. 71.
• Ayverdi-Topaloğlu, Kubbealtı Lûgatı: Türkçe Sözlük, s. 694.
• Ayvansarâyî Hüseyîn Efendi, Alî Sâtı’ Efendi, Süleymân Besîm Efendi, Hadîkatü’l-Cevâmi’, İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mi’mârî Yapılar, (Haz.: Ahmed Nezih Galitekin), İşaret Yayınları, İstanbul, 2001.
• Bektaş, Ekrem, Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı, Öz Serhat Yayıncılık, Malatya, 2007.
• Beylikçi İzzet, Pertev Dîvânı Dîbâcesi, Süleymaniye Ktp. Pertevniyal Valide Sultan, No: 801, yk. 176a.
• Bitlisî Müştâk Mustafâ Efendi, Âsâr-ı Müştâk Esrâr-ı ‘Uşşâk, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi, Sınıflama: 297.9, Demirbaş: 02421, 1247, vr. 19b.
• (Çaylak) Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şu’arâ, (Haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz, Müjgân Çakır, Hanife Koncu), Doğu Kütüphanesi Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003, s. 566.
• E.J. Wilkinson GIBB, Osmanlı Şiir Tarihi, C. III-V, (Tercüme: Ali Çavuşoğlu), Akçağ Yayınları, Ankara, 1999.
• Esrar Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, İnceleme-Metin, (Haz.: İlhan Genç), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000.
• Faik Reşat, Eski Bilginler, Düşünürler, Şairler – ESLÂF,…..
• Genç, İlhan, Hoca Neş’et Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvân’ının Tenkidli Metni, İzmir, 1998.
• Gürlek, Dursun, Kültür Dünyâmızdan Manzaralar, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul, 2012.
• Hüseyin Vassâf, Risâle-i Müştâkıyye (Yayına Hazırlayan: Sinan Doğan), Kırkambar Yayınları, İstanbul, 2012.
• İnalcık, Halil Şâir ve Patron,..
• İsen, Mustafa, vd., Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2009.