Okul Yöneticileri için Örgütsel Sosyalleşme Süreci: Anadolu Lisesi Yöneticilerinin Deneyimlerine Dayalı Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 3, 2628 - 2658, 31.12.2021

Zeynep Umur Erkuş Mahire Aslan

https://doi.org/10.17679/inuefd.1003356

Öz

Bu araştırmada, Anadolu liselerinde çalışmış okul yöneticilerinin örgütsel sosyalleşme deneyimlerini betimlemek ve bu deneyimlerin örgütsel ve toplumsal bağlamdaki anlamını ortaya koymak amaçlamıştır. Araştırma nitel desenlerden fenomenolojiye uygun şekilde tasarlanmıştır. Türkiye’de Doğu Anadolu’da bir il merkezinde, Anadolu liselerinde çalışmış, araştırmaya gönüllü katılan altı okul yöneticisi araştırmanın çalışma grubunu oluşturmaktadır. Araştırma verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak, yüz yüze yapılan görüşmelerle toplanmıştır. Toplanan veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Araştırmada ulaşılan sonuçlar, okul müdürleri ve müdür yardımcıları için örgütsel sosyalleşmenin her aşamada tesadüfi olarak, gayriresmî yollarla ve bireysel çabayla gerçekleştiğini göstermektedir. Örgütsel sosyalleşmenin sonuçlarına ilişkin bulgular açıkça başarılı bir sosyalleşmeden daha çok işten memnuniyet, göreve devam, okul yöneticilerinin görev tanımı gibi konularda kararsızlıkların varlığına işaret etmektedir. Mesleki sosyalleşmeye ilişkin sonuçlar ise görevin gereklerinin tecrübeli kişilerden gayriresmî ve tesadüfi süreçlerle öğrenildiğini, görevin iş yükü ve sorumluluğunun fazla olmasının ciddi bir memnuniyetsizlik kaynağı olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Örgütsel sosyalleşme, okul yöneticileri, okul müdürleri, müdür yardımcıları

Organizational Socialization Process for School Managers: A Research Based on the Experiences of Anatolian High School Administrators

Öz

The aim of this research is to describe the school administrators’ organizational socialization experiences and to explain these experiences’ meanings in organizational and societal contexts. The qualitative study was designed as phenomenological research. Six school administrators who worked in Anatolian high schools in a city center in Eastern Anatolia in Turkey and participated voluntarily in the research constitute the study group of the research. Research data were collected through face-to-face interviews using a semi-structured interview form. The collected data were analyzed by content analysis method. The results of the research show that organizational socialization for school principals and vice principals occurs incidentally, informally, and with individual effort at every stage of organizational socialization. Findings related to the results of organizational socialization indicate the existence of an uncertainness about issues, such as job satisfaction, continuing to be a school administrator, job description of school administrators rather than a successful socialization. The results related to professional socialization reveal that the requirements of the job are learned from experienced people through informal and random processes, and the high workload and responsibility of the job is a serious source of dissatisfaction.

Anahtar Kelimeler

Organizational socialization, school administrators, school principals, vice principals

