Milletlerarası Özel Hukukta Şirketlerin Merkez Değişikliği ve Uygulanacak Hukuk

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 16 - 31

Burcu İrge Erdoğan

https://doi.org/10.21492/inuhfd.1550367

Öz

Şirketlerin merkezleri tabiiyetlerinin belirlenmesinde ana unsurdur. Şirketlerin merkezlerini değiştirmeleri ve buna bağlı olarak tabi oldukları ülkeyi değiştirmeleri mümkündür. Şirketler merkez değişikliğine faaliyetlerini daha kolya yürütmek veya tabiiyetinin bağlı olduğu ülkenin çeşitli yükümlülüklerinden kurtulmak sebebiyle değiştirebilir. Avrupa Birliği hukukunda “şirketlerin serbest dolaşımı” ilkesi karşımıza çıkmaktadır. Bir Avrupa Birliği ülkesinde kurulu şirket merkezini ve faaliyetlerini bir başka AB ülkesine serbestçe aşıma hakkına sahiptir. Türk hukuku bakımından şirketlerin tabiiyeti ve merkezinin bulunduğu yer şirket hukuku uyuşmazlıkları bakımından önemlidir. Bu nedenle yerleşme özgürlüğünden öte şirketler hakkında uygulanacak hukukun tespitinde şirket tabiiyeti ve buna bağlı olarak da merkezinin tespiti ve taşınması kurallarının incelenmesi bu çalışmanın amacıdır.
Türk hukukunda şirket merkezinin ticaret sicile tescili tüzel kişiliği olan şirketler bakımından zorunludur. Merkez değişikliği konusunda ise mevzuatta verilen şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Merkezi Türkiye’de olan bir şirketin merkezinin yabancı bir ülkeye taşınması durumunda şirket Türk tabiiyetini yitirecektir. Buna göre de Türk mahkemelerinde olası bir uyuşmazlıkta şirketin statüsü ve uygulanacak hukuk buna göre tespit edilecektir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, yabancı şirket ile yabancı sermayeli şirket kavramları birbirinden farklıdır. Çalışmanın temasında şirketlere ilişkin uyuşmazlıklar ve uygulanacak hukuk konusunda bir mevzuat düzenlenmesinin yerinde olacağı kanaati oluşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tüzel Kişi, Şirket, Şirketlerin Tabiiyeti, Şirket Merkezi, Merkez Değişikliği

Etik Beyan

Etik Kurul onayına ihtiyaç yoktur.

CHANGE OF HEADQUARTERS OF COMPANIES IN INTERNATIONAL PRIVATE LAW AND APPLICABLE LAW

Öz

The headquarters of companies are the main factor in determining their nationality. Companies may change their headquarters in order to get rid of the legal procedures and obligations of the countries. It is possible for companies to change their headquarters and accordingly change their country of incorporation. The principle of “free movement of companies” appears in European Union law. A company established in a European Union country has the right to freely transfer its headquarters and activities to another EU country. In terms of Turkish law, the nationality of companies and the location of their headquarters are important in terms of company law disputes. For this reason, the purpose of this study is to examine the nationality of the company and, accordingly, the rules of determination and relocation of its headquarters in determining the law applicable to companies beyond the freedom of establishment.
Under Turkish law, the registration of the company's head office in the trade registry is mandatory for companies with legal personality. As for the change of the headquarters, the conditions given in the legislation must be fulfilled. In the event that the headquarters of a company headquartered in Turkey is moved to a foreign country, the company will lose its Turkish nationality. Accordingly, the status of the company and the applicable law will be determined accordingly in case of a possible dispute in Turkish courts. It should also be noted that the concepts of foreign company and foreign capitalized company are different from each other. The theme of this study is that it would be appropriate to regulate a legislation on disputes regarding companies and the applicable law.

