A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE MURDER LAW PRACTICES IN JAHILIYYA AND THE PERIOD OF THE PROPHET

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 235 - 259, 29.11.2023

Hacı Mehmet Altuntaş

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1411035

Öz

CAHİLİYE DEVRİ VE HZ. PEYGAMBER DÖNEMİNDE ADAM ÖLDÜRMEDE TAKİP EDİLEN UYGULAMALARIN KARŞILAŞTIRMALI İNCELENMESİ

Öz

Câhilye döneminde geleneksel olarak oluşan düzeniyle varlığını sürdüren hukukî işeyiş Hz. Peygamber’in Medine toplumunda oluşturduğu siyasi yapıda sistemli bir şekilde uygulanılır hale geldi. İslâm öncesinde kabilelerin güçlerine nispetle çoğu zaman güçsüz olanların zarar gördüğü, zararlarını tazmin edemedikleri ve güçlülerin işledikleri cinayetlerin hesabını vermedikleri düzen sona erdi. Yeni düzende Hz. Peygamber toplumun siyasi lideri olarak aynı zamanda hukuki işleri de uhdesine aldı. Hukukun işletilmesi kabilelerin inisiyatifinde olmaktan çıkarılıp merkezi siyasi yapıda bütün bir topluluğun sorumluluğu haline geldi. Ve hem tarihsel olarak o güne değin varlığını koruyan hem de çevre topluluklarda uygulanan kısas adam öldürmelerde baş vurulan önemli kural olarak İslâm toplumunda da varlığını korudu. Cinâyet olaylarının önüne geçmede önemli bir engelleyici çare olarak uygulanan kısas Kur’an’da da kendisine yer bulmaktadır. İslâm diyet ödeme yoluyla, çatışan tarafların anlaşmasını, kısas isteyerek kâtilin öldürülmesi yerine onun canının bağışlanmasını tavsiye etti. Diyet on deve olarak bütün cinâyet olaylarına kabile farkı gözetmeksizin eşit uygulandı. Câhiliye döneminde bazı güçlü kabilelerin kendi üyeleri için çift diyet talepleri söz konusuydu. İslâm kabile üstünlüğüne son verip her bir bireyi inanç temelinde eşit haklara sahip olarak tanıdı. Câhiliye döneminde de uygulanan, faili meçhul cinâyetlerde sorumluyu bulmak ve yaşanan can kaybının diyetinin ödetilmesini sağlamak amacıyla gerçekleştirilen kasâme uygulması İslâmî dönemde de varlığını korudu.

Anahtar Kelimeler

Câhiliye, Hukuk, Diyet, Kısas, Kasâme.

