Makasıdu’ş-Şeria’nın Din Eğitiminin Hedefleri Olma İmkânı

Yıl 2024, Sayı: 39, 17 - 37, 30.11.2024

Cavit Erdem

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1497760

Öz

Dinin temelini oluşturan ayet ve hadislerin gerçekleştirmek istedikleri hedefler, “makasıdu’ş-şeria” kavramıyla ifade edilmiştir. Fert ve toplumun maslahatı için önemli değerleri barındıran bu kavram, tarihten günümüze birçok araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışma, din eğitiminin hedefleriyle yakın ilişkisi bulunan “makasıdu’ş-şeria” nın ortaya koyduğu değerlerin din eğitiminin hedefleri olarak kabul edilme imkanının araştırılması amacıyla yapılmıştır. Din eğitiminin hedefleri incelendiği zaman; dinden gelen mesajların içselleştirilerek bu mesajların içerdiği değerlerin kişisel ve sosyal hayatta davranışa dönüştürülmesi olarak görülmektedir. Ayet ve hadislerin nihai hedeflerinin toplum ve bireylerin dini ve dünyevi maslahatlarını gerçekleştirmek olduğunu savunan “Maksıdu’ş-Şeria” ile dinden gelen mesajları davranışa dönüştürme amