THE EMPLOYMENT AND INTEPRETATION OF QIRĀ’AH IN A SECTARIAN WAY IN IMĀMĪ SHĪ‘ITE: THE EXAMPLE OF TŪSĪ -TABARSĪ

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 35 - 55, 05.06.2020

Süleyman Yıldız

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.748696

Öz

The Imāmī Shī‘ite, which is considered to be among one of the largest denominations after Ahl al-Sunnah, consists of the second major group in the Islamic world. The Imāmī Shī‘ite, has put forward different approaches in a number of matters including the qirā’ah, depending largely on their theory of Imāmah. The main characteristic feature that distinguishes the Imāmī Shī‘ite from the other denominations is their particular approach to and understanding of the qirā’ah depending on the doctrine of Imāme. This distinctive characteristic and differentiation in the qirā’ah mainly comes about in the issues of mutawātirāt and the seven letters (al-ahrufu es-sab‘a) to a larger extent. However, the interpretation of either the common qirā’ahs or the qirā’ahs which are attributed to the Companions (ashab) and Ahl al-Bayt, in accordance with the opinions of Imāmī Shī‘ite can be seen as a significant component and of worth examining. The approaches of Sunnī mufassirs within the context of the relation of qirā’ah-tafsir have been covered in a large corpus of books as well as articles. Nevertheless, the approaches of the Imāmī Shī‘ite scholars have historically seem to be neglected. In this article it was attempted to examine and determine whether the two significant mufassirs of Imāmī Shī‘ite, namely Abū Ca‘far at-Tūsī (d. 460/1067) and Abū Alī Hasan at-Tabarsī (d. 548/1153), the former in his at-Tibyān fī Tafsīr al-Qur’ān and the latter in his Majma‘u’l-Bayān fī Tafsīr al-Qur’ān, have interpreted the subjects in accordance with the major opinions of Imāmī Shī‘ite regarding sahih (authentic recitation) and shādh (uncommon recitation) qirā’ahs depending on the specific method of their own sect (mazhab), or not

Anahtar Kelimeler

Sect of recitation (qirâ’a), Denominational approach

İmâmiyye Şîası’nda Kırâatlerin Mezhebî Sâiklerle Kullanılması ve Yorumlanması: Tûsî-Tabersî Örneği

Öz

Günümüzde Şiîlik denildiği zaman ilk akla gelen mezhep olan İmâmiyye Şîası, İslam dünyasında Ehl-i sünnet’ten sonraki en büyük grubu oluşturmaktadır. İmâmiyye Şîası, imâmiyet nazariyesine bağlı olarak birçok meselede Sünnîlerden farklı yaklaşımlar sergilemiştir. Onlardan birisi de kırâat konusudur. İmâmiyye Şîası’nın kırâatler konusundaki görüş farklılığı daha çok kırâatlerde mütevâtirlik ve ahruf-i sebʿa meselesinde ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte sahih yahut sahabe ve Ehl-i beyt’e nispet edilen kimi kırâatlerin İmâmiyye Şîası’nın görüşleri doğrultusunda kullanılması ve yorumlanması da önemli bir başlık oluşturmaktadır. Kırâat-tefsir ilişkisi bağlamında Sünnî ekole mensup müfessirlerin yorum ve yaklaşımları gerek müstakil kitap gerekse makaleler düzeyinde birçok araştırmaya konu olmuştur. Buna mukabil İmâmiyye Şîası müfessirlerinin konuyla ilgili yaklaşımlarına gereği kadar yoğunlaşılmamıştır. Bu makalede, klasik dönem İmâmiyye Şîası’nın en önemli müfessirlerinden Ebû Caʿfer et-Tûsî’nin (ö. 460/1067) et-Tibyân fî tefsîri’l- Ḳurʾân’ı ile Ebû Alî Hasan et-Tabersî’nin (ö. 548/1153) Mecmeʿul-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân adlı eserinde, Şiî düşüncesinin öncelediği kimi konularda sahih veya şâz kırâatleri mezhebî sâiklerle yorumlayıp yorumlamadıklarının tespiti yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Mezhebî Yorum

