YOKSULLUK NAFAKASINI İNSAN HAKLARI VE TOPLUMSAL CİNSİYET EKSENİNDE YENİDEN DÜŞÜNMEK

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 2, 566 - 584, 31.12.2021

Fatma Duygu Bozkurt

Öz

“Evlilik birliği sona ermiş olmasına rağmen bir kişinin eski eşine süresiz mali katkıda bulunmasını zorunlu kılan sebep nedir?” sorusu yoksulluk nafakasına dair tartışmaların kilometre taşıdır. Bu çalışma aynı soruyu şöyle sormaktadır: “Evlilik birliği sona ermiş olmasına rağmen bir kişiyi eski eşinin mali katkısına süresiz muhtaç kılan sebep nedir?” Makalenin amacı yoksulluk nafakasını kadının insan hakları perspektifiyle ele almaktır. Çünkü Türk yoksulluk nafakası kararları doğrultusunda yoksulluğun cinsiyetinin kadın olduğu görülmektedir. Bu nedenle çalışmada öncelikle kadın yoksulluğunun kök nedenleri araştırılmış akabinde bu nedenlerin kadının insan haklarına ve yoksulluk nafakasına etkisi ele alınmıştır. Zira toplumsal cinsiyet rol dağılımının hane içi eşitsizlik olarak tebarüz etmesi, bir yandan yoksulluk nafakası ile bu eşitsizliğin telafisini gerektirirken diğer yandan da sosyal devlet ilkesi gereği devletin sorumluluğunu doğurmaktadır. Çalışmada resmi istatistik verilerinden ve saha araştırma bulgularından yararlanılmış, makale ampirik ve teorik bulgulara dayandırılarak kaleme alınmıştır. Ortaya çıkan bulgular ışığında yoksulluk nafakasına süre ile sınırlı olmaksızın hükmedilmesinin gerekçesi ve işlevi açıklığa kavuşturulmuştur. Çalışma yoksulluk nafakasına ilişkin sunulmuş değişiklik önerilerinin değerlendirilmesiyle sonlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk Nafakası, Kadın Yoksulluğu, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği, Kadının İnsan Hakları, Sosyal Devlet

RE-THINKING THE ALIMONY REGARDING HUMAN RIGHTS AND GENDER

Öz

"What is the reason why a person must make a financial contribution to his/her ex-spouse even though the marriage has ended?" is a milestone in the debate over alimony. This study asks the same question as follows: "What is the reason why a person needs the financial contribution of his/her ex-spouse even though the marriage has ended?" The article aims to deal with alimony from the perspective of women's human rights. Because, in line with the Turkish Court’s alimony decisions, it has been seen that the sex of poverty is female. In this context, firstly the root causes of women's poverty were investigated and then the effects of these reasons on women's human rights and alimony were discussed. The fact that gender role distribution is manifested as inequality intra-household, requires compensation for this inequality with alimony on the one hand and it creates the responsibility of the state following the social state principle on the other hand. In this process, field research data were used and the article was written based on empirical and theoretical findings. In line with these findings, the reason and function of indefinite alimony have been clarified. The study ended with the evaluation of the proposed amendments regarding indefinite alimony.

