İbâdî Düşüncede Kur’ân’ın Yaratılmışlığı Meselesi

Yıl 2023, , 105 - 128, 13.03.2023

Mehmet Hanifi Yoldaş , Mehmet Kubat Fevzi Çakmak

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1264731

Öz

Mu‘tezile Kur’an’ın yaratılmış olduğu fikrini ilk kabul eden mezhep olmakla birlikte halku’l-Kur’an’a kâil olan yegâne mezhep değildir. Hâricî bir fırka sayılan ve bedevî kökene dayanan İbâdiyye mezhebi de Kur’an’ın yaratılmış olduğu fikrini benimsemiştir. İbâdiyye mensupları, tevhit esası görüşlerinin bir neticesi olarak, Kur’an’ın yaratılmış olduğunu kabul etmişlerdir. Mezhep içerisinde bu konuda farklı düşünceler dile getirilse de İbâdî âlimlerin kahir ekseriyeti, Kur’an’ın kadîm değil hâdis olduğuna inanmışlardır. Bu çalışma, İslâm tarihinin erken dönemlerinde siyasi malzeme konusu yapılarak politik istismara uğrayan ve Mihne hadisesinin yaşanmasına neden olan halku’l-Kur’an meselesini İbâdiyye perspektifinden irdelemeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda meselenin İbâdî âlimler tarafından hangi esaslar çerçevesinde temellendirildiği ve konunun delillendirme yöntemleri çeşitli açılardan ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İbâdiyye, Tevhit, Sıfat, İlahi Kelâm, Halku’l-Kur’ân

The Issue of the Creation of the Qur'an in Ibadhı Thought

Öz

Although Mu'tazila is the first sect to accept the idea that the Qur'an was created, it is not the only sect to accept Halku'l-Qur'an. The Ibadiyya sect, which is considered an external sect and is based on Bedouin origin, has also adopted the idea that the Qur'an was created. The members of the Ibadiyya accepted that the Qur'an was created as a result of their views on the basis of oneness. Although different opinions have been expressed about this issue within the sect, the majority of the Ibadi scholars have believed that the Qur'an is a hadith, not an ancient one. This study aims to examine the Halku'l-Qur'an issue, which was made the subject of political material in the early periods of Islamic history and was subjected to political abuse and caused the Mihne incident to occur, from the perspective of Ibadiyya. In this context, the principles on which the issue is based by Religious scholars and the methods of proving the issue will be discussed and examined from various angles

