Türkmen Kültüründe At

Yıl 2015, Cilt 3 (Özel Sayı 2), 537 - 546, 15.09.2015

Tuna Beşen Delice

https://doi.org/10.14486/IJSCS425

Öz

Atlar, Türklere bozkırlarda hız ve hareket kabiliyeti sağlamıştır. Tarih boyunca farklı coğrafyalarda savaş kabiliyetleri ve at binme becerileri sayesinde yerleşik toplumlar karşısında başarılı olmuşlar, şartlar zorlaştığında atlarına binerek elverişli topraklara göçmüşlerdir. Atın gücünden ve hızından olduğu kadar etinden ve sütünden de faydalanmışlardır. Toylarda, bayramlarda atlarla yarışmışlar, oyunlarını bile at üstünde oynamışlardır. Bu da atın siyasi, medeni, iktisadi, sosyal ve kültürel her alanda Türkler için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. At, tarih boyunca Türklerin hayatının merkezinde yer almıştır. Öyle ki, eski Türklerin ceza kanununa göre isyan, ihanet, adam öldürme, zina suçlarının yanı sıra bağlı bir atı çalma suçu da ölümle cezalandırılmıştır.
Günümüz Türk coğrafyasında da –özellikle Orta Asya coğrafyasında- at hala eski önemini yitirmemiştir. Türkmenler için at o kadar kıymetlidir ki at figürü Türkmenistan devlet armasında yerini almıştır ve Nisan ayının son pazarı at bayramı olarak kutlanmaktadır. Dünyanın en özel at cinslerinden biri olan Ahal-Teke atlarının vatanı da Türkmenistan’dır. Söz varlığında da at, önemli bir yere sahiptir. Bu bildiride de hem dil hem de dil dışı göstergeler takip edilerek Türkmenlerin sosyal ve kültürel hayatında atın yeri ve önemi tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Turkmenistan, horse, culture

Horse in the Turkmen Culture

Öz

Atlar, Türklere bozkırlarda hız ve hareket kabiliyeti sağlamıştır. Tarih boyunca farklı coğrafyalarda savaş kabiliyetleri ve at binme becerileri sayesinde yerleşik toplumlar karşısında başarılı olmuşlar, şartlar zorlaştığında atlarına binerek elverişli topraklara göçmüşlerdir. Atın gücünden ve hızından olduğu kadar etinden ve sütünden de faydalanmışlardır. Toylarda, bayramlarda atlarla yarışmışlar, oyunlarını bile at üstünde oynamışlardır. Bu da atın siyasi, medeni, iktisadi, sosyal ve kültürel her alanda Türkler için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. At, tarih boyunca Türklerin hayatının merkezinde yer almıştır. Öyle ki, eski Türklerin ceza kanununa göre isyan, ihanet, adam öldürme, zina suçlarının yanı sıra bağlı bir atı çalma suçu da ölümle cezalandırılmıştır. Günümüz Türk coğrafyasında da –özellikle Orta Asya coğrafyasında- at hala eski önemini yitirmemiştir. Türkmenler için at o kadar kıymetlidir ki at figürü Türkmenistan devlet armasında yerini almıştır ve Nisan ayının son pazarı at bayramı olarak kutlanmaktadır. Dünyanın en özel at cinslerinden biri olan Ahal-Teke atlarının vatanı da Türkmenistan’dır. Söz varlığında da at, önemli bir yere sahiptir. Bu bildiride de hem dil hem de dil dışı göstergeler takip edilerek Türkmenlerin sosyal ve kültürel hayatında atın yeri ve önemi tespit edilecektir

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, at, kültür

Kaynakça

• AGACANOV, S.G. (2003) Oğuzlar, Selenge Yay., 2. bs., İstanbul.
• AZMUN, Yusuf (2015) “Atoglan mı ya-da Çapıksuvar? Türkmen At medeniyeti bilen Baglanışıklı Söz”, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Türkiy. Sayı 4/1, ss. 214-235.
• BİRAY, Himmet (1992) Mahtumkulu Divanı, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• BLOCQUEVİLLE, Henri de Couliboeuf (2000) Türkmenler Arasında, Çev. Rıza AKDEMİR, Kültür Bakanlığı Yay.
• ÇINAR, Ali Abbas (2015) http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=357972.
• DOĞAN, Orhan (2006) Bozkır Kavimlerinin Kültür ve Mitolojilerinde At, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, Ankara.
• GÖKÇİMEN, Ahmet (2005) “Türkmen Atasözlerinde At”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 25, Erzurum, ss. 199-212.
• HAMZAYEV, M.Y. vd. (1962), Türkmen Diliniñ Sözlügi , Ilımlar Akademiyası Neşriyatı, Aşgabat.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1996) Türk Milli Kültürü, Boğaziçi yay., 14. bs., İstanbul.
• KÜRENOV, Sapar; GÜMÜŞ, Muhittin (1995) Türkçe Açıklamalı Türkmen Atasözleri, Engin Yay., Ankara.
• LACHIN (2012) “Ahal-Teke Bedevleri”, Lachın Türkmenistan Inflight Turkmenhovayolları Bork Bukleti, ss. 12-25.
• Magtımgulı (1992) Magtımgulı Şıgırlar I, Türkmenistan Ilımlar Akademiyası Magtımgulı Adındakı Edebiyat İnstitutı, Türkmenistan Yay., Aşgabat.
• ODEKOV, R.V. (2011) Türkmen Gelenek ve Görenekleri, Çev. Murat İLLİ, Ankara.
• RASONYI, Lazlo (1971) Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• SAĞLIK ŞAHİN, Selcen (2006) “Türkmen Düğün Geleneği”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi , Ankara, C. 3, S. 2, ss. 71-85.
• http://blog.milliyet.com.tr/at-bayrami/Blog/?BlogNo=404053, Mayıs 2015