Anahtar Kelimeler

Alimony, Female Poverty, Gender İnequality, Women’s Human Rights, Social State

Kaynakça

• AB Katılım Sürecindeki Türkiye’nin Kadın İstihdamı Karnesi, İktisadi Kalkınma Vakfı Değerlendirme Notu, İstanbul, 2019.
• ACAR, Feride: “Türkiye’de Kadınların İnsan Hakları: Uluslararası Standartlar, Hukuk ve Sivil Toplum”, Kadın Hakları Uluslararası Hukuk ve Uygulama, Ed. Burcu Yeşiladalı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 305, 2010, s.13-22.
• AKÇABAY, F. Ceren: Yoksulluk Nafakası Araştırması (Sosyo-Hukuki Bir İnceleme), Kadın Dayanışma Vakfı, Şen Matbaa, Ankara, 2019.
• BARAN, Aylin Görgün/BAKACAK, Ayça Gelgeç/ELDEM, Canet Tuba/BARUTU, HİKMET, Fatma: İş Hayatında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İÇASİFED Üyesi İşverenlerin Eğilim ve Beklentileri Açısından Değerlendirilmesi, The World Bank, 2016, http://kasaum.ankara.edu.tr/files/2013/02/İŞ-HAYATINDA-TOPLUMSAL-CİNSİYET-EŞİTLİĞİNİN-İÇASİFED-ÜYESİ-İŞVERENLERİN-EĞİLİM-VE-BEKLENTİLERİ-AÇISINDAN-DEĞERLENDİRİLMESİ.pdf, (Erişim Tarihi: 30.01.2020).
• BARDASI, Elena/WODON, Quentin: “Measuring Time Poverty and Analyzing Its Determinants: Concepts and Application to Guinea,” Gender, Time Use, and Poverty in Sub-Saharan Africa, Ed. C. Mark Blackden, Quentin Wodon, The World Bank, 2006, s.75-95.
• BERKTAY, Fatmagül: “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları”, https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/berktay_std_7.pdf, (Erişim Tarihi: 21.02.2021), s.1-30.
• BEŞPINAR, Fatma Umut: “Türkiye’de Evlilik”, Türkiye Aile Yapısı Araştırması, Tespitler Öneriler, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2014, s.112-169.
• BM Toplumsal Cinsiyet Göstergeleri 2018, http://www.skdturkiye.org/esit-adimlar/yakin-plan/tuikten-yeni-toplumsal-cinsiyet-gostergeleri, (Erişim Tarihi: 07.02.2021).
• BORA, Aksu: ““Olmayanın Nesini İdare Edeceksin?” “Yoksulluk, Kadınlar ve Hane” Yoksulluk Halleri: Türkiye'de Kent Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri, (ed.) Necmi Erdoğan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002, s.100-141.
• BRÖCKEL, Miriam/ANDREß, Hans-Jürgen: “The Economic Consequences of Divorce in Germany: What Has Changed since the Turn of the Millennium?”, Comparative Population Studies, 40(3), 2015, s.277-312.
• CARBONE, June: “Income Sharing: Redefining the Family in terms of Community”, Houston Law Review, 31(2), 1994, s.372-373.
• CHANT, Sylvia: “Re‐thinking the “Feminization of Poverty” in Relation to Aggregate Gender Indices”, Journal of Human Development, 7(2), 2006, s.201-220.
• Cinsiyete Dayalı Ücret Farkının Ölçümü Türkiye Uygulaması, Uluslararası Çalışma Örgütü, https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---ilo-ankara/documents/publication/wcms_756659.pdf, (Erişim Tarihi: 31.01.2021).
• ÇELİK, Aziz: “Muhafazakar Sosyal Politika Yönelimi: Hak yerine Yardım-Yükümlülük Yerine Hayırseverlik”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (42), 2010, s.63-81.
• DEDEOĞLU, Saniye: “Toplumsal Cinsiyet Rolleri Açısından Türkiye’de Aile ve Kadın Emeği“, Toplum ve Bilim, 86(3), 2000, s.139-170.
• DEMİRBAŞ, Ali: “Güncel Tartışmalarla Yoksulluk Nafakası”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5(2), Güz 2018, s.219-235.
• Devlet Memurları Kanunu ve İş Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı ve Avrupa Birliği Uyum; Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler ile Plan ve Bütçe Komisyonları Raporları (1/948), https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss834m.htm, Erişim Tarihi: 04.04.2021).
• DEVRİM, Melishan: Ev İçi Emeğin Değeri Nedir? https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2018/11/25/ev-ici-emegin-degeri-nedir, (Erişim Tarihi: 02.01.2021).
• DOZ COSTA, Fernanda: “Poverty and Human Rights: From Rhetoric to Legal Obligations: A Critical Account of Conceptual Frameworks”, International Journal of Human Rights (81), 2008, s.80-107.
