Examination of Educational Interventions for Elementary and Secondary School Students Diagnosed with ADHD

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 3, 1414 - 1438, 31.12.2024

Zekiye Tunç , Macid Ayhan Melekoğlu

https://doi.org/10.17679/inuefd.1492655

Öz

Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is one of the most commonly diagnosed neurodevelopmental disorders of childhood. It is known that the symptoms of ADHD are not temporary and that the effects last a lifetime. When the literature is examined, it is understood that there is not enough information on how to improve the academic and educational skills of children with ADHD and that interventions need to be determined. In this context, this research aims to examine scientific studies on educational interventions applied to elementary and secondary school students with ADHD between the ages of 6-18 in Türkiye. Within the scope of this study, which was designed as qualitative research, it was aimed to examine the research conducted between 2000-2024 with the document analysis method. By scanning the Education Resources Information Center (ERIC), Elton Bryson Stephens Company (EBSCO), Google Scholar, and Council of Higher Education (CoHE) Thesis Center databases, 15 studies that met the criteria were examined. The findings obtained from this study indicate that educational intervention research for students with ADHD has started since 2011, most of the research has been conducted based on quantitative research methods, and the interventions in the studies have been carried out for attention and focus skills and academic skills, the grade levels of the participants are 1st and 5th grade. As a result, it was determined that there is a limited number of studies on educational interventions for students with ADHD. It can be said that these interventions are carried out especially for students at the primary school level and systematic research is needed for students at other levels.

Anahtar Kelimeler

ADHD, Attention Deficit Hyperactivity Disorder, Educational Intervention, Review

DEHB Tanısı Olan İlk ve Ortaöğretim Öğrencilerine Yönelik Eğitsel Müdahalelerin İncelenmesi

Öz

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukluk çağının en sık tanı konulan nörogelişimsel bozukluklarından biridir. DEHB belirtilerinin geçici olmadığı ve etkilerinin yaşam boyu sürdüğü bilinmektedir. Literatür incelendiğinde DEHB olan çocukların akademik ve eğitsel becerilerinin nasıl iyileştirilebileceği konusunda yeterli bilginin olmadığı ve müdahalelerin belirlenmesine ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda bu araştırmanın amacı Türkiye’de 6-18 yaş arası DEHB olan ilk ve ortaöğretim öğrencilerine yönelik uygulanan eğitsel müdahalelerin gerçekleştirildiği bilimsel çalışmaları incelemektir. Nitel bir araştırma olarak desenlenen bu çalışma kapsamında 2000-2024 yılları arasında gerçekleştirilen araştırmaların doküman analizi yöntemi ile incelenmesi amaçlanmıştır. Education Resources Information Center (ERIC), Elton Bryson Stephens Company (EBSCO), Google Akademik ve Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Tez Merkezi veri tabanlarında tarama yapılarak ölçütleri karşılayan 15 araştırma incelenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular DEHB olan öğrencilere yönelik eğitsel müdahale araştırmalarının 2011 yılından itibaren başladığını, en çok araştırmanın nicel araştırma yöntemlerine dayalı olarak yürütüldüğünü, çalışmalarda müdahalelerin dikkat ve odaklanma becerileri ile akademik becerilere yönelik olarak yürütüldüğünü, katılımcıların sınıf düzeylerinin 1. ve 5. sınıf düzeyinde olduğunu göstermiştir. Sonuç olarak DEHB olan öğrencilere yönelik olarak eğitsel müdahalelerle ilgili sınırlı sayıda araştırma olduğu belirlenmiştir. Bu müdahalelerin özellikle ilkokul düzeyindeki öğrencilere yönelik olarak yürütüldüğü ve diğer kademelerdeki öğrenciler için sistematik araştırmalara ihtiyaç duyulduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

DEHB, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, Eğitsel Müdahale, Derleme