Kaynakça

• Akın, U. (2012). Okul yöneticilerinin seçimi ve yetiştirilmesi: Türkiye ve seçilmiş ülkelerden farklı uygulamalar, karşılaştırmalar. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 1-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/basbed/issue/43913/543074
• Alican, F. & Çelik, A. (2017). Orta Öğretimde Görev Yapan Kadın Öğretmenlerin Yöneticilik Taleplerini Etkileyen Faktörlere İlişkin Öğretmen ve Yönetici Görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi,25 (3) , 911-926. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/29417/320495
• Aliyev, Y. (2014). Örgütsel sosyalleşme ve örgütsel özdeşleşme arasındaki ilişki: Bir araştırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(37), 131-149. https://dergipark.org.tr/en/pub/erusosbilder/issue/23771/253401
• Argon, T. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Education Sciences, 6(1), 197-207. https://dergipark.org.tr/en/pub/nwsaedu/issue/19821/212127
• Bakioğlu, A, ve Demirbilek, M. (2019). Okul Müdür Yardımcılarının Görevlerinden Ayrılma Nedenleri. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) , 52 (3) , 737-770. DOI: 10.30964/auebfd.505268.
• Balcı, A, Baltacı, A, Fidan, T, Cereci, C , Acar, U . (2012). Örgütsel sosyalleşmenin, örgütsel özdeşleşme ve örgütsel vatandaşlıkla ilişkisi: ilköğretim okulu yöneticileri üzerinde bir araştırma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi,2 (2), 47-74. https://dergipark.org.tr/en/pub/ebader/issue/44693/555245
• Balcı, A. (2003). Örgütsel sosyalleşme. (2.baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Baykal Narcıkara, E. (2018). Sosyal kimlik teorisi perspektifiyle kraliçe arı sendromu. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (16) , 159-176. https://dergipark.org.tr/en/pub/sbed/issue/41926/356760
• Brody, J. L., Vissa, J. & Weathers, J. M. (2010). School leader professional socialization: The contribution of focused observations. Journal of Research on Leadership Education, 5(14), 611-651. https://doi.org/10.1177/194277511000501401
• Burgaz, B., Koçak, S., & Büyükgöze, H. (2013). Öğretmenlerin mesleki ve bürokratik sosyalleştirmeye yönelik değerlendirmeleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2013(1), 39-54.
• Can, N. (2010). Okul yöneticilerinin yönetimde cinsiyet faktörüne ilişkin görüşleri. Eğitim ve Bilim, 33(147), 35-41. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/685/135
• Cemaloğlu, N. (2005). Türkiye de okul yöneticisi yetiştirme ve istihdamı varolan durum, gelecekteki olası gelişmeler ve sorunlar. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 249-274. http://www.gefad.gazi.edu.tr/tr/pub/issue/6756/90858
• Cevher, E. ve Öztürk, U. C. (2015). İş Yaşamında Kadınların Kadınlara Yaptığı Mobbing Üzerine. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(4), 860-876. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRrNE56UTNOdz09/is-yasaminda-kadinlarin-kadinlara-yaptigi-mobbing-uzerine
• Creswell, J. W. (2015). Nitel araştırma yöntemleri. (Çev. Ed. M. Bütün ve S.B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Crow, G. M. (2006). Complexity and the beginning principal in the United States perspectives on socialization. Journal of Educational Administration. 44 (4), 310 -325. https://doi.org/10.1108/09578230610674930.
• Çanak, M., & Katıtaş, S. (2016). Aday öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme süreçlerinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, (7), 111-130. http://dx.doi.org/10.16991/INESJOURNAL.245
• Çankaya, T. (2017). MEB mensubu kadın yöneticilerin mesleki yeterlik algısı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çelik, V. (1998). Alan dışından gelen sınıf öğretmenlerinin örgütsel sosyalizasyonu. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 14(14), 191-208.
• Çelikten, M. (2003). Okul kültürünün şekillendirilmesinde müdürün rolleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi,1(4), https://dergipark.org.tr/en/pub/tebd/issue/26130/275242
• Çelikten, M., Çelikten, Y., Ayyıldız, K., Yıldırım, A. (2019). Profesyonel okul yöneticiliği ve kadın faktörü. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6(12), 125-143. DOI: 10.29129/inujgse.613884
• Çobanoğlu, F., & Öğretir, M. (2015). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel Sosyalleşme Düzeyleri. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 5(2), 149-166.
• Demirkart, M. (2015). İköğretim okul yöneticilerinin örgütsel sosyalleşme düzeyleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Demirtaş, H. & Özer, N . (2014). Okul Müdürlerinin Bakış Açısıyla Okul Müdürlüğü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22 (1), 1-24. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/22603/241527
• Demirtaş, Z, Ekmekyapar, M. (2012). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Değerlere Dayalı Yönetim Uygulamalarının Okul Kültürüne Etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4 (4) , 523-554. https://dergipark.org.tr/en/pub/kuey/issue/10322/126574