• DUCLOS, Jean-Yves: UNDP’s Multidimensional Poverty Index, Development Indicators Working Paper, 2011.
• DURAL, Mustafa/ÖĞÜZ, Tufan/GÜMÜŞ, Mustafa Alper: Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi, 2018.
• ECEVİT, Yıldız: “Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisine Başlangıç”, Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi, Ed. Yıldız Ecevit, Nadide Karkıner, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2011, s.2-30.
• ECEVİT, Yıldız: Toplumsal Cinsiyetle Yoksulluk İlişkisi Nasıl Kurulabilir? Bu İlişki Nasıl Çatışabilir? Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 25(4), 2003, s.83-88.
• ECEVİT, Yıldız: “Aile, Kadın ve Devlet İlişkilerinin Değerlendirilmesinde Klasik ve Yeni Yaklaşımlar”, Kadın Araştırmaları Dergisi, (1), 1993, s.9-34.
• EKER, Hülya: “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında İş Dışı Zaman Kullanımı: Kamuda Çalışanlar Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 2018, s.1218-1240.
• ELLMAN, Ira Mark: “The Theory of Alimony”, California Law Review 77(1), 1989, s.1-82.
• Emek Araştırma Raporu: Türkiye’de Kadın Emeği, DİSK/GENEL-İŞ, Mart 2020, http://cloudsdomain.com/uploads/dosya/21031.pdf, (Erişim Tarihi: 28.01.2020).
• ERGÜNEŞ, Nuray: “Kadın İstihdamı Evet Ama Nasıl? Türk Tabipler Birliği Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi”, 15(56), 2015, s.30-36.
• FERRANT, Gaëlle/PESANDO, Luca Maria/NOWACKA, Keiko: “Unpaid Care Work: The Missing Link in the Analysis of Gender Gaps in Labour Outcomes”, OECD Development Centre, https://www.oecd.org/dev/development-gender/Unpaid_care_work.pdf, (Erişim Tarihi 31.01.2021), s.1-12.
• GÖREN, Zafer: “Sosyal Devlet”, Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir, 2000, s.1-48.
• HAUSHEER Heinz/WOLF Stephan: “Grounds For Divorce and Maintenance Between Former Spouses Switzerland”, http://ceflonline.net/wp-content/uploads/Switzerland-Divorce.pdf, (Erişim Tarihi: 06.02.2021), s.1-51.
• HOCHSCHILD, Arlie Russell/MACHUNG, Anne: The Second Shift: Working Parents and the Revolution at Home, New York, Viking, 1989.
• İMAMOĞLU, Olcay: “Değişen Dünyada Değişen Aile-İçi Roller”, Kadın Araştırmaları Dergisi, (1), 1993, s.58-68.
• Kalkınma Bakanlığı, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) Kadının Kalkınmadaki Rolü, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara 2018.
• Kamu Denetçiliği Kurumu, Çocuk Tesliminde Hak İhlallerine ve Yoksulluk Nafakasına İlişkin Özel Rapor, Kamu Denetçiliği Kurumu Yayınları, (34), 2019.
• KESSLER, Dorian: “Economic Gender Equality and the Decline of Alimony in Switzerland”, Journal of Empirical Legal Studies, 17(3), 2020, s.493-518.
• KOÇ, İsmet/SARAÇ Melike: Türkiye’de İlk Evlilik Yaşının ve Evliliğe İlişkin Pratiklerin Değişimi ve Boşanma ile İlişkisi (2006-2016), Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Aile Yapısı İleri İstatistik Analizi, Ankara, 2018, s.88-133.
• LEOPOLD, Thomas: “Gender Differences in the Consequences of Divorce: A Study of Multiple Outcomes”, Demography, Springer; PAA, 55(3), 2018, s.769–797.
• MCMULLEN, Judith G.: "Alimony: What Social Science and Popular Culture Tells Us about Women, Guilt, and Spousal Support after Divorce," Duke Journal of Gender Law and Policy, 19(1), 2011, s.41-82.
• MORRISON, Andrew/RAJU, Dhushyanth/SİNHA Nistha: Gender Equality, Poverty and Economic Growth, The World Bank Policy Research Working Paper (4349), 2007.
• Oxford Learner’s Dictionaries, https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/human-capital, (Erişim Tarihi: 03.01.2021).
• PARLAKTUNA, İnci: “Türkiye’de Cinsiyete Dayalı Mesleki Ayrımcılığın Analizi”, Ege Akademik Bakış, 10(4), 2010, s.1217-1230.
• PEARCE, Diana: “The Feminization of Poverty: Women, Work and Welfare”, Urban and Social Change Review, (11), 1978.
• POLAT, Oğuz: “Şiddet”, MÜHF-HAD, 22(1), 2016, s.15-34.
• SAHLINS, Marshall David: Stone Age Economics, Aldine de Gruyter, Newyork, 1972.
• SAINSBURY, Diane: Gender, Equality and Welfare States Cambridge, Cambridge University Press, 1996.