Anahtar Kelimeler

Legal Entity, Company, Nationality of Companies, Company Headquarters, Change of Headquarters

Kaynakça

• AKÜNAL, Teoman: Türk Medenî Hukukunda Tüzel Kişiler, Beta Yayıncılık, İstanbul 1998.
• ANSAY, Tuğrul: “Yabancı Şirketlerin Serbest Yerleşimi ve Tanınması”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 23, 2003, s.1-18.
• ARAT, Tuğrul, Ticaret Şirketlerinin Tabiiyeti, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1970.
• AYBAY, Rona/ÖZBEK, Nimet/ERSEN PERÇİN, Gizem: Siyasal Kitabevi, Vatandaşlık Hukuku, Ankara 2019.
• AYGÜL, Musa: Milletlerarası Özel Hukukta Şirketlere Uygulanacak Hukukun Tespiti, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2007.
• AYGÜL, Musa: “Şirketin İdare Merkezinin Türkiye’ye ya da Türkiye Dışına Nakli”, Anadolu Kongresi, 4. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Kitabı, Diyarbakır 2020, s.1-11.
• AYHAN, Rıza/ÇAĞLAR, Hayrettin/ÖZDAMAR Mehmet: Şirketler Hukuku Genel Esaslar, 4. Bası, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2023.
• AZARKAN, Necat: “Dünya Ticaretinin Küreselleşmesi Bağlamında Yabancı Şirketlerin Yerleşim Özgürlüğü”, Regesta, 3(1), 2013, s.79-105.
• BAHTİYAR, Mehmet: Ortaklıklar Hukuku, 7. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul 2024.
• BAHTİYAR, Mehmet: Ticari İşletme Hukuku, 22. Bası, Beta Yayıncılık, İstanbul 2023.
• BİLGİLİ, Fatih/DEMİRKAPI, Ertan: Ticaret Hukuku Dersleri, 2. Bası, Dora Yayıncılık, Bursa 2012.
• COŞGUN, Hüseyin: Avrupa Şirketi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2008.
• CUYVERS, Armin: “Freedom of Establishment and the Freedom to Provide Services in the EU”, in Ugirashebuja, Emmanuel/Ruhangisa, John/Ottervanger, Tom/Cuyvers, Armin (ed.), East African Community Law: Institutional, Substantive and Comparative EU Aspects, 2017, s.376-391.
• DEMİREL, Duygu: Ticaret Sicili, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2016.
• DEMOTT, Deborah A.: “Perspectives On Choice Of Law For Corporate Internal Affairs”, Law and Contemporary Problems, 48(3), 1985, s.161-198.
• DOĞANAY, İsmail: “Şirketlerin ve Özellikle Anonim Şirketlerin Tabiiyeti”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 13(1), 1985, s.65-78.
• DURAL, Mustafa/ÖĞÜZ, Tufan: Türk Özel Hukuku Cilt II, Kişiler Hukuku, 21. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2020.
• DUTOIT, Bernard: Droit International prive suisse Commentaire de la loi fédérale du 18 décembre 1987, 2005.
• DYRBERG, Peter: “Full Free Movement of Companies in Community at Last”, EUR.L.REV, 28(4), 2003, s.528-534.
• EBKE, Werner F: “The ‘Real Seat’ Doctrine In The Conflict of Corporate Law”, INT’L LAW, 36, 2002. s.1015-1037.
• ESEN, Emre: Milletlerarası Özel Hukukta Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması, Beta Yayıncılık, İstanbul 2011.
• ERDOĞAN, İhsan/KESKİN, A. Dilşad: Türk Medeni Hukuku (Başlangıç Hükümleri-Kişiler Hukuku), 5. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara 2019.
• ERGÜN, Ömer: Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinin Ehliyet Durumu, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2010.
• GIERKE, Otto von: Deutsches Privatrecht, Erster Band Allgemeiner Teil und Personenrecht, 3. Auflage (unveränderter Nachdruck der zweiten Auflage von 1936), Duncker&Humblot, Berlin 2010.
• GÜNGÖR, Gülin: Tabiiyet Hukuku, 11.Bası, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2023.
• GÜREL, Murat: “Polbud Kararı Sonrasında İş Kurma Serbestîsinin Kapsamı ve Şirketlerin Sınıraşan Tür Değişikliği”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 17(2), Ocak 2019, s. 279-316.