• Doğan, İ. (2012). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Duncan, H. E. ve Stock, M. J. (2010). Mentoring and Coaching Rural School Leaders: What Do They Need?, Mentoring & Tutoring: Partnership in Learning, 18 (3), 293-311, DOI: 10.1080/13611267.2010.492947.
• Duran, E., Sezgin, F., & Çoban, O. (2011). Aday sınıf öğretmenlerinin uyum ve sosyalleşme sürecinin incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31). https://dergipark.org.tr/en/pub/dpusbe/issue/4773/65722
• Erdoğan, U., & Dönmez, B. (2019). Öğretmenlerin Örgütsel Sosyalleşme Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Bir Ölçek Geliştirme Çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 288-302. https://doi.org/10.17679/inuefd.531733
• Ergün, E., & Taşgit, Y. E. (2011). Örgütsel sosyalleşme taktiklerinin sosyalleşme çıktıları üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31), 97-112.
• Erkol, H. (2015). Kadın eğitim yöneticilerinin bakış açısıyla okul yönetimi ve kadın yöneticiler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce.
• Feldman, D. C. (1976). A contingency theory of socialization. Administrative Science Quarterly. 21, 433–452.
• Feldman, D.C. (1981). The multiple socialization of organization members. Academy of Management Review, 6(2), 309-319. https://doi.org/10.5465/amr.1981.4287859
• Gencer, M. (2018). Güç merkezi oluşturma oyunlarının örgütsel sessizlik ve örgütsel sosyalleşmeye etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Gizdem, Ö. U., & Kartal, S. (2016). Sınıf öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşmelerinde informal grupların etkileri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(3), 1359-1370. http://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/22607/241630
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş. (Çev. Ed. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu). Ankara: Anı.
• Greenfield W. (1985). The moral socialization of school administrators: Informal role learning outcomes. Educational Administration Quarterly 21 (4). 99-119. https://doi.org/10.1177/0013161X85021004007
• Grodzki, J. S. (2011). Role Identity: At the Intersection of Organizational Socialization and Individual Sensemaking of New Principals and Vice-Principals. Canadian Journal of Educational Administration and Policy.
• İmamoğlu Akman, G. ve Akman, Y. (2016). Kraliçe Arı Sendromu Bağlamında Kadın Öğretmenlerin Kadın Yöneticilere İlişkin Görüşleri. Bartın University Journal of Faculty of Education,5(3),748-763. https://dergipark.org.tr/en/pub/buefad/issue/24921/263080
• Kağıtçıbaşı, Ç. ve Cemalcılar, Z. (2017). Dünden bugüne insan ve insanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi.
• Karip, E. ve Köksal, K. (1999). Okul yöneticilerinin yetiştirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(18), 193-207. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/108563
• Kartal, S. (2003). İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin sosyalleşme düzeyi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kartal, S. (2005). İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşmeleri Ankara ili örneği. Ege Eğitim Dergisi, 6(2).
• Kartal, S. (2009). Organizational Socialization of Secondary School Principals in Turkish Public Schools. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (37)
• Korkmaz, M. (2005). Okul yöneticilerinin yetiştirilmesi: sorunlar çözümler ve öneriler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(3), 237-252. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/77239
• Koşar, S., Sezgin, F. ve Aslan, H. (2013). Okul Müdürlerinin Resmî Görev Tanımlarının Dışında Olduğunu Düşündükleri İşlere İlişkin Görüşleri. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty (GUJGEF), 33(1). 147 – 164. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/76919
• Kuşdemir, Y. (2005). İlköğretim okulu müdürlerinin öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme sürecinde sosyalleştirme stratejilerini kullanma becerileri (Kırıkkale ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kırıkkale üniversitesi.
• Lüleci, S. (2019). Eğitim sisteminde kadınların yönetici olma sürecinde karşılaştığı engeller ve çözüm önerileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Merriam, S.B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. (Çev. Ed. S. Turan). Ankara: Nobel.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (2015). Nitel veri analizi. (Çev.Ed. S.A. Altun ve A. Ersoy). Ankara: Pegem.
• Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği. (2013, 7 Eylül). Resmi Gazete (Sayı: 28758). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=18812&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Morford, L. M. (2002). Learning the Ropes or Being Hung: Organizational Socialization Influences on New Rural High School Principals.
• Nartgün, Ş. S., & Demirer, S. (2016). Öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme ve özdeşleşme düzeyleri ile birlikte çalışma yeterlikleri arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1). DOI: 10.17240/aibuefd.2016.16.1-5000182920