• SALIDO, Olga/MORENO, Lois: “İspanya’da Kadın İstihdamı ve İspanyol Refah Rejiminin Gelişimi”, Akdeniz’de Kadın İstihdamının Seyri, (der.) Ayşe Buğra ve Yalçın Özkan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014, s.29-55.
• SANCAR, Serpil: Erkeklik: İmkansız İktidar, Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler, İstanbul, Metis Yayınları, 2009.
• SEN, Amartya: Inequality Reexamined, Russell Sage Foundation, New York, 1992.
• SERİM, Azra Arkan: “Yoksulluk Nafakası”, İÜHFM, 65(1), 2007, s.287-302.
• SINGER, Jana B.: “Alimony and Efficiency: The Gendered Costs and Benefits of the Economic Justification for Alimony”, Georgetown Law Journal, 82(7), 1994, s.2423-2460.
• ŞENER, Ülker: “Kadın Yoksulluğu”, Mülkiye Dergisi, 36(4), 2012, s.51-67.
• TEKİNAY, Selahattin Sulhi: Türk Aile Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi, 1990.
• The World Bank Turkey Country Gender Assessment 2017, January 2018, https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/32445/Turkey-Gender-Assessment-2018.pdf?sequence=1&isAllowed=y, (Erişim Tarihi: 07.02.2021).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Aile Bütünlüğünü Olumsuz Etkileyen Unsurlar ile Boşanma Olaylarının Araştırılması ve Aile Kurumunun Güçlendirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Yasama Dönemi: 26, Yasama Yılı: 1, Sıra Sayısı: 399, https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss399.pdf, (Erişim Tarihi: 22.08.2021).
• Türkiye’de Evlilik Tercihleri, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, https://ailevecalisma.gov.tr/uploads/athgm/uploads/pages/arastirmalar/tu-rkiyede-evlilik-tercihleri-aras-tirmasi-2015.pdf, (Erişim Tarihi: 04.04.20201).
• UYSAL, Gökçe/DURMAZ ASLAN, Mine: Türkiye’de Kadınların İşgücü Piyasasına Katılma Kararını Belirleyen Etmenler, Türkiye Aile Yapısı İleri İstatistik Analizi, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 2018.
• UZUN, Mine: “Yargıtay Kararları Kapsamında Yoksulluk Nafakası”, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2013.
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet: Türk Medeni Hukuku Cilt: II Aile Hukuku, İstanbul, Nurgök Matbaa, 1965.
• WEATHERFORD, Roy C.: “Discussions Defining The Least Advantaged”, Equality and Liberty, London, Macmillan, 1991, s.37-45.
• WEITZMAN, Lenore J.: “To Love, Honor, and Obey? Traditional Legal Marriage and Alternative Family Forms”, The Family Coordinator, 24(4), 1975, s.531-548.
• World Bank, State Plannig Organization, Female Labor Force Participation in Turkey: Trends, Determinants and Policy Framework, The World Bank Report No 48508-TR, 2009.
• World Economic Forum, Global Gender Gap Report 2020, http://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2020.pdf, (Erişim Tarihi: 28.01.2020).
• ZACCOUR, Suzanne: “All Families Are Equal, But Do Some Matter More than Others: How Gender, Poverty, and Domestic Violence Put Quebec's Family Law Reform to the Test”, Canadian Journal of Family Law, 32(2), 2019, s.425-481.
• TÜİK, İşgücü İstatistikleri, Ağustos, 2020, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, İşgücüne Dahil Olmayanların Yıllara Göre İşgücüne Dahil Olmama Nedenleri, 2020, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK Konut Satış İstatistikleri, Aralık 2020, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2019, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, Dünya Nüfus Günü, 2020, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2018, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, Kazanç Yapısı Araştırması, 2018, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, İstatistiklerle Kadın, 2018, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, İş ve Aile Yaşamının Uyumu, II. Çeyrek, 2018, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021).
• TÜİK, Zaman Kullanım Araştırması, 2014-2015, www.tuik.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.04.2021). Boşanan Erkek, Sgk Muamelesi Görüyor”, Milliyet, 05.01.2018.