• GÜNGÖR, Gülin: Türk Milletlerarası Özel Hukuku, 4. Bası, Yetkin Yayınları, Ankara 2023.
• GÜVEN, Pelin: Ortaklıkların Merkez Değişikliğinde Birleşme, Bölünme Malvarlığının veya İşletmenin Devrinde Uygulanacak Hukuk ve Uyuşmazlıkların Çözümü, Yetkin Yayıncılık, Ankara 2008.
• HATEMİ, Hüseyin: Medenî Hukuk Tüzel Kişileri Cilt I, Giriş, Tarihi Gelişim, Eski Vakıflar, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1979.
• İSBİR, K. Begüm: Kamu Tüzel Kişiliği, Turhan Kitabevi, Ankara 2017.
• İYİT, Bülent: Milletlerarası Özel Hukukta Ticaret Şirketlerinde Birleşmeler ve Devralmalar, Platon Hukuk, İstanbul 2022.
• KARA, Etem: Avrupa Birliği’nde Şirketlerin Sınıraşan Hareketliliği, Seçkin Yayıncılık Ankara 2014.
• KARA, Etem: “AB Şirketler Hukuku ve Dışa Göçler Açısından Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun’un 12. Maddesi”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 2016, s. 125-146.
• KARAAHMETOĞLU, İsmail Özgün: “Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 1.5.2016 Tarihinde Verdiği E.2015/9937, K. 2016/4885 Sayılı Kararı Işığında Anonim Şirketin ‘Merkezi’ Kavramı”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1), 2017, s.1-49.
• KAŞAK, Fahri Erdem: “Tüzel Kişilik Kavramı ve Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 26(2), 2020, s.1242-1263.
• KAVLAK, Bengül: Uluslararası Şirket Birleşmeleri, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2019.
• KAVLAK, Bengül: “Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararları Temelinde Avrupa Birliği Hukukunda Şirketlerin Yerleşme Özgürlüğü” Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 134, 2018, s. 637-704.
• KERVANKIRAN, Emrullah: “Sermaye Ortaklıklarında Sınırlı Sorumluluk İlkesine Karşı Önemli Bir İstisna: Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(3-4), 2007, s.453-472.
• KIRCA, İsmail/ŞEHİRALİ ÇELİK, Feyzan Hayal/MANAVGAT, Çağlar: Anonim Şirketler Hukuku Cilt 1, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2013.
• KONYALI, Sinan Can: “Avrupa Birliği Hukuku ve Avrupa Birliği Adalet Divanı İçtihatları Işığında Ticari Şirketlerin Yerleşme ve Serbest Dolaşım Özgürlüğü”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 2015, s.115-153.
• KOROM, Veronika/METZİNGER, Peter: “Freedom of Establishment for Companies: the European Court of Justice Confirms and Refines its Daily Mail Decision in the Cartesio Case C-210/06”, European Company and Financial Law Review, 6(1), 2009, s.125-161.
• MEEUSEN, Johan: “Freedom of Establishment, Conflict of Laws and the Transfer of a Company’s Registered Office: Towards Full Cross-Border Corporate Mobility in the Internal Market?”, Journal of Private International Law,13(2), 2017, s.294-323.
• MOROĞLU, Erdoğan: “Anonim Ortaklıkların Tabiiyeti ve Tanınması”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 22, 2002, s.413-420.
• NİBOYET, J. P./FİŞEK, Hicri: “Şirketlerin, Hakikaten, Bir Tâbiiyeti Mevcut Mudur?”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3, 1952, s.97-113.
• NOMER, Ergin: Türk Vatandaşlık Hukuku, 31. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2023.
• OĞUZMAN, M. Kemal/SELİÇİ, Özer/OKTAY ÖZDEMİR, Saibe: Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), 21. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul 2020.
• OĞUZOĞLU, Cahit: Eski ve Yeni Telakkilere Göre Hükmi Şahsiyet, Ankara, Hukuk İlmini Yayma Kurumu Konferanslar Serisi, 1937.
• ÖZEL, Sibel: "Avrupa Adalet Divanı’nın Inspire Art Kararı Üzerine Bir İnceleme", in Arkan, Sabih/Yongalık, Aynur (ed.), Prof. Dr. Tuğrul Ansay'a Armağan, Turhan Kitabevi Ankara 2006, s.459-476.