Kaynakça

• ÂLÛSÎ, Ebü’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmut. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes̱ânî. Thk. Mâhir Habbûş. 3. Baskı. Dımeşk: Darü’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 1436/2015. BABAÎ, Ali Ekber. Tefsir Ekolleri. çev. Kenan Hamurcu. İstanbul: el-Mustafa Yayınları, 2014. BEYZÂVÎ, Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs’l- ʿArabî, 1418/1998. DAĞ, Mehmet. “Kıraat Farklılıklarının İslam Hukukuna ve Metodolojisine Etkisi” Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1998. DÖNMEZ, İbrahim Kâfi. “Mütʿa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 174-180. Ankara: TDV Yayınları, 2006. EBÛ ʿUBEYD, Kâsım b. Sellâm b. Abdillâh el-Herevî. en-Nâsiḫ ve’l-Mensûḫ. Thk. Muhammed b. Sâlih. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1418/1997. FERRÂ, Ebû Zekariyyâ Yahyâ b. Ziyâd ed-Deylemî. Meʿâni’l-Ḳur’ân. Thk. Ahmed Yusuf en-Necât v. dğr. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, ty. FEYZ-İ KÂŞÂNÎ, Molla Muhsin Muhammed b. Şâh Mahmûd. Tefsîru’s- Ṡâfî. tsh. Hüseyin A‘lemî. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemi li’l-Matbuat, 1402/1982. FURÂT EL-KÛFÎ, Ebû’l-Kâsım Furât b. İbrahim. Tefsîru Furât el-Ḳûfî. Thk. Muhammed el-Kâzım. Beyrut: Müessesetü’n-Nu‘man, 1412/1992. GÖKDEMİR, Ahmet. Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tarîki Kurrâları. Doktora Tezi, Yalova Üniversitesi, 2017. HABİBOV, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007. HAMMÛZ, Abdülfettâh Ahmed. el-Haml ‘ale’l-civâr fî’l-Ḳur’âni’l-Kerim. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1405/1985. İBN ATIYYE, Ebû Muhammed ʿAbdulhak b. Ğâlib b. ʿAbdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî. el-Muḥarreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Abdusselâm Abduşşâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001. İBN EBÎ DÂVÛD, Ebû Bekir Abdullah b. Suleymân es-Sicistânî. Kitâbü’l-Meṣâḥif. Thk. Muhammed b. Abduh. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1423/2002. İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâʾ İsmâil b. Ömer. Tefsîru'l-Ḳur'âni'l-ʿAẓîm. Thk. Muhammed Selâme. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1420/1999. İBN MÜCÂHİD, Ebû Bekir Ahmed b. Musa b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-ḳırâât. Thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Ma‘rife, 1980. İBNÜ’L-ʿARABÎ, Ebûbekir Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l- Ḳur’ân. Thk. Muhammed Bicâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1974. İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed ed-Dımeşkî. en-Neşr fi’l-ḳırââti’l-ʿaşr. Thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Âlemiyye, ts. KUMMÎ, Ebû’l-Hasan Ali b. İbrâhim. Tefsîru’l- Ḳummî. Kum: Dâru’l-Hücce, 1426/2005. KURTUBÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li ahkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. Abdilmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006. KUZUDİŞLİ, Bekir. “Şîa’da Metin Tenkidi Kriteri Olarak Hadislerin Kur’an’a Arzı -Tûsî’nin İstibṡâr,’ı Örneği-”. Şîa’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler. Der. ve çev. M. Macit Karagözoğlu-M. Enes Topal. İstanbul: Klasik, 2013. KÜLEYNÎ, Muhammed b. Yaʿkûb. Furûʿuʿl-Kâfî. Nşr. Âlî Ekber el-Gıfârî. Tahran: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1968. MÂTURÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Mahmûd. Teʾvîlâtu Ehli’s-sünne. Nşr. