THE RELATIONSHIP BETWEEN MAQASID AL-SHARI’AH AND FIQH METHODOLOGY

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 71 - 98, 29.11.2023

Muhammed Latif Altun

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1411017

Öz

MAKÂSİDÜ’Ş-ŞERÎ’A VE FIKIH METODOLOJİSİNİN BİRBİRİYLE İLİŞKİSİ

Öz

Mütekellim, maksadını sözcükler vasıtasıyla dışa yansıtmaktadır. Ancak sözcükler mütekellimin maksadını her zaman net bir şekilde muhataba bildirmeyebilir. Bu durumda mütekellimin maksadının ne olduğunu kavramak amacıyla başka karinelere başvurulur. İçinde bulunulan ortam, zaman, kelamın siyak ve sibakı bu karinelerin en önemlilerini oluşturmaktadır. Buna göre mütekellimin amacının anlaşılmasında sadece sözcükler yetmez aynı zamanda söz konusu bu karinelerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu düşünceden hareketle Şâriʻin maksadının/muradının ve ahkâmın tayin edilmesinin, sadece Şâriʻin sarf ettiği ifadelerle mümkün bir durum olmadığı söylenebilir. O’nun kelamıyla birlikte sebeb-i nüzül ve sebeb-i vurûd gibi faktörlerin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu nedenle usulcüler, Şâri’in kelamıyla birlikte maksadının da göz önünde bulundurulması gerektiğini belirtirler. Bu gereklilikten makâsıdü’ş-şerîʻa ile fıkıh usûlünün birbiriyle olan ilişkisi önem arz etmektedir. Çalışmada özellikle son dönem bilginlerinden olan Tahir b. Âşûr’un makâsıdü’ş-şerîʻa fıkhının fıkıh usûlünden ayrı bir bilim dalı olarak düşünülmesi ve geliştirilmesi gerektiği iddiasının doğru olup olmadığı ele alınmıştır. Bu kapsamda makâsıdü’ş-şerîʻa ve fıkıh usûlünün tanımlarına yer verilmiştir. Ayrıca hem makâsidü’ş-şerîʻa hem de fıkıh usûlü ilimleriyle ilişkisi olan ictihad, mesâlih, hikmet ve illet gibi kavramlara da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, makâsıdü’ş-şerîʻa, ictihad, maslahat, hikmet.

