Dijital Ruh Sağlığı Hizmetlerinde Güncel Durum: Üniversite Öğrencilerine Sunulan Hizmetlerle İlgili Bir Derleme

Yıl 2021, Cilt 22, Sayı 3, 2013 - 2033, 31.12.2021

Öykü MANÇE ÇALIŞIR Nesime CAN

https://doi.org/10.17679/inuefd.952666

Öz

Psikolojik destek hizmetlerinin dijital ortamlarda verilmesi dünya genelinde internet kullanımının artması (bilgisayar, tablet ve mobil cihazlar) ile hızla yaygınlaşmaya başlamıştır. Dijital ruh sağlığı hizmetlerinin mekânsal ve zamansal avantajları, ekonomik olması ve erişim kolaylığı sağlaması, yaygınlaşma hızını arttıran faktörler olarak özetlenebilir. Ülkemizde de dijital ruh sağlığı hizmetlerine ilgi son yıllarda yavaş yavaş artmaktadır. Üniversitede öğrenim gören öğrenciler, üniversite yaşamları boyunca üniversite yaşamının getirdiği zorluklar, maddi sıkıntılar, barınmada yaşanan güçlükler ve benzeri diğer nedenlerden dolayı depresyon, kaygı ve stres gibi psikolojik problemler yaşayabilmektedirler. Bu öğrencilerin bazıları, psikolojik anlamda profesyonel yardım arayışını (eğer mevcutsa) bulundukları üniversitelerin psikolojik danışma merkezlerine başvurarak gerçekleştirmektedirler. Üniversite sayılarına oranla üniversitelerdeki psikolojik danışma merkezlerinin sayıca az olması ve var olan merkezlerin sundukları hizmetlerin ihtiyaca oranla sınırlı kalması, üniversite öğrencileri için dijital ruh sağlığı hizmetlerinin gerekliliğini gündeme getirmektedir. Dijitalleşmedeki yaygınlaşma ve bunun hizmet olarak ruh sağlığı alanında kullanımı ile ilgili literatür göz önüne alındığında, bu derleme hem dünya hem de ülkemiz genelinde dijital olarak sunulan ruh sağlığı hizmetlerinin güncel durumunu incelemeyi; üniversite öğrencilerine sunulan ve etkililiği kanıtlanmış müdahalelerle ilgili yurt içi literatüre katkı sunmayı ve üniversitelerin psikolojik danışma merkezlerinde çalışan uygulayıcılara ve araştırmacılara öneriler sunmayı amaçlamaktadır. Üniversite öğrencileri için dijital ruh sağlığı hizmetlerinin yararları değerlendirildiğinde, bu hizmetlerin hem yurt dışında hem de ülkemizde yaygınlığının her geçen yıl daha da artacağı beklenmekte, bu anlamda etik konular başta olmak üzere, geliştirilecek müdahalelerin etkili olması noktasında getirilen önerilerin yararlı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

üniversite öğrencileri, dijital ruh sağlığı, çevrim içi psikolojik danışma, web tabanlı psikolojik destek, psikolojik danışma merkezi