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-Sanʿânî. Tefsîru Abdurrezzâk. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999.
• Alîyyul-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî el-Mollâ. Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh. Lubnân: Dâru’l-Fikr, 2002.
• el-Alûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. “Ukûbâtü’l-Arab fî Câhiliyatihâ ve Hudûdü’l-meâsî elletî Yertekibuhâ Ba’duhum”. Jurnal of the Iraq Academy, 3-85.
• Amr b. Kulsûm, Ebû’l-Esved Amr b. Kulsûm et-Tağlibî (ö.hö39/584). ed-Dîvân. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1996.
• Arjomand, Saïd Amir. “The Constitution of Medina: A Sociolegal Interpretation of Muhammad’s Acts of Foundation of the ‘Umma’”. International Journal of Middle East Studies 41/4 (2009), 555-575.
• Bardakoğlu, Ali, “Diyet”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 31 Ocak 2023. https://islâmansiklopedisi.org.tr/diyet
• el-Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu’l-Eşrâf. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Bravmann, M. M. - Rippin, Andrew. The Spiritual Background of Early Islâm: Studies in Ancient Arab Concepts. Leiden: Brill, 2009.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahhih Buhari. al-Riyad: Baytü’l-Efkār al-Düveliyye li’n-Neşr, 1998.
• el-Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’l-Musnedu’ṡ-Ṡaḥîḥu’l-Muḫtaṡar. I-IX Cilt. Beyrut: Dâru Ṭavḳi’n-Necât, ts.
• Burckhardt, John Lewis. Notes on the Bedouins and Wahabys. London: H. Coburn and R. Bentley, 1831.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Leysî el-. el-Bursân ve’l-Urcân ve’l-Umyân ve’l-Hûlân, ts.
• Cerîr, Cerîr b. Atiyye el-Kelbî. Dîvânu Cerîr bi-Şerhi Muhammed b. Habîb. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, ts.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî Tarihi’l-Arab Kable’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 1980.
• Crone, Patricia. From Kavad to Al-Ghazali: Religion, Law and Political Thought in the Near East, c. 600 - c. 1100. Aldershot: Asghate, 2005. http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb41057813w
• Çağatay, Neşet. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Demircan, Adnan. İslâm Tarihi’nin İlk Döneminde Arap - Mevali İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Dindi, Emrah. “Câhiliye Arap Hac Ritüellerinin Kur’an’daki Menâsikle Diyalektik İlişkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/1 (Haziran 2017), 577-638.
• Ebû Alî Muhammed b. el-Hasen b. el-Muzaffer el-Hâtemî, İbnu’l-Muzaffer el-Hâtemî, Ebû Alî Muhammed b. el-Hasen b. el-Muzaffer el-Hâtemî, Hîletu’l-Muhâdara, ts.
• Ebû Hilâl el-Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdullâh. el-Evâîl. Tantâ: Dâru’l-Beşîr, 1408H.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, Ebû Ubeyd Abdullâh b. Abdilʿazîz b. Muhammed el-Endelusî (ö.487/1094). Semtu’l-Lâlî fî Şerhi Emâli’l-Kâlî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• el-İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Maʿrifetu’s-Sahâbe. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1998.
• el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Muḥâḍarâtü’l-üdebâʾ ve muḥâverâtü’ş-şuʿarâʾ ve’l-büleġāʾ. Beyrût: Şirketu Dâru’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, 1420H.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Kitâbü’l-Egâni. Beyrut: Daru Sadr, 2008.
• el-Ezherî, Ebû Manṡûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehẑîbu’l-Luğa. I-VIII Cilt. Beyrut, 2001.
• el-Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah. Ahbâru Mekke Ve Mâ Câe Fîhâ Mine’l-Âsâr. Mekke: Mektebetül-Esediyye, 2003.
• el-Ezraḳî, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. ʿAbdullâh el-Ğassânî (ö.250/864). Aḫbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âŝâ. I-II Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1983.
• el-Fârisî, Ebu’l-Kâsım Zeyd bin Ali. Şerhu Kitâb el-Hamâse Lilfârisî. Beyrut, Dâr el-Evzâî, 2017.
• Hardy, Michael James Langley. Blood Feuds and the Payment of Blood Money in the Middle East, 1963.