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005. MEİR, M. – BAR, Asher. "İmâmiye Şî’a’sının Kur’ân’a Eklemeler ve Kırâat Farklılıkları”. çev. Ömer Kara - Mehmet Dağ. EKEV Akademi Dergisi 1/3 (1998): 207-235. MUKÂTİL B. SÜLEYMAN, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Muḳātil. Thk. Mahmut Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002. OKCU, Abdulmecit. “Taberî Tefsîrinde Abdest Ayetinin Yorumu ve Taberî’nin Konuyla İlgili Görüşleri Üzerine Bazı Mülâhazalar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19 (2003): 216-246. ÖZTÜRK, Mustafa. “Şiî İmâmî Kültürünün Genel Karakteristikleri”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. Ed. Bilal Gökkır vd. 243-277. Ankara: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2010. SAʿLEBÎ, Ebû İshâk Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Abdullah Kesrevî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004/1425. SUYÛTÎ, Ebû’l-Fadl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-menŝûr fi’t-tefsîri bi’l-me’ŝûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983. SÜBHÂNÎ, Cafer. Buḥûŝ fi’l-milel ve’n-niḥal. 2. Baskı. Kum: İdâretü’l-Havzeti’l-İlmiyye, 1992. SÜBHÂNÎ, Cafer. Külliyyât fî ʿilmi’r-ricâl. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1428/2007. ŞEYH SADÛK, İbn Bâbeveyh el-Kummî. Kitâbü men lâ yaḥḍuruhu’l-faḳīh. Thk. Hasan Mûsevî. Beyrut: Müessesetü’l-Alemî, 1986. ŞEYH SADÛK, İbn Bâbeveyh el-Kummî. Risâletü’l- iʿtiḳâdâti’l-imâmiyye. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı (Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1978. TABERÎ, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli ʾâyi’l-Ḳurʾân. Nşr. ʿAbdullâh b. ʿAbdilmuhsin et-Turkî. Dâru Hicr, 1422/ 2001. TABERSÎ, Ebû Alî Hasan b. Fazl. Mecmeʿul-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Lecne Mine’l-Muhakkıkîn. Beyrut: Müessesetü’l-Aʿlâ, 1415/1995. TABERSÎ, Ebû Mansûr Ahmet b. Ali. el-İḥticâc. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbûât, 1983. TÛSÎ, Ebû Caʿfer Muhammed b. Hasen b. Ali. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Thk. Ahmed Habib ʿÂmilî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, ts. TÛSÎ, Ebû Caʿfer Muhammed b. Hasen b. Ali. el-İstibṡâr fî ma’ḫtülife mine’l-aḫbâr. Thk. Seyyid Hasen Horasân. Necef: Matbaatü’n-Necef, 1375/1956. TÛSÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Hasen b. Ali. el-İḳtiṡâd fimâ yeteʿalleḳu fi’l-iʿtiḳâd. Necef: Cemʿiyyetu Münteda, 1399/1979. TÛSÎ, Ebû Caʿfer Muhammed b. Hasen b. Ali. el-Mebsûṭ fî fıḳhhi’l-imâmiyye. Tsh. Muhammed Bakır Behbudi. Tahran: Mektebetü’l-Murtazaviyye, t.y. TÛSÎ, Ebû Caʿfer Muhammed b. Hasen b. Ali. Tehẑîbü’l-aḫkâm. Thk. H. Mûsevî Horasan. 3. Baskı. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1390/1970. YILDIZ, Süleyman. Klasik Dönem İmâmiyye Şîası Tefsirlerinde Kıraat Olgusu: Tûsî ve Tabersî Örneği. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019. YURDAGÜR, Metin. “Ahbâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 490-491. Ankara: TDV Yayınları, 1998. ZECCÂC, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni'l-Ḳur’ân ve iʿrâbuhu. Nşr. Abdülcelîl Abdüh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988. ZEMAHŞERÎ, Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl. Thk. Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed. Riyâd: Mektebetü’l-ʿUbeykân, 1998.