Kaynakça

• Amanvermez, Y., Zeren, Ş. G., Erus, S. M., ve Buyruk Genc, A. (2020). Supervision and peer supervision in online setting: Experiences of psychological counselors. Eurasian Journal of Educational Research, 86, 249-268. http://dx.doi.org/10.14689/ejer.2020.86.12
• American Counseling Association. (2014). Code of ethics. Retrieved from https://www.counseling.org/docs/default-source/ethics/2014- aca-code-of-ethics.pdf
• American Psychiatric Association (2021). The App evaluation model. Retrieved from https://www.psychiatry.org/psychiatrists/practice/mental-health-apps/the-app-evaluation-model
• Andersson, G. (2009). Using the Internet to provide cognitive behaviour therapy. Behaviour Research and Therapy, 47, 175e180. http://dx.doi.org/10.1016/j.brat.2009.01.010
• Andersson, G., & Cuijpers, P. (2009). Internet-based and other computerized psychological treatments for adult depression: A meta-analysis. Cognitive Behaviour Therapy, 38, 196e205. https://doi.org/10.1080/16506070903318960
• Andrews, B., Wilding, J.M. (2004). The relation of depression and anxiety to life-stress and achievement in students. British Journal of Psychology, 95, 509–521. https://doi.org/10.1348/0007126042369802
• Arjadi, R., Nauta, M., Chowdhary, N., Bockting, C., (2015). A systematic review of online interventions for mental health in low and middle income countries: A neglected field. Global Mental Health, 2, e12. https://doi.org/10.1017/gmh.2015.10.
• Aygün Cengiz, S. (2007). İnternet ve Etik: Örnek Uygulama Alanı Olarak Sağlık İletişimi”. Bilgi Toplumuna Doğru!. XII. “Türkiye’de İnternet” içinde. Editörler: Mustafa Akgül ve ark. Ankara: Nokta Ofset. (sayfa 292-305)
• Balci, Ş., Gölcü, A., & Öcalan, M. (2013). Üniversite öğrencileri arasinda internet kullanim örüntüleri. Selçuk İletişim, 7(4), 5-22. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/josc/issue/19027/200545
• Békés, V., Grondin, F., ve Bouchard, S. (2020). Barriers and facilitators to the integration of web‐based interventions into routine care. Clinical Psychology, Science and Practice, 27, 2, e12335. https://doi.org/10.1111/cpsp.12335
• Bolinski, F., Boumparis, N., Kleiboer, A., Cuijpers, P., Ebert, D. D., & Riper, H. (2020). The effect of e-mental health interventions on academic performance in university and college students: A meta-analysis of randomized controlled trials. Internet interventions, 100321. https://doi.org/10.1016/j.invent.2020.100321
• Bozkurt, İ. (2013). Psikolojikyardım uygulamalarında yeni trend: Online terapiler. International Journal of Human Sciences, 10(2), 130-146. Erişim adresi: https://arastirmax.com/tr/system/files/dergiler/161047/makaleler/10/2/arastirmax-psikolojik-yardim-uygulamalarinda-yeni-trend-online-terapiler.pdf
• Can, G., Çoşkun, A., Uzun, Y., Nalça, C., ve Böğürcü, C. (2019). Lisansüstü öğrenciler arasında yapılan çevrimiçi akran mentorluğun sürdürülebilirliğini etkileyen unsurlar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 910-942. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuefd/issue/50700/660079
• Carballea, D., & Rivera, R. M. (2020). Coronavirus and interpersonal violence: A need for digital mental health resources. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 12(S1), S208–S209. https://doi.org/10.1037/tra0000849
• Çavuş, H. ve Gökdaş, İ. (2006). Eğitim fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin internetten yararlanma nedenleri ve kazanımları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 56-78. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuefd/issue/13718/166057
• Clough, B. A., & Casey, L. M. (2015). The smart therapist: A look to the future of smartphones and mHealth technologies in psychotherapy. Professional Psychology: Research and Practice, 46(3), 147–153. https://doi.org/10.1037/pro0000011
• Damar, E. (2019). Çevrimiçi psikolojik danışmaya yönelik psikolojik danışmanların görüşleri: Nitel bir çalışma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Davies, E.B., Morriss, R., ve Glazebrook, C. (2014). Computer-delivered and web-based interventions to improve depression, anxiety, and psychological well-being of university students: a systematic review and meta-analysis. Journal of Medical Internet Research, 16, 16(5), e130. https://doi.org/10.2196/jmir.3142.
• Day, V., McGrath, P. J., & Wojtowicz, M. (2013). Internet-based guided self-help for university students with anxiety, depression and stress: a randomized controlled clinical trial. Behaviour research and therapy, 51(7), 344-351. http://dx.doi.org/10.1016/j.brat.2013.03.003
• De Luca, S.M., Franklin, C., Yueqi, Y., Johnson, S., Brownson, C., 2016. The relationship between suicide ideation, behavioral health, and college academic performance. Community Mental Health Journal, 52, 534–540. https://doi.org/10.1007/s10597-016-9987-4
• Donker, T., Petrie, K., Proudfoot, J., Clarke, J., Birch, M. R., & Christensen, H. (2013). Smartphones for smarter delivery of mental health programs: a systematic review. Journal of Medical Internet Research, 15(11), e247. https://doi.org/10.2196/jmir.2791