• el-Hindî, Alâʾu’d-Dîn Alî b. Hisâmi’d-Dîn b. Kâdî Hân el-Kâdirî eş-Şâẑelî el-Hindî el-Burhânfûrî el-Muttakî. Kenzu’l-Ummâl. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1981.
• Hitti, Philip Khuri. History of the Arabs from the Earliest Times to the Present. London: Macmillan, 10th ed., 1970.
• İbn Abdilberr, Ebû Omer Yûsuf b. Abdullâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İnbâh ʿalâ Kabâîli’r-Ruvâh. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• İbn Ebî Âsım, Ebû Bekr b. Ahmed eş-Şeybânî. ed-Diyât. Riyad: Dâru’s-Samîʿî, 2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullâh b. el-Absî. el-Musannef. Riyad: Dâru Kunûzi İşbilîyâ, 2015.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî. es-Sîretu’n-Nebeviyye. I-II Cilt. Mısır: Hind Şelebî, 1955.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. es-Siretü’n-nebeviyye. Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmiye, 2004.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Ğarîbu’l-Hadîs. Bağdâd: Matbaʿatu’l-ʿÂnî, 1977.
• İbnu’l-Melek, Muhammed b. İzzuddîn Abdullatîf b. Abdulʿazîz b. Emînuddîn b. Firiştâ er-Rûmî el-Kirmânî el-Hanefî. Şerhu Mesâbîhi’s-Sunne. Katar, 2012.
• İmâduddîn el-İsbehânî. Harîdetu’l-Kasri ve Cerîdetu’l-Asr, ts.
• İmruülkays B. Hucr, Ebû Vehb (Ebü’l-Hâris / Ebû Zeyd) Hunduc b. Hucr b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr. Dîvânu İmriʾi’l-Kays. Kahiere: Dâru’l-Maʿârif, ts.
• el-Kayravânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. el-Kâsım er-Rakîk. Kutubu’s-Surûr fî Evsâfi’l-Enbeze ve’l-Humûr, ts.
• Lammens, Henri. “Le caractère religieux du tar ou vendetta chez les Arabes préislâmites”. BIFAO 26 (1926), 83-127.
• Lecker, Michael. The “Constitution of Medina”: Muhammad’s First Legal Document. Princeton, N.J.: Darwin Press, 2004. http://catdir.loc.gov/catdir/toc/fy0706/2004112422.html
• Meçhul Müellif. Nihâyetu’l-Ereb fî Ahbâri’l-Fars ve’l-Arab. Tahran: Mecmaʿu’l-Âsâr, 1417H.
• Mohamed, Mahfodz. “The Concept of Qisās in Islâmic Law”. Islâmic Studies 21/2 (1982), 77-88.
• Mukâtil b. Suleymân, Mukâtil b. Suleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî, Ebü’l-Hasen, Tefsiru Mukâtil b. Süleymân. Beyrut: Müessesetü’t-Târihi’l-Arabî, 2002.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 1998.
• Nass, Ihsan. el-‘Asabiyyetü’l-Kabeliyye ve Eseruhâ fi’ş-şi’ri’l-Ümeviyye. Beyrut: Darü’l-Yakaza, 1964.
• Nesâʾî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuʿayb el-Horâsânî en-. el-Muctebâ mine’s-Sunen es-Sunenu’s-Suğrâ. Haleb: Mektebetu’l-Matbûʿâti’l-İslâmiyye, 1986.
• Patton, Walter M. “Blood-Revenge in Arabia and Israel”. The American Journal of Theology 5/4 (1901), 703-731.
• Schacht, J. “Ḳiṣāṣ”. Encyclopaedia of Islâm, Second Edition. Brill, 24 Nisan 2012. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islâm-2/kisas-SIM_4400? s.num=0&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islâm-2&s.q=Kis%C4%81s
• Serjeant, R. B. “The Sunnah Jāmi’ah, Pacts with the Yathrib Jews, and the Taḥrīm of Yathrib: Analysis and Translation of the Documents Comprised in the so-Called ‘Constitution of Medina’”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 41/1 (Şubat 1978), 1-42. https://doi.org/10.1017/S0041977X00057761
• es-Suheylî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullâh b. Ahmed. er-Ravd’ul-Unf fî Şerhi’s-Sîreti’n-Nebevîyye. Beyrût: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l-Arabî, 2000.
• eş-Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. el-Hasen. el-Asl. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî, Câmiü’l-Beyân fî Tefsiri’l-Kur’ân. Daru Hicr, 2001.
• Thomas, Bertram. The Arabs; the Life-Story of a People Who Have Left Their Deep Impress on the World. New York: Doubleday, 1937.
• Tsafrir, Nurit. “The ‘Āqila In Ḥanafī Law: Preliminary Notes”. The Islâmic Scholarly Tradition Studies in History, Law, and Thought in Honor of Professor Michael Allan Cook. 219-238. Leiden: Brill, 2011.
• el-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemi. el-Megâzî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1984. Yahyâ b. Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maʿîn b. Avn. Târîhu İbn Maʿîn - Rivâyetu’d-Dûrî. Kahire: Dâru’l-Fârûk, 2013.