TÜRK HUKUKUNDA YABANCI MAHKEME KARARLARININ TENFİZİNİN MÜTEKABİLİYET ŞARTINA BAĞLANMASININ AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ M.6(1) AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 15, 30.06.2019

İlyas Arslan

https://doi.org/10.21492/inuhfd.481887

Öz

5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul
Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) m.54 uyarınca yabancı mahkeme kararlarının
tenfizi için karşılanması gereken şartlardan biri olan mütekabiliyet, objektif
olarak tenfiz yargılamasının taraflarının menfaatlerini gözetmediği gibi, böyle
bir şartın aranmasında tenfiz devletinin ne tür menfaatinin olduğu da tam
olarak anlaşılamamaktadır. Devletin tamamen psikolojik bir saikle öngörmüş
olduğu bir şart olan mütekabiliyet, taraflar arasında davalının lehine bir
eşitsizliğe yol açmaktadır. Zira MÖHUK m.54’te yer alan diğer tenfiz
şartlarıyla birlikte ele alındığında, diğer tenfiz şartları vasıtasıyla
yeterince korunabilecek olan davalıya, böyle bir şartla tenfiz yargılamasının
akıbetini ciddi bir şekilde etkileyen ve gereği olmayan bir koruma
sağlanmaktadır. Bu nedenle, salt tenfize konu kararın menşeini esas alan böyle
bir şartın tatbiki, insan hakları hukuku açısından da ciddi problemlere yol
açabilecek mahiyettedir. Özellikle davacının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde
(AİHS) yer alan hakları dikkate alındığında, söz konusu şartın tatbiki, yabancı
kararla ortaya çıkan özel hukuka ilişkin bir haktan tenfiz devletinde de
yararlanmak isteyen davacının AİHS m.6(1)’deki hakkaniyete uygun yargılanma
hakkının ihlaline neden olabilir. Bu çalışmada, mütekabiliyetin tatbikinin AİHS
m.6(1)’i gerçekten ihlal edip etmeyeceği veya hangi hallerde böyle bir ihlalin
ortaya çıkabileceği incelenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda, mütekabiliyetin
tatbiki suretiyle tarafların AİHS m.6(1)’de güvence altına alınan hakkaniyete
uygun yargılanma hakkının ihlali iddialarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
(AİHM) tarafından nasıl bir değerlendirmeye tabi tutulabileceği AİHM
içtihatları ışığında analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mütekabiliyet, Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı

THE EVALUATION OF THE RECIPROCITY AS A CONDITION FOR THE ENFORCEMENT OF FOREIGN JUDGMENTS IN TERMS OF ART. 6(1) OF THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS IN TURKISH LAW

Öz

The reciprocity, which is one of the conditions that must be met for the enforcement of foreign judgments pursuant to Art.54 of Turkish Code on Private International Law and International Civil Procedure numbered 5718 (CPIL), does not objectively take into account of the interests of the parties to the enforcement proceedings, nor it is completely uncertain what kind of interest the enforcing state has in seeking such a condition for a foreign judgment to be enforced. The reciprocity, which can be regarded as a condition prescribed by the state with a purely psychological motive, leads to an inequality in favour of defendant between the parties to the enforcement proceedings. Because, when taken together with other conditions for enforcement under Art.54 of CPIL, the defendant, whose interests can be adequately protected via other conditions, is provided with unnecessary protection which seriously affect the outcome of enforcement proceedings. For this reason, the application of such condition to enforce a foreign judgment, which is purely based on the origin of judgment in question, may also cause serious problems in terms of human rights. Especially considering the claimant’s right to a fair trial pursuant to Art.6(1) of the European Convention on Human Rights (ECHR), the application of this condition may cause a violation of that right of the claimant, who wants to enjoy a private right based on a foreign judgments in the enforcing state. In this study, it has been examined whether the application of reciprocity as a condition to enforce a foreign judgment could indeed violate Art. 6(1) of the ECHR or in which cases such a violation may occur. In this context, it has been tried to analyze how the European Court of Human Rights (ECtHR) assess whether Art. 6(1) of the ECHR was actually violated by the Turkish courts via application of reciprocity in the light of case law of the ECtHR.

Anahtar Kelimeler

Reciprocity, Enforcement of Foreign Judgments, European Convention on Human Rights, Right to a Fair Hearing