Kaynakça

• Abramowitz, A. J., & O'Leary, S. G. (1991). Behavioral interventions for the classroom: Implications for students with ADHD. School Psychology Review, 20(2), 220-234.
• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5) (5th ed.) American Psychiatric Publishing.
• Arnold, L. E., Hodgkins, P., Kahle, J., Madhoo, M., & Kewley, G. (2020). Long-term outcomes of ADHD: academic achievement and performance. Journal of Attention Disorders, 24(1), 73-85. https://doi.org/10.1177%2F1087054714566076
• Barry, T. D., Lyman, R. D., & Klinger, L. G. (2002). Academic underachievement and attention-deficit/hyperactivity disorder: The negative impact of symptom severity on school performance. Journal of School Psychology, 40(3), 259-283. https://doi.org/10.1016/S0022-4405(02)00100-0
• Breaux, R. P., Langberg, J. M., Molitor, S. J., Dvorsky, M. R., Bourchtein, E., Smith, Z. R., & Green, C. D. (2019). Predictors and trajectories of response to the Homework, Organization, and Planning Skills (HOPS) intervention for adolescents with ADHD. Behavior Therapy, 50(1), 140-154. https://doi.org/10.1016/j.beth.2018.04.001
• Çakıcı, A. & Kök, M. (2019). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların görsel algılarına bazı oyunların etkisi. International Social Sciences Studies Journal, 5(39), 3577-3583. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.1604
• Çakıcı, A. (2021). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların planlama becerisi ve ahlaki olgunluklarına popüler oyunların etkisi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 10(3), 998-1019. https://doi.org/10.30703/cije.766834
• Cesur, E., & Akyol, A. K. (2022). An investigation of the effect of individualized development support programs applied to children with ADHD on the symptoms of disorder, perception skills, and family functionality. Cukurova University Faculty of Education Journal, 51(2), 1073-1103. https://doi.org/10.14812/cuefd.1019686
• Çelik, C., Erden, G., Özmen, S., & Hesapçıoğlu, S. T. (2018). Okuma becerisi ve özgül öğrenme güçlüğü belirtilerinin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda değerlendirilmesi. Klinik Psikoloji Dergisi, 2(2), 65-76. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3035529
• Cırık, M., Sak, U., & Öpengin, E. (2020). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların Anadolu-Sak Zekâ Ölçeği profillerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(4), 663-685. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.570505
• Daley, D., & Birchwood, J. (2010). ADHD and academic performance: Why does ADHD impact on academic performance and what can be done to support ADHD children in the classroom? Child: Care, Health and Development, 36(4), 455-464. https://doi.org/10.1111/j.13652214.2009.01046.x
• Daley, D., van der Oord, S., Ferrin, M., Danckaerts, M., Doepfner, M., Cortese, S., ... & European ADHD Guidelines Group. (2014). Behavioral interventions in attention-deficit/hyperactivity disorder: A meta-analysis of randomized controlled trials across multiple outcome domains. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53(8), 835-847.
• Danielson, M. L., Bitsko, R. H., Ghandour, R. M., Holbrook, J. R., Kogan, M. D., & Blumberg, S. J. (2018). Prevalence of parent-reported ADHD diagnosis and associated treatment among US children and adolescents, 2016. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 47(2), 199-212. https://doi.org/10.1080/15374416.2017.1417860
• Doğangün, B., & Yavuz, M. (2011). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu. Türk Pediatri Arşivi, 46(11), 25-28. https://doi.org/10.4274/tpa.46.27
• Doğaroğlu, T. K. (2013) Türkiye’de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili yürütüldüğü lisansüstü tezlerin incelenmesi. Journal of Computer and Educational Research. 1(2), 90-112. https://dergipark.org.tr/en/pub/jcer/issue/18614/196497?publisher=jcer
• Dort, M., Strelow, A. E., French, B., Groom, M., Luman, M., Thorell, L. B., & Christiansen, H. (2020). Bibliometric review: Classroom management in ADHD-Is there a communication gap concerning knowledge between the scientific fields psychiatry/psychology and education? Sustainability, 12(17), 6826. https://doi.org/10.3390/su12176826
• DuPaul, G. J., Weyandt, L. L., & Janusis, G. M. (2011). ADHD in the classroom: Effective intervention strategies. Theory into Practice, 50(1), 35-42. https://doi.org/10.1080/00405841.2011.534935
