Siyer ve İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Cahiliye Dönemi Kureyş Toplumunun Bir Peygamber Beklentisi Var mıydı?

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 2, 339 - 362, 23.12.2018

Yunus Akyürek

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.511599

Öz

Cahiliye dönemi Kureyş kabilesi, dar anlamda
eklektik bir kültür havzasının merkezinde yer almasına rağmen doğru bilgi,
evrensel hukuk, ahlak ve erdem gibi bir toplumu inşa ve dizayn eden, onu ayakta
tutan önemli normların birçoğundan mahrum bulunuyordu. Coğrafi konumu ve tarihi
arka planı bir tarafa, Hz. İbrahim ve oğlu İsmail’den sonra Mekke’ye bir elçi
gönderilmemesi Kureyş’in bu ortak değerlerden niçin uzak kaldığını genel
anlamda açıklar mahiyettedir. Diğer taraftan Mekke şehrinde, Hicaz ve
çevresindeki Yahudi ve Hristiyan bilginlerin, teolojik anlamda herhangi bir faaliyeti
de söz konusu değildir. Bu ve benzeri nedenlerden hareketle putperest Arapların
lideri konumundaki Kureyş toplumunun Son Peygamber ile kavramsal bir bilgiye sahip
olmadığı söylenebilir. Dolayısıyla toplumun kendi bilgi, algı ve inanışından kaynaklı
bir peygamber beklentisi bulunmamaktadır. Ancak ticari faaliyetler, siyasi
ilişkiler ve kültürel alışverişe bağlı olarak Hicaz ve çevresindeki yabancı din
ve kültür mensupları ile ilişkiye giren bazı Kureyş mensuplarının bu hususta birtakım
duyumlar aldıkları kaynaklarda geçmektedir. Fakat bu duyumların toplumun genelinde
bir peygamber beklentisine dönüşmediği açıktır

Anahtar Kelimeler

Siyer Kaynakları, Peygamber Beklentisi, Cahiliye, Kureyş, Ehl-i Kitâb

Was There an Expectation of Prophet in the Quraysh Community During Jahiliyyah Period According to Siyar and Islamic History Sources

Öz

Despite being at
the centre of an eclectic cultural basin in a narrow sense, the tribe of
Quraysh in the Jahiliyyah period deprived of most of the important norms which
are necessary to build and design a well-functioning society like correct
knowledge, universal law, morality and virtue. Aside from its geographical location and historical
background the fact that a prophet had not been sent to Mecca after Hazrat
Abraham and his son Ismā‘īl explains in
general terms why the Quraysh community lacked these common values. On the other hand, in the city of Mecca, there is no
teolocigal activity of the Jewish and Chirstian scolars in the Hejaz region.
Based on these and similar reasons, it can be said that the Quraysh community,
the leader of the pagan Arabs, did not have a conceptual knowledge with the
Last Prophet. Therefore, there is no expectation of a prophet due to community
own knowledge, perception and belief. However, depending upon commercial
activities, political relations and cultural exchange, this topic about which
some Quraish members, who have been in contact with Hejaz and its members of
foreign religious and cultural background, some sensation they have got about
mentioned some sources. But it is clear that these sensations do not change the
expectation of a prophet in the general of public.