Kaynakça

• ARAI, Yutaka: “Chapter Five – The System of Restrictions”, Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, 4th Edition, Ed.Pieter van Dijk, Fried van Hoof, Arjen van Rijn, Leo Zwaak, Intersentia, Antwerpen-Oxford, 2006, s.333-350.
• ARAT, Tuğrul: “Yabancı İlâmların Tanınması ve Tenfizi”, AÜHFD, C.21, S.1-4, 1964, s.421-527.
• ARSLAN, İlyas: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Milletlerarası Özel Hukuka Etkisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2018.
• AYDOĞMUŞ, Ayşe Yasemin: AİHS’e Ek 1 No’lu Protokole Göre Yabancıların Türkiye’de Taşınmaz Edinmesi, İstanbul, On İki Levha, 2016.
• ÇELİKEL, Aysel/ERDEM, B. Bahadır: Milletlerarası Özel Hukuk, 15.Bası, Beta, İstanbul, 2017.
• ÇELİKEL, Aysel/ÖZTEKİN GELGEL, Günseli: Yabancılar Hukuku, 23. Bası, Beta, İstanbul, 2017.
• ÇELİKEL, Aysel/NOMER, Ergin/GİRAY, F. Kerem/ESEN, Emre: Milletlerarası Özel Hukuk – Pratik Çalışma Kitabı, 14. Baskı, Beta, İstanbul, 2018. ÇİÇEKLİ, Bülent: Yabancılar Hukuku, 4.Bası, Seçkin, Ankara, 2013.
• DEMİR GÖKYAYLA, Cemile: Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizinde Kamu Düzeni, Seçkin, Ankara, 2001.
• DEMİRKOL, Özüm: Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizinde Karşılıklılık Koşulu, On İki Levha, İstanbul, 2017.
• DOĞAN, Vahit: Milletlerarası Özel Hukuk, 4. Bası, Savaş Yayınları, Ankara, 2016.
• DOĞAN, Vahit: Türk Yabancılar Hukuku, 2. Bası, Savaş Yayınları, Ankara, 2017.
• EKŞİ, Nuray: Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, Beta, İstanbul, 2013.
• EKŞİ, Nuray: Yabancıların Türkiye’de Taşınmaz İktisabı, 2. Bası, Beta, İstanbul, 2012.
• ELBALTI, Belight: “Reciprocity and Recognition and Enforcement of Foreign Judgments: A lot of Bark but not much bite”, JPIL, Vol.13(1), 2017, s.184-218.
• ERTAŞ, Şeref: “Yabancı İlamların Tanınması ve Tenfizi”, DEÜHFD, C.3, S.1-4, 1988, (Kudret Ayieter’e Armağan’dan Ayrı Bası).
• ESEN, Emre: “Türkiye’de Bulunan Taşınmazlar Üzerinde Yabancı Gerçek Kişilerin Kanunî Miras Hakları Konusunda Güncel Gelişmeler”, Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. M. İlhan Ulusan’a Armağan, C.15, S.2, 2016.
• FAWCETT, J.J.: The Impact of Article 6(1) of the ECHR on Private International Law, International and Comparative Law Quarterly, Vol.56, 2007, s.1-47.
• FAWCETT, James J./SHÚİLLEABHÁİN, Máire Ní/SHAH, Sangeeta: Human Rights and Private International Law, Oxford University Press, Oxford, 2016.GEMALMAZ, H. Burak: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Beta, İstanbul, 2009.
• GÜVEN, Pelin: Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, Yetkin, Ankara, 2013.
• HARRIS, David/O’BOYLE, Michael/WARBRICK, Colin: Law on The European Convention on Human Rights, 2nd Edition, Oxford, Oxford University Press, 2009.
• İNCEOĞLU, Sibel: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, 4. Bası, Beta, İstanbul, 2013.
• KARAAĞAÇ, Ömür: Türk Hukukunda Yabancı Yatırımcı Olarak Şirketlerin Taşınmaz Mal Edinmeleri, Ankara, Lykeion, 2017.
• KIESTRA, Louwrens R.: The Impact of European Convention on Human Rights on Private International Law, Springer, Maastricht, 2014.
• KINSCH, Patrick: “Droits l’homme, droits fondamentaux et droit international privé”, Recueil Des Cours-Collected Courses, Vol.318, 2005, s.11-331.
• KINSCH, Patrick: “Enforcement as a Fundamental Right”, NIPR, Vol.32/4, 2014, s.540-544.
• NOMER, Ergin: Devletler Hususî Hukuku, 22. Bası, Beta, İstanbul, 2017.
• ÖZTEKİN GELGEL, Günseli:“Yabancıların Taşınmazlara İlişkin Mülkiyet ve Sınırlı Ayni Haklardan Yararlanmasında Mütekabiliyet İlkesi”, MHB, Prof. Dr. Gülören Tekinalp’e Armağan, C.23, S.1-2, 2003, s.405-422.
• RUHİ, Ahmet Cemal: Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun, 4.Baskı, Seçkin, Ankara, 2014.
• SAKMAR, Atâ: Yabancı İlâmların Türkiye’deki Sonuçları, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1982. SARACOĞLU, İhsan: “Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizi”, İBD, C.49, S.9-10, 1975, s.817.
• SARGIN, Fügen: “Yabancı Mahkeme İlâmlarına Dayalı İcra Yoluyla Takip Edilebilirliğe Bir Engel Olarak “Zamanaşımı””, UTTDER, Yıl.2017, C.6 S.2.
• SARGIN, Fügen: Yabancı Gerçek Kişilerin Türkiye’de Taşınmaz Mal Edinmeleri ve Sınırlı Ayni Haklardan Yararlanmaları, Yetkin, Ankara, 1997.
• SARIÖZ BÜYÜKALP, Ayşe İpek: AİHS ve AİHM Kararlarının da İncelenmesi Suretiyle Adil Yargılanma Hakkının Türk Milletlerarası Usûl Hukuku Üzerindeki Etkileri, On İki Levha, İstanbul, 2018.
• SPIELMANN, Dean: “Recognition and Enforcement of Foreign Judicial Decisions-Requirements Under the European Convention on Human Rights: An Overview”, Cyprus Human Rights Law Review, Vol.1 No.1, 2012, s.4-24.
• ŞANLI, Cemal/ESEN, Emre/ATAMAN FİGANMEŞE, İnci: Milletlerarası Özel Hukuk, 6. Bası, Vedat, İstanbul, 2018.
• TEKİNALP, Gülören: Türk Yabancılar Hukuku, 8.Bası, Beta, İstanbul, 2003.
• TEZGEL, Mehmet: Türk Hukukunda Yabancı Boşanma Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, Adalet, Ankara, 2012.
• TÜTÜNCÜBAŞI, Uğur: Yabancı Çekişmesiz Yargı Kararlarının Türk Hukukunda Tanınması, Adalet, Ankara, 2014.