• DuPaul, G. J., & Stoner, G. (2014). ADHD in the schools: Assessment and intervention strategies. Guilford Publications.
• Ercan, E. S. (2010) Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda epidemiyolojik veriler. Türkiye Klinikleri Journal of Pediatric Sciences, 6, 1-5.
• Erşan, E. E., Doğan, O., Doğan, S., & Sümer, H. (2004). The distribution of symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder and oppositional defiant disorder in school age children in Turkey. European Child & Adolescent Psychiatry, 13(6), 354-361. https://doi.org/10.1007/s00787-004-0410-2
• French, B., Sayal, K., & Daley, D. (2019). Barriers and facilitators to understanding of ADHD in primary care: A mixed-method systematic review. European Child & Adolescent Psychiatry, 28(8), 1037-1064. https://doi.org/10.1007/s00787-018-1256-3
• Gözalan, E. (2013). Oyun temelli dikkat eğitim programının 5-6 yaş çocuklarının dikkat ve dil becerilerine etkisinin incelenmesi (Yayın No.331841) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gözüm, A. İ. C. (2017). Okul öncesi dönemde dikkat yetisinin gelişimi programının çocukların dikkat yetisi kazanımı ile akıl yürütme becerilerine etkisi (Yayın No. 461454) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gülleci, P. (2019). Oyun temelli matematik eğitim programının okul öncesi çocukların dikkat ve sayı korunumu becerilerine etkisinin incelenmesi (Yayın No. 551730) [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Güller, B. ve Yaylacı, F. (2021). Çocuklar için özel gereksinim raporuna geçiş sonrası bir yıllık sağlık kurulu verilerinin değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 24(2), 207-216. http://doi.org/10.5505/kpd.2020.02438
• Hendren, R. L., Haft, S. L., Black, J. M., White, N. C., & Hoeft, F. (2018). Recognizing psychiatric comorbidity with reading disorders. Frontiers in Psychiatry, 9, 101. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2018.00101
• İlik, Ş. Ş. (2020) Türkiye’de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireyler ile ilgili araştırma eğilimleri: 2015-2020 dönemi makalelerinin derleme çalışması. M. N. Cizrelioğulları ve R. Kılılı (Ed.), 4th ECLSS International Online Conference on Economics and Social Sciences Bildiriler Kitabı içinde (ss. 293-304). Cyprus Science University https://www.eclss.org
• İlik, Ş. Ş. (2017). The effect of individual attention training implemented on students without attention deficit hyperactivity on the skills of focusing attention and in-class activities. Sakarya University Journal of Education, 7(2), 324-335. https://doi.org/10.19126/suje.275315
• Kahveci, G. (2019). Üç farklı tekrarlı okuma stratejisinin dikkat eksikliği ve hiperaktivitesi olan bir öğrenci üzerindeki etkililiği. Folklor/ Edebiyat, 25(97-1), 611-638. https://doi.org/10.22559/folklor.971
• Kahveci, G. ve Altun, H. (2019). The effectiveness of a comprehensive intervention on word problem solving for elementary school students with ADHD: POVM+ schema based word problem solving. Journal for the Education of Gifted Young Scientists, 7(4), 1055-1073. https://doi.org/10.17478/jegys.609603
• Kaymak, S. (2003). Dikkat toplama eğitimi programının ilköğretim 2. ve 3. sınıf öğrencilerinin dikkat toplama becerilerinin geliştirilmesine etkisi (Yayın No.127841) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kavurma, C. (2023). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı olan çocuklarda sosyal beceri eğitiminin yaşam kalitesi üzerine etkisi. Turkish Journal of Clinics and Laboratory, 14(3), 527-533. https://doi.org/10.18663/tjcl.1344456
• Kaymak Özmen, S. (2011). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda çok yönlü eğitim uygulamalarının etkisi. Eğitim ve Bilim, 36(161), 256-270. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/1001/300
• Kula, E. ve Sürücü, A. (2020). Dikkat becerisi geliştirmeye dayalı programın dikkat eksikliği olan ilkokul öğrencileri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(1), 389-405. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3622
• Kutlu, A. ve Binici, N. C. (2017). Bir bölge çocuk hastanesinde okul öncesi dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu prevalansı ve ilaç kullanım sıklığı. Journal of Dr. Behcet Uz Children’s Hospital, 7(1), 15-21. https://dx.doi.org/10.5222/buchd.2017.015