• ÖZEL, Sibel/ERKAN, Mustafa/PÜRSELİM, Hatice Selin/KARACA, Hüseyin Akif: Milletlerarası Özel Hukuk, 3. Baskı. İstanbul, On iki Levha Yayıncılık, 2024.
• ÖZSUNAY, Ergun: Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler Tüzel Kişilerin Genel Teorisi/Dernekler/Vakıflar, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1982.
• ÖZTAN, Bilge: Tüzel Kişiler (Ders Notları), Turhan Kitabevi, Ankara 1994.
• PEKDİNÇER, Tamer: “Ticaret Sicili Açısından Merkez-Şube-Satış Mağazası Kavramları”, Prof. Dr. Fahiman Tekil’in Anısına Armağan, İstanbul 2003, s.471-479.
• PULAŞLI, Hasan: Şirketler Hukuku Genel Esaslar, 9. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara 2024.
• RAMMELOO, Stephan: “Cross–Border Company Mobility and the Proposal for a 14th EC Company Law Directive: “Daily Mail” Surmounted”, Maastricht Journal of European and Comparative Law, 6(2), 1999, s.105-110.
• ROTHE, Nicole: “Freedom of Establishment of Legal Persons within the European Union: An Analysis of the European Court of Justice Decision in the Überseering Case”, American University Law Review, 53, 2004, s.1103-1141.
• SAVIGNY, Friedrich Carl von: System des Heutigen Römischen Rechts, Band II, Veit, Berlin 1840.
• SÜRAL, Ceyda/TÜTÜNCÜBAŞI, Uğur: Avrupa Birliği Devletler Özel Hukuku, Özkan, Işıl/Süral Efeçınar, Ceyda/Tütüncübaşı, Uğur (ed.), Adalet Yayınevi, Ankara 2016.
• ŞANLI, Cemal/ESEN, Emre/ATAMAN-FİGANMEŞE, İnci: Milletlerarası Özel Hukuk, 11.Bası, Beta Basım, İstanbul 2024.
• TEKİNALP, Gülören: Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları, 13. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2020.
• TEKİNALP, Gülören: “Milletlerarası Özel Hukukta Ortaklıkların Merkezi Kriteri AT Hukuku ve MÖHUK”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 19(1-2), 2011, s.909-921.
• TEKİNALP Gülören: “Yabancı Tüzel Kişilerin Tanınması”, Halil Arslanlı' nın Anısına Armağan, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 1978, s.187-214.
• TEKSOY, Barış: “Ticaret Ortaklıklarının Birleşmesinden Doğan Kanunlar İhtilâfında Kuramsal Sorunlar”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, 29(2), 2013, s.167-224.
• TEKSOY, Barış: “Türk Kanunlar İhtilafı Hukukunda Tüzel Kişiler ve MÖHUK’un 9. Maddesi”, in Tanrıbilir, Feriha Bilge/Gümüşlü Tunçağıl, Gülce (ed.), 10. Yılında MÖHUK Sempozyumu, Ankara 2019, s.210-237.
• ULAŞ KISA, Seda: “Milletlerarası Özel Hukukta Ticaret Şirketlerinin Temsil ve İlzamı”, İstanbul Barosu Dergisi, 76(1), 2002. s.41-67.
• ULUOCAK, Nihal: Türk Vatandaşlık Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul 1986.
• VACCARO, Enrico: “Transfer of Seat and Freedom of Establishment in European Company Law”, EBLR, 2005, s.1348-1365.
• VARGOVA, Petro: The Cross-Border Transfer of a Company’s Registered Office Within the European Union, Central European University, 2010.
• VOSSESTEIN, Gert-Jan: “Transfer of Registered Office, The European Commission’s Decision Not to Submit Proposal for a Directive”, 4(1), 2008, s.53-65.
• VOSSESTEIN, Gert-Jan: “Companies’ Freedom of Establishment after SEVIC”, European Company Law, 3(4), 2006, s.177–182.
• WOOLDRIDGE, Frank: “Überseering: Freedom of Establishment of Companies Affirmed”, European Business Law Review, 14(3), 2003, s.227-235.
• WYMEERSCH, Eddy: “Is a Directive on Corporate Mobility Needed?”, European Business Organization Law Review, 8(1), 2007, s.161-169.
• WYMEERSCH, Eddy: Centros: A Landmark Decision in European Company Law, Institute Working Paper Series, WP 1995-15, Gent 2001.
• YASAN, Mustafa: “Birleşik Krallık Şirketler Hukukunda Şirket Merkezi (Registered Office) Mecburiyeti”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17(2), 2013, s.997-1014.