Kaynakça

• AKYÜREK, Yunus. “Cahiliye Dönemi Mekke Toplumunun Hz. Peygamber’in Nübüvvetine İlişkin İntibaları”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2015): 55-72. ALICI, Mehmet. “Cahiliye Arabı Bir Peygamber Bekliyor muydu? Âtıl Tanrı/Deus Otiosus Bağlamında Cahiliye Dönemi Peygamber Algısı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 59:1 (2018): 117-154. ALİ, Cevâd. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-‘Arab ḳable’l-İslâm. 20 Cilt. yy.: Dâru’s-Sâkî, 1422/2001. APAK, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat). İstanbul: Kuramer, 2017. AYDIN, Mehmet. “Beşâirü’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 549-550. Ankara: TDV Yayınları, 1992. AYĞAN, Fadıl. Son Peygamberi Müjdelemek: Beşâirü’n-Nübüvve. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017. ‘AYNÎ, Ebû Muhammed Bedruddîn Maḥmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kārî şerḥu ṣaḥîḥ-i Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabiyyi, ts. BELÂẕÜRÎ, Ebü’l-Ḥasen Ahmed b. Yaḥyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zükkâr, Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1417/1996. BEYHAḳĪ, Ebû Bekir Ahmed b. Ḥüseyin b. Alî. Delâilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü aḥvâli ṣâhibi’ş-şerî‘a. Thk. Abdülmu‘tî Ka‘acî. 7 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1408/1988. CÂḥIZ, Ebû Osmân ‘Amr b. Baḥr b. Maḥbûb el-Kinânî. el-Beyân ve't-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1423/2002. ÇELİKKOL, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu, 2016. ÇETKİN, Muhammed. “Cahiliye Dönemi Şiir ve Nesrinde Nübüvvet”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research 10/1 (Nisan 2018): 290-306. DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân b. el-Fazl. Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muġnî, 1412/2000. DEMİR, Halis. “İslâm Tarihindeki Bir Vakanın Yorum Kritiği: Rahip Bahîra Olayı”. Ağrı İslâmi İlimler Dergisi 2 (2018): 57-92. DEMİRCAN, Adnan. Cahiliye Arapları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015. DİYÂRBEKRÎ, Kādî Ḥüseyin b. Muhammed b. el-Ḥasen. Târîḫu’l-ḫamîs fî aḥvâli enfesi’n-nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. EZRAḳĪ, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed. Aḫbâru Mekke ve mâ câ’e fîhâ mine’l-‘âsâr. Thk. Rüşdî es-Sâlih Melhas, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, ts. FÎRÛZÂBÂDÎ, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Thk. Muhammed Nu‘aym. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005. ḤÂKİM, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-ṣaḥîḥayn. Thk. Mustafâ Abdülkâdir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411/1990. ḤALEBÎ, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed. es-Sîretu’l-Ḥalebiyye fî sîreti’l-emîni’l-me’mûn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1400/1980. ḤAMEVÎ, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemü’l-büldân. 7 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1416/1995. HEYSEMÎ, Ebü’l-Ḥasen Nûruddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma‘u’z-zevâ’id ve menba‘u’l-fevâid. Thk. Hüsâmüddîn el-Kudsî 10 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994. İBN ‘ABDİLBERR, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-aṣḥâb. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992. İBN ‘ABDİRABBİH, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb el-Kurtubî el-Endelüsî. el-‘İḳdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1404/1983. İBN ‘ASÂKİR, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī. Târîḫu Dımaşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1995. İBN ḤACER, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-‘Asḳalânî. el-İṣâbe fî temyîzi’s-ṣaḥâbe. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992. ----------. Tehzîbu’t-tehzîb, 12 Cilt. Hind: Matbaatu Dâireti’l-Ma‘ârifi’n-Nizâmiyye, 1326/1908. İBN ḪALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Kitâbü’l-‘iber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-ḫaber fî târîḫi’l-‘Arab ve’l-Berber ve men ‘âṣarahüm min zevi’ş-şe’ni’l-ekber. Thk. Halîl Şehhâde. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1988. İBN ḤANBEL, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned el-İmâm Ahmed b. Ḥanbel. Thk. Şuayb el-Arnavût. 6 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, 1375/1955. İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Ḥimyerî el-Me‘âfirî el-Basrî el-Mısrî. es-Sîretü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekâ, İbrâhîm el-Ebyarî, Abdulhafiz eş-Şelebî. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1375/1955. İBN İSḥÂK, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsḥâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muṭṭalibî el-Kureşî el-Medenî. Kitâbü’s-siyer ve’l-meġāzî. Thk. Süheyl Zükkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978. İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ’ ‘İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Ḳaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1418/1997. ----------. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. Thk. Muhammed Ḥüseyin Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: 1419/1998. İBN MÂCE, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Ḳazvînî. Sünen-i İbn-i Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyyeti, 1373/1953. İBN SA‘D, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Ṭabaḳātü’l-kübrâ. Thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1388/1968. İBN SEYYİDİ’N-NÂS, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. ‘Uyûnu’l-eser fî fünûni’l-meġāzî ve’ş-şemâ’il ve’s-siyer. Thk. İbrâhîm Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993. İBN ŞEBBE, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Nümeyrî el-Basrî. Kitâbu Târîhi’l-Medîneti’l-Münevvere. Thk. Fehim Muhammed Şeltût. 4 Cilt. Cidde: 1399/1979. İBNÜ’L-ESÎR, Ebü’l-Ḥasen ‘İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1417/1997. ----------. Üsdü’l-ġābe fî ma‘rifeti’s-ṣaḥâbe. Thk. Ali Muhammed Muavviz, Âdil Ahmed. 8 Cilt. Beyrut: 1415/1994. İSFAHÂNÎ, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdillâh b. İsḥâk. Delâilü’n-nübüvve. Thk. Muhammed Ravvâs Kal‘acî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâ’is, 1406/1986. KANAR, Mehmet. “Peygâmber”. Kanar Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Deniz Kitabevi, 2000. KAPAR, Mehmet Ali. “Kus b. Sâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 460. Ankara: TDV Yayınları, 2002. ḲASṭALLÂNÎ, Ebû Bekir Ḳutbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî. el-Mevâhibü’l-ledünniyye bi’l-minaḥi’l-Muḥammediyye. 3 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts. KELBÎ, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî el-Kûfî. Kitâbü’l-aṣnâm. Thk. Ahmed Zeki. Kahire: Dâru Kütübi’l-Mısriyye, 1421/2000. KILAVUZ, Ahmet Saim. “ ‘Arrâf ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 393-394. Ankara: TDV Yayınları, 1991. ḲURTUBÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Fehr. el-Câmi‘ li aḥkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdunî, İbrâhîm Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964. MAḳDİSÎ, Ebû Nasr el-Muṭahhar b. Ṭâhir. el-Bed’ ve’t-târîḫ. 6 Cilt. Port Said: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts. MUHİBBUDDÎN ET-ṬABERÎ, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Abdillâh b. Muhammed el-Mekkî. er-Riyâżü’n-naḍire fî menâķıbi’l-‘aşere. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyyi, 1405/1984. MUḳĀTİL B. SÜLEYMÂN, Ebü’l-Hasen Muḳātil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. Thk. Abdullâh Maḥmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002. MUTTAḳĪ, Alî b. Ḥüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân el-Müttaḳī el-Hindî. Kenzu’l-‘ummâl fî süneni’l-aķvâl ve’l-ef’âl. Thk. Bekrî Hayyânî, Safve es-Sakâ, 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1989. NESEFÎ, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve ḥakâiḳu’t-te’vîl. Thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998. NÜVEYRÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Thk. Muhammed Cabir Abdu’l-Ân el-Hînî. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâ’ik el-Kavmiyye, 1423/2002. RÂZÎ, Ebû Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî, Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabiyyi, 1420/2000. SEM‘ÂNÎ, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. Thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. 13 Cilt. Beyrut: Meclis-i Dâirati’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1382/1962. SÖYLEMEZ, M. Mahfuz. “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”. Milel ve Nihal 11/1 (Haziran 2014): 9-50. SUYÛṭÎ, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. ----------. el-Ḫaṣâiṣü’l-kübrâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. SÜHEYLÎ, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî el-Mâlekī. er-Ravżü’l-ünüf fî şerḥi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabiyyi, 1412/1991. ŞÂMÎ, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf es-Sâlihî eş-Şâfiî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-raşâd fî sîreti ḫayri’l-‘ıbâd (es-Sîretü’ş-Şâmiyye). Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavviz. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1993. ṬABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîḫu’r-rusûl ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967. ----------. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2000. ÜNALAN, Sıddık. “Risalet Öncesinde Arap Yarımadasındaki Dinler ve Bir Peygamber Beklentisi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2001): 87-102. VÂḳIDÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâḳıd el-Eslemî el-Medenî. el-Meġāzî. Thk. Marsden Cons, 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409/1989. YAVUZ, Yusuf Şevki. “Delâilü’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 117-118. Ankara: TDV Yayınları, 1994. Yavuz, Yusuf Şevki. “Peygamber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 257-262. Ankara: TDV Yayınları, 2007. Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahiy ve Peygamberlik”. Câhiliye Döneminde Vahiy ve Peygamberlik. Ed. Yusuf Şevki Yavuz. 177-195. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018. ẔEHEBÎ, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a‘lâm. Thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1413/1993. ---------. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnavût Riyasetinde Komisyon. 25 Cilt. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985. ZEMAḫŞERÎ, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf ‘an ḥaḳā’iḳı ġavâmiżi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1407/1986.