• Lerner, J. W., & Johns, B. H. (2015). Learning disabilities and related disabilities: Strategies for success. Cengage Learning.
• Loe, I. M., & Feldman, H. M. (2007). Academic and educational outcomes of children with ADHD. Journal of Pediatric Psychology, 32(6), 643-654. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsl054
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği, 07.07.2018 tarih ve 30471 sayılı Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180707-8.htm
• Moore, D. A., Gwernan-Jones, R., Richardson, M., Racey, D., Rogers, M., Stein, K., Thompson-Coon, J., Ford, T.J., & Garside, R. (2016). The experiences of and attitudes toward non-morepharmacological interventions for attention-deficit/hyperactivity disorder used in school settings: A systematic review and synthesis of qualitative research. Emotional and Behavioural Difficulties, 21(1), 61-82. https://doi.org/10.1080/13632752.2016.1139296
• Moore, D. A., Russell, A. E., Arnell, S., & Ford, T. J. (2017). Educators' experiences of managing students with ADHD: A qualitative study. Child: Care, Health and Development, 43(4), 489-498. https://doi.org/10.1111/cch.12448
• O'Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. Sage Publication.
• Öner, P., Öner, Ö. ve Aysev, A. (2003). Dikkat eksikliği hiperaktive bozukluğu. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi, 12, 97-99. https://www.ttb.org.tr/sted/sted0303/dikkat.pdf
• Özoğlu, E. B. ve Yüksel, M. (2018). DEHB tanısı almış 9-10 yaş grubu öğrencilerine uygulanan duygusal okur-yazarlık programının duygusal zekâ ve dikkat becerisi düzeyleri üzerindeki etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 47(47), 141-156. https://doi.org/10.15285/maruaebd.297272
• Pfiffner, L. J., & DuPaul, G. J. (2015). Treatment of ADHD in school settings.In R. A. Barkley (Ed.), Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (4th edition) (pp. 596-629). NY: The Guilford Press.
• Pişkin, A. (2015). Dikkat toplama eğitimi programının ilkokul 2. sınıf öğrencilerinin dikkat toplama becerilerinin gelişimine etkisi (Yayın No. 382063) [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sibley, M. H., Kuriyan, A. B., Evans, S. W., Waxmonsky, J. G., & Smith, B. H. (2014). Pharmacological and psychosocial treatments for adolescents with ADHD: An updated systematic review of the literature. Clinical Psychology Review, 34(3), 218-232. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2014.02.001
• Tunçkol, E. (2019) Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların bazı bilişsel süreçlerinin arttırılmasına yönelik eğitim programının etkililiği (Yayın No. 564189) [Yüksek lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Usanmaz, H. ve Baysan, S. (2020). Sosyal bilgiler dersinde dikkat eksikliği bulunan öğrencilerin dersi etkili dinleme becerilerinin geliştirilmesi: Eylem araştırması. Uluslararası Temel Eğitim Çalışmaları Dergisi, 1(1), 22-31. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1037389
• Uskan, C. (2011). Dikkat eksikliği bozukluğu olan 8-10 yaşındaki çocukların dikkat becerilerini geliştirmeye dayalı bir programın etkililiğinin sınanması (Yayın No. 296632) [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Uzuner, G. F. (2020). DEHB tanılı ilkokul öğrencilerinin dikkat, üst bilişsel farkındalık ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesinde oryantiringin etkisinin incelenmesi. (Yayın No. 660212) [Yüksek lisans tezi, Trabzon Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yaycı, L. (2007). İlköğretim dördüncü sınıf öğrencilerinde seçici ve yoğunlaştırılmış dikkat becerilerini geliştirmeye dayalı bir programın etkililiğinin sınanması. (Yayın No. 221512) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi] YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Wender, P. H., & Tomb, D. A. (2016). ADHD: A guide to understanding symptoms, causes, diagnosis, treatment, and changes over time in children, adolescents, and adults. Oxford University Press.
• Willcutt, E. G., Petrill, S. A., Wu, S., Boada, R., DeFries, J. C., Olson, R. K., & Pennington, B. F. (2013). Comorbidity between reading disability and math disability: Concurrent psychopathology, functional impairment, and neuropsychological functioning. Journal of Learning Disabilities, 46(6), 500-516. https://doi.org/10.1177/0022219413477476