• Erdur-Baker, Ö. (2018). Afetlerde psikolojik destek için psikolojik danışmanlara yönelik çevirimiçi eğitim geliştirilmesi. TÜBİTAK SOBAG Projesi. Retrieved from https://app.trdizin.gov.tr/proje/TVRnMU5qUTA/afetlerde-psikolojik-destek-icin-psikolojik-danismanlara-yonelik-cevirimici-egitim-gelistirilmesi
• Erkan, S , Cihangir Çankaya, Z , Terzi, Ş , Özbay, Y . (2012). Üniversite psikolojik danışma ve rehberlik merkezlerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi ,1(22), 174-198. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/maeuefd/issue/19395/206011
• Gizir, C. (2011). Üniversite psikolojik danışma ve rehberlik merkezleri’nin rol ve işlevleri: gelişmeler ve sınırlılıklar. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (2), 11-25. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/mersinefd/issue/17376/181440
• Graham, A.K., Lattie, E.G., Powell, B.J., Lyon, A.R., Smith, J.D., Schueller, S.M., Stadnick, N.A., Brown, C.H., ve Mohr, D.C. (2020). Implementation strategies for digital mental health interventions in health care settings. American Psychologist, 75(8), 1080-1092. https://doi.org/10.1037/amp0000686.
• Griffiths, K.M., & Christensen, H. (2007). Internet-based mental health programs: A powerful tool in the rural medical kit. Australian Journal of Rural Health, 15(2), 81-7. https://doi.org/10.1111/j.1440-1584.2007.00859.x
• Guneri, O. Y. (2006). Counseling services in Turkish universities. International Journal of Mental Health, 35(1), 26-38. https://doi.org/10.2753/IMH0020-7411350102
• Hysenbegasi, A., Hass, S.L., & Rowland, C.R. (2005). The impact of depression on the academic productivity of university students. The Journal of Mental Health Policy and Economics, 8, 145–151. Retrieved from http://www.icmpe.org/test1/journal/issues/v8pdf/8-145_text.pdf
• Ibrahim, A.K., Kelly, S.J., Adams, C.E., Glazebrook, C. A. (2013). Systematic review of studies of depression prevalence in university students. Journal of Psychiatric Research. 47(3):391–400. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2012.11.015
• Johnson, K. F., & Kalkbrenner, M. T. (2017). The utilization of technological innovations to support college student mental health: Mobile health communication. Journal of Technology in Human Services, 35(4), 314-339. https://doi.org/10.1080/15228835.2017.1368428
• Kazemi, D. M., Borsari, B., Levine, M. J., Shehab, M., Nelson, M., Dooley, B., ... & Li, S. (2019). Real-time demonstration of a mHealth app designed to reduce college students hazardous drinking. Psychological services, 16(2), 255. https://doi.org/10.1037/ser0000310
• Kajitani, K., Higashijima, I., Kaneko, K., Matsushita, T., Fukumori, H., & Kim, D. (2020). Shortterm effect of a smartphone application on the mental health of university students: A pilot study using a user-centered design self-monitoring application for mental health. PLoS ONE 15(9), e0239592. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0239592
• KONDA (2018). KONDA barometresi temalar – Müzik tercihleri ve iletişim araçları Nisan 2018. KONDA Araştırma ve Danışmanlık. Lal, S. (2019). E-mental health: Promising advancements in policy, research, and practice. Healthcare Management Forum, 32(2), 56-62. https://doi.org/10.1177/0840470418818583
• Lattie, E. G., Adkins, E. C., Winquist, N., Stiles-Shields, C., Wafford, Q. E., & Graham, A. K. (2019). Digital mental health interventions for depression, anxiety, and enhancement of psychological well-being among college students: systematic review. Journal of Medical Internet Research, 21(7), e12869. https://doi.org/10.2196/12869
• Lustgarten, S. D., & Elhai, J. D. (2018). Technology use in mental health practice and research: Legal and ethical risks. Clinical Psychology: Science and Practice, 25(2), e12234. https://doi.org /10.1111/cpsp.12234
• M-Health Index Navigation Database (2020). 5 Mart 2021 tarihinde https://apps.digitalpsych.org/Apps adresinden erişildi.
• Marshall, J. M., Dunstan, D. A., & Bartik, W. (2020a). Smartphone psychology: New approaches towards safe and efficacious mobile mental health apps. Professional Psychology: Research and Practice, 51(3), 214–222. https://doi.org/10.1037/pro0000278
• Marshall, J. M., Dunstan, D. A., & Bartik, W. (2020b). The role of digital mental health resources to treat trauma symptoms in Australia during COVID-19. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy, 12(S1), S269–S271. https://doi.org/10.1037/tra0000627
• Özdemir, M , Barut, Y . (2020). Psikolojik danışma uygulamalarında post modern bakış açısı: Çevrimiçi psikolojik danışma. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 2(3), 192-199 . https://doi.org/10.35365/ctjpp.20.03.24
• Papadatou-Pastou, M., Goozee, R., Payne, E., Barrable, A., Tzotzoli, P. (2017) A review of web-based support systems for students in higher education. International Journal of Mental Health Systems, 25,11:59, 1-20. https://doi.org/10.1186/s13033-017-0165-z.
• Piri, S. (2011). İnternet tabanlı psikolojik hizmetler ve bu alana özgü etik ilkeler: Bir gözden geçirme. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(2), 213-231. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41213/509014