Kaynakça

• Abdullah b. Beyye, Alâkatü mekâsidü’ş-şerîʻa bi usûli’l-fıkh, Kahire: Merkezü Dirâsâti Makâsıdi’ş-Şeriʻa’ti’l-İslâmiyye, 1427/2006.
• Ak, Orhan Naci, Dinde Çıkarımlar Mantığı ve Dinin Alanı Üzerine, Trabzon: Erhan Ofset Matbaacılık, 2006
• Âmidî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ebî Alî Seyyiduddîn es-Saʿlebî, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. Abdurrezzâk Afîfî, Beyrut: Dımaşk: el-Mektebu’l-İslâmî, t.s.
• Apaydın, H. Yunus, “İctihad”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Aslan, Mehmet Selim, “Fıkıh Usulünde Tecdîd Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”, İslam ve Yorum, Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• Atar, Fahrettin, Fıkıh Usûlü, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2002.
• Avde, Casir, İslam Hukuku Felsefesi (Makâsıdü’ş-şerîʻa), çev. Murat Çiftkaya İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2016.
• Beşer, Faruk, Bilgi Fıkıh ve İçtihad, İstanbul: Nûn Yayınları, 2007
• Boz, Halit, “Kur’an’da Lafızların Delalet Şekilleri”, Bingöl Üni. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, Sayı; 5.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah, Sahihu’l-Buhârî, thk. Muhammed Züheyr, Beyrut: Dâru Tevki’n-Necât, 1422.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali, el-Fusûl fi’l-usûl, y.y.: Vizâretü’l-evkâfi’l-Kuveytiyye, 1414/1994.
• Cugaym, Numan, Turuku’l-keşf ʻan mekâsidi’ş-Şâriʻ, Ürdün: Dârü’n-Nefâis, 1435/2014.
• Dihlevî, Veliyullah, el-Müsevvâ şerhu’l-Muvattâ’, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Dönmez, İbrahim Kafi, Fıkıh Usûlü İncelemeleri, İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Duman, Soner, Günümüz Fıkıh Problemleri, İstanbul: Beka Yayıncılık, 2018.
• Duman, Soner, Usûl Yazıları, İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017.
• Duman, Soner. Jabari, Shaker. “Çağdaş Dönemde Usûl-i Fıkhın Yenilenmesi Tartışmaları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 20/1 (Mart 2020): 199-233.
• Ebû Muhammed Abdulaziz b. Abdisselâm, el-İmâm fî Beyâni Edilleti’l-Aḥkâm, thk. Rıdvân Muhtâr b. Ġarbiye, Beyrut: y.y., 1407/1987.
• Ebû’t-Tâhir b. Beşir, İbrâhîm b. ʿAbdussamed el-Mehdevî, et-Tenbîh ʿalâ Mebâdiʾi’t-Tevcîh, thk. Muhammed Bilhassân Beyrut: y.y., 1428/2007.
• Fâsî, Allâl, İslam Hukuk Felsefesi (Kaynaklar, Yöntemler, Amaçlar), çev. Soner Duman İstanbul: İlim Yurdu Yayıncılık, 2014.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed, el-Müstasfâ, thk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşafi, y.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Görgülü, Ülfet, İnsan Genomuna Müdahale-Etik Tartışmalar-Fıkhî Yaklaşımlar, Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Günay, H. Mehmet, “Muhammed Tahir b. Âşûr’un Makâsıd Anlayışı”, Makâsıd ve İçtihâd, Konya: Yediveren Kitap, 2002.
• Gündüz, Ahmet, İslam’ın İbadetlerde Kolaylık Anlayışı. İstanbul: Sonçağ Yayınları, 2018.
• Haçkalı, Abdurrahman, “Şerʻî Hükümlerin Genel Amaçları”, Fıkıh Usûlü, ed. Talip Türcan Ankara: Grafiker Yayınları, 2019.
• Hâtemî Hüseyin, İnsan Hakları Öğretisi. İstanbul: 1988.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, Makâsıdü’ş-şerîʻati’l-İslâmiyye, Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-Mısrî, 2011.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, el-Câmiʻ li ʻulûm İmâm Ahmed, Mısır: Dârü’l-Felâh, 1430/2009.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, thk. Şuayb Arnaût y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. Alî Cemâluddîn, Lisân’l-ʿArab, Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Takıyuddîn Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdullah b. Abdilhalim, Mecmûʻu’l-Fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed, Medinetü’l-Münevvere: Macmaʻ Melik Fehd, 1995.
• İbnü’l-Arabî Ebû Bekir, el-Kâdî Muhammed b. Abdullah, el-Kabes fî Şerhi Muvattâi Mâlik b. Enes, thk. Muhammed Abdullah, y.y.: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1992.
• Karadâvî, Yusuf, Şeriatın Amaçlarını Anlamak, çev. Abdullah Kahraman, İstanbul: Nida Yayıncılık, 2019.
• Karaman, Hayreddin, İslam Işığında Günün Meseleleri, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Kazvinî, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid b. Mâce, Sünenü İbn Mâce, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, y.y.: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• Komisyon, Temel İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Tükiye Diyanet Vakfı, 2019.
• Köksal, Asım Cüneyd, “Usûl-i Fıkıh”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi, İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kuyucukluzâde Mehmet Atıf Bey, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye Külli Kaideler Şerhi, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2020.
• Nevevî Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin b. Şeref, el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Nureddin el-Hâdimî, İlmu Mekâsidi’ş-Şerʻiyye, y.y.: Mektebetü Ubeykân, 1421/2001
• Pekcan, Ali, “Makâsıd Teorisinin Temel Parametreleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, 2004.
• Pekcan, Ali, “Makâsıt Literatürüne Dair”, İslam Hukuku Araştırmalar Dergisi, sy. 11, 2008.
• Pekcan, Ali, İslam Hukuku Teorisine Usulî Yaklaşımlar, Konya: Yediveren Kitap, 2009
• Pekcan, Ali, İslam Hukukunda Gaye Problemi, (Zaruriyyat-Haciyyat-Tahsiniyyat) İstanbul: 2012.
• Reysûnî, Ahmed, “Makâsıd ve İctihâd”, çev. Ahmet Yaman, Makâsıd ve İctihâd (İslam Hukuk Felsefesi Araştırmaları) Konya: Yediveren Kitap, 2002.
• Reysûnî, Ahmed, Nazariyyetü’l-makâsıd inde’ş-Şâtıbî, Herndon: el-Maʻhedü’l-Âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 1416/1995.
• Sağlam, Hadi, Hz. Ömer’in Fıkhî İçtihatlarının İslam Hukukuna Kattığı Dinamizm, Ankara: Kuyu Kitap Yayınları, 2022.
• Sevgili, M. Macit, “İçtihâd ve Makâsıdü’ş-Şerîʻa”, İslam Hukuk Usûlü, İstanbul: Beyan Yayınları, 2022.
• Şabân, Zekiyüddin, İslâm Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kafi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed, el-Muvâfakât, thk. Ebû Ubeyde, y.y.: Dârü İbn Affân, 1417/1997.
• Şenkardeşler, Hatice Boynukalın, Karafî’nin Usûl Anlayışı, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyüp el-Lehmî, el-Muʻcemü’l-kebîr, thk. Tarık b. Avvedallah b. Muhammed, Kahire: Dârü’l-Haremeyn, t.y.
• Türcan, Talip, "Şeriat", DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Yaran, Rahmi, "Cüveynî Öncesi Makâsıd/Maslahat Söylemi", Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 28/2005.
• Yaşar, Mehmet Aziz, “Makâsıdü’ş-Şeri’â’nın Teorik Boyutu ve Müstakil Delil Olma Problemi” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/2 (2019).
• Yaşar, Mehmet Aziz, “Müteariz Kıyasların Tercihinde Makâsıdın Fonksiyonu”, Makâsıd Düşüncesinin Gelişimi ve Yöntemsel Tahlili, Mardin: Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2022.
• Yıldırım, Adem, “İslam Hukuku Literatüründe Makâsıdü’ş-Şerîʻaya Genel Bir Bakış”, İslami İlimlerde Maslahat (Disiplinler Arası Bir Yaklaşım), Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Yûbî, Muhammed Said b. Ahmed b. Mesud, Makâsidü’l-edilleti’l-İslamiyye ve alakatüha bi’l-edilleti’ş-şeriyye Suudi Arabistan: Darü’l-Hicre, 1418
• Zerkeşȋ, Ebû Abdillah Bedrüddin Muhammed b. Abdillah, el-Bahrü’l-Muhȋt fȋ Usûli’l-Fıkh, y.y.: Dârü’l-Kütübi, 1994.
• Zuhaylî, Muhammed Mustafa, el-Vecîz fi usûli’l-fıkh, Dımaşk: Dârü’l-Hayr, 1427.