• Neuman, W. L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar. (Çev: S. Özge). Ankara: Yayın Odası.
• Oleszewski, A., Shoho, A. ve Barnett, B. (2012). The development of assistant principals: A literature review. Journal of Educational Administration, 50 (3), 264-286. https://doi.org/10.1108/09578231211223301
• Özdemir, A. (2006). Okul kültürünün oluşturulması ve çevreye tanıtılmasında okul müdürlerinden beklenen ve onlarda gözlenen davranışlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4 (4) , 411-436. https://dergipark.org.tr/en/pub/tebd/issue/26118/275151
• Özdemir, S. (Ed.). (2012). Türk eğitim sistemi ve okul yönetimi. Pegem Akademi.
• Özgan, H. (2013). Stajyer öğretmenlerin sosyalleşme sürecinde okul yöneticilerinden beklentileri. Eğitim ve Bilim, 38(168). http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/526
• Öztürk, M. B. ve Akkuş, M. (2020). Japonya, Güney Kore, Singapur ve Türkiye’de Okul Yöneticilerinin Seçilmesi ve Yetiştirilmesi. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 7(1), 65-79. https://dergipark.org.tr/en/pub/cybd/issue/53990/651178
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (Çev. Ed. M. Bütün ve S.B. Demir). Ankara: Pegem.
• Porter, L.W., Lawler, E.E. & Hackman, J.R. (1975). Behavior in organizations. New York: McGraw-Hill.
• Recepoğlu, E. ve Kılınç, A. Ç. (2014). Türkiye'de Okul Yöneticilerinin Seçilmesi Ve Yetiştirilmesi, Mevcut Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Electronic Turkish Studies, 9(2).1817-1845.
• Savaş, H. A. (2017). Psikolojik rahatlık algısının örgütsel sosyalleşme üzerindeki etkisi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 359-378. https://doi.org/10.30561/sinopusd.333067
• Saylık, A., & Hazar, S. (2021). X ve Y kuşağı okul müdürlerin iletişim becerilerinin öğretmenlerin örgütsel sosyalleşme düzeylerine etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(79), 1137-1161. https://doi.org/10.17755/esosder.842683
• Sökmen, A., & Tarakçıoğlu, S. (2008). Otel işletmelerinde örgütsel sosyalleşme düzeyi boyutlarının ölçülmesine yönelik bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(9), 37-52.
• Süngü, H. (2012). Türkiye, Almanya, Fransa ve İngiltere’de okul müdürlerinin atanması ve yetiştirilmesi. Sakarya University Journal of Education, 2(1), 33-48. http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423911423.pdf
• Şimşek, H. (2002). Türkiye’de eğitim yöneticisi yetiştirilemez. 21. Yüzyıl Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Sempozyumu. ss. 307–312. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını.
• Şişman, M. (2014). Örgütler ve Kültürler. (4. Baskı). Ankara: Pegem.
• Tabancalı, E. & Su, Y. (2021). Okul müdürlerinin rol belirsizliği. Journal of Qualitative Research in Education, 25, 344-368. doi: 10.14689/enad.25.15 Taormina, R. J. (1994). The organizational socialization inventory. International Journal of Selection and Assessment. 2, 133–145. https://doi.org/10.1111/j.1468-2389.1994.tb00134.x
• Tetik, S. (2019). Kamu örgütlerinde örgütsel sosyalleşmenin iş motivasyonu üzerindeki etkisi: İhsaniye ilçesinde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(3), 1779-1791.
• Uğurlu, Z., Kıral, E., & Aksoy, İ. G. (2011). İlköğretim okul yöneticilerinin görüşlerine göre öğretmenlerin sosyalleşmesinde kullandıkları örgütsel sosyalleşme strateji ve taktikleri. In 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications (ss. 706-719). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Umur, Z., & Demirtaş, H. (2016). Aday Öğretmenlerin Örgütsel Sosyalleşmeleri İle Kendini Ayarlama Becerileri Arasındaki İlişki. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 163-182. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefdergi/issue/22606/241609
• Van Maanen, J. ve Schein, E. H. (1979). Toward a theory of organizational socialization. In B.M. Staw (ed.), Research in organizational behavior (Vol. 1, 209–264). Greenwich, CT: JAI Press.
• Vural, F. (2015). İlkokul ve ortaokul yönetici ve öğretmenlerinin örgütsel sosyalleşme düzeylerinin incelenmesi (İzmir ili örneği). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Yalçın, A. Y., Özan, M. B., & Özdemir, T. Y. (2021). Ücretli öğretmenlerin örgütsel sosyalleşmesi üzerine bir çalışma. International Journal of Social Science Research, 10(1), 122-136.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Ç. (2017). Lise öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışlarının yordayıcısı olarak örgütsel sosyalleşme. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldız, K. (2012). İlköğretim okulu yöneticilerinin örgütsel sosyalleşme sürecinde sosyalleştirme stratejilerini kullanma düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 333-355.
• Zel, U. (2002). İş Arenasında Kadın Yöneticilerin Algılanması ve" Kraliçe Arı Sendromu". Amme İdaresi Dergisi, 35(2), 39-48. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRRd01EQT0/is-arenasinda-kadin-yoneticilerin-algilanmasi-ve-kralice-ari-sendromu-