• Rojas, G., Martínez, V., Martínez, P., Franco, P., & Jiménez-Molina, Á. (2019). Improving mental health care in developing countries through digital technologies: A mini narrative review of the chilean case. Frontiers in Public Health, 7(391). doi:10.3389/fpubh.2019.00391
• Roig, A. E., Mooney, O., Salamanca-Sanabria, A., Lee, C. T., Farrell, S., & Richards, D. (2020). Assessing the efficacy and acceptability of a web-based intervention for resilience among college students: Pilot randomized controlled trial. JMIR Formative Research, 4(11), e20167. https://doi.org/10.2196/20167
• Sahu, P. (2020). Closure of universities due to Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Impact on education and mental health of students and academic staff. Cureus, 12(4), e7541. https://doi.org/10.7759/cureus.7541
• Salamanca-Sanabria, A., Richards, D., & Timulak, L. (2019). Adapting an internet-delivered intervention for depression for a Colombian college student population: An illustration of an integrative empirical approach. Internet Interventions, 15, 76-86. https://dx.doi.org/10.1016/j.invent.2018.11.005
• Savaş, A. C., ve Hamamcı, Z. (2010). Okullarda rehberlik hizmetlerinin internet üzerinden yürütülmesine ilişkin veli, öğrenci ve psikolojik danışmanların görüşlerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(27), 147-158. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/pauefd/issue/11116/132937
• Schmidt, U., & Wykes, T. (2012). E-mental health - a land of unlimited possibilities. Journal of Mental Health, 21(4), 327-31. https://doi.org/10.3109/09638237.2012.705930
• Schueller S.M., & Torous J. (2020). Scaling evidence-based treatments through digital mental health. American Psychologist, 75(8), 1093-1104. https://doi.org/10.1037/amp0000654
• Spek, v., Cuijpers, P., Nyklicek, I., Riper, H., Keyzer, J., & Pop, V. (2007). Internet-based cognitive behaviour therapy for symptoms of depression and anxiety: A metaanalysis. Psychological Medicine, 37, 319e328. https://doi.org/10.1017/s0033291706008944
• Sun, S., Goldberg, S.B., Lin, D., Qiao, S. & Operario, D. (2021). Psychiatric symptoms, risk, and protective factors among university students in quarantine during the COVID-19 pandemic in China. Global Health 17, 15. https://doi.org/10.1186/s12992-021-00663-x
• Statistica (2020). Internet usage worldwide – statistics & facts. Retrieved from: https://www.statista.com/topics/1145/internet-usage worldwide/#:~:text=In%202019%2C%20the%20number%20of,currently%20connected%20to%20the%20internet.
• Statistica (2021). Age distribution of internet users worldwide 2019. Retrieved from: https://www.statista.com/statistics/272365/age-distribution-of-internet-users-worldwide/
• Tal, A., & Torous, J. (2017). The digital mental health revolution: Opportunities and risks. Psychiatric Rehabilitation Journal, 40(3), 263-265. http://dx.doi.org/10.1037/prj0000285
• The Division of Digital Psychiatry (2020). 5 Mart 2021 tarihinde The Digital Clinic içinde https://www.digitalpsych.org/digital-clinic1.html adresinden erişildi.
• Torous, J., Firth, J., Huckvale, K., Larsen, M. E., Cosco, T. D., Carney, R., . . . Christensen, H. (2018). The emerging imperative for a consensus approach toward the rating and clinical recommendation of mental health apps. Journal of Mental and Nervous Disease, 206, 662–666. http://dx.doi.org/10.1097/NMD.0000000000000864
• Turner, W. A., Thomas, B., & Casey, L. M. (2016). Developing games for mental health: A primer. Professional Psychology: Research and Practice, 47(3), 242–249. https://doi.org/10.1037/pro0000082
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2020. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2020-33679
• Türk Psikologlar Derneği (2020). Çevrimiçi Psikolojik Müdahale ve Uygulamalar için Telepsikoloji Kılavuzu. Erişim adresi: https://www.psikolog.org.tr/tr/files/folder/telepsikoloji-kilavuzu-x150.pdf
• Türküm, A. S., Kızıltaş, A., ve Sarıyer, A. (2004). Anadolu Üniversitesi psikolojik danışma ve rehberlik merkezi'nin hedef kitlesinin psikolojik ihtiyaçlarına ilişkin ön çalışma. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3, (21), 15-27. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tpdrd/issue/21441/229625
• Ulus, İ. Ç., Can, N., Haktanır, A. & Ricard, R. (2019, Kasım). Current status of university counseling centers in Turkey. Sözlü Bildiri Sunumu, IX. Uluslararası Yükseköğretimde Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Araştırmaları Kongresi, İstanbul.
• Ulusoy, S., ve Çelik, Z. (2020). Covid-19 sürecinde internet tabanlı müdahaleler bir seçenek olabilir mi?. Journal of Cognitive Behavioral Psychotherapy and Research, 9(2), 166-169. https://doi.org/10.5455/JCBPR.106343
• Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi (2020). Öğrenim düzeylerine göre öğrenci sayısı ve türlerine göre mevcut üniversite sayısı. Erişim adresi: https://istatistik.yok.gov.tr/
• Zeren, Ş. G. (2017). Therapeutic alliance in face-to-face and online counseling: Opinions of counselor candidates. Journal of Human Sciences, 14(3), 2278–2307. Retrieved from https://j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/4203