Anahtar Kelimeler

Tawhid, Adjective, Divine Word, Creation of the Qur

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Şuayb el-Arnaut, Mürşid Adil. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Akoğlu, Muharrem. “Siyasallaşma Sürecinde Halku’l-Kur’an Tartışmaları”. Bilimname 37 (2019), 353-382.
• A’veşt, Bükeyr b. Saîd. Dirasat İslâmiyye fi’l-usuli’l-İbâdiyye. b.y.: y.y., 1989.
• Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mutezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Aydınlı, Osman. “‘Kur’an’ın Yaratılmışlığı’ Meselesi ve Mu‘tezile’nin Tarihi Seyrindeki Yeri (I)”. Dinî Araştırmalar 3/9 (2001), 37-52.
• Bârûnî, Süleymân b. Abdillâh el-. Muhtasar târîhu’l-İbâdiyye. Uman: Mektebetu’l-Dâmirî Li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1995.
• Berberi, Muhsin. İbâdiyye. Trablus: el-Müessesetu’l-Hadise li’l-Kitâb, 2004.
• Berrâdî, Ebu’l Kasım b. İbrahim el-. el-Cevahiru’l-münteka. London: Daru’l-Hikme, 2014.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b İsmâîl b İbrâhîm Cu’fî. Sahihü’l-Buhârî. thk. Mustafa Dib el-Buğâ. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, Dâru’l-Yemame, 1993.
• Ca’bîrî, Ferhat. el-Bu’dü’l-hadârî li’l-’akîdeti’l-İbâdiyye. y.y.: Matbaatü’l-Elvâni’l-Hadîs, 1989.
• Cârullah, Zühdi. el-Mu‘tezile. Beyrut: Müessesetü’l-Arabiyyeti’d-Dirasiyye, 1990.
• Cehlân, Adûn. el-Fikrü’s-siyâsi inde’l-İbâdiyye min hilâli ârâi’ş-Şeyh Muhammed b. Yusuf et-Tafeyyiş. Uman: Mektebetü’d-Dâmirî, 2010.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl ed-. Sünenü’d-Dârimî. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Hüseyn Selîm Esed ed-Dârimî. Beyrut: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1405/1985.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslâm. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabi, 1933.
• Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf b. Îsâ. Şerhu ʿAkîdeti’t-tevhîd. thk. Mustafâ b. en-Nâsır Vinten. Gardaye: Matbaatü’l-Arabiyye, 2001.
• Ferâhîdî, er-Rebî‘ b. Habîb b. Amr el-Ezdî el-. el-Câmiʿu’s-sahîh (el-Müsned). thk. Nureddin Abdullah b. Hamid es-Sâlimî. Maskat: Mektebetu Maskat, 2003.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
• Halîlî, Ahmed b. Hamd el-. el-Hakku’d-damiğ. y.y., t.y.
• Hayyun, Reşid. Mu’teziletü’l-Basra ve’l-Bağdad. London: Dârü’l-Hikme, 1997.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Uyûnü’l-ahbâr. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabi, 1925.
• Kâbîl, Abdülhay Muhammed. el-İbâdiyye ve ârâuhumu’l-kelâmiyye. İskenderiye: Darü’l-Vefa li-Dünya, 2015.
• Kalhâtî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Saîd el-Ezdî. el-Keşf ve’l-beyan. thk. İsmail Kâşif. Uman: Vizaretu’t-Türasi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1980.
• Keskin, Mehmet. “Erken Dönem Eş‘arî Düşünce Sisteminde Allah Tasavvuru”. Hakkari İlahiyat Dergisi 1 (31 Aralık 2022), 45-74.
• Komisyon. Muʿcemü’l-mustalahâti’l-İbâdiyye: elif-şın. Maskat: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’d-Diniyye, 2011.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş, Şahin Muzaffer. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.Mehdî, Muhammed Hasan. el-İbâdiyyetu neş’etuhâ ve akâiduhâ. Uman: el-Ehliyyetü li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2011.
• Meskarî, Nâsır b. Matar b. Saîd el-. el-İbâdiyye fi meydani’l-hak. Rustâk: Mektebetun ve Tescilâtu’l-Hilâli’l-İslâmiyye, 1999.
• Mevsıli, Ahmed b Ali b el-Müsenna Ebû Ya’la el-. Müsnedu Ebî Ya’la el-Mevsıli. thk. Hüseyin Selîm Esed. Dımaşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türas, 1984.
• Nâmî, Amr Halîfe. Dirasatun ani’l-İbâdiyye. çev. Mîhâil Hûrî. Tunus: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2012.
• Nefûsî, Ebî Hafs Amrûs b. Feth en-. Usûlü’d-deynûneti’s-sâfiyye. thk. Hâc Ahmed b. Hamûkrûm. Maskat: Vizaretü’t-Türâsi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1999.
• Sâlimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Hamîd. Meşâriku’l-envâri’l-ʿukûl. thk. Abdurrahmân Umeyra. 2 Cilt. y.y.: Dârü’l-Cil, 1979.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019.
• Tuayme, Sâbir. el-İbâdiyye akîdeten ve mezheben. Beyrut: Dârü’l-Cil, 1986.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yıldırım, Ramazan. “Halku’l-Kur’an Meselesinin Politik İstismarı”. Milel ve Nihal (Dergi) 8/1 (2011), 49-69.
• Yoldaş, Mehmet Hanifi. Mihne Sürecinde Basra ve Bağdat Ekollerinin Tutumları. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Yoldaş, Mehmet Hanifi - Kubat, Mehmet. “Tevhid Esası Ekseninde İbadiyye-Mu’tezile Etkileşimi”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi VIII/1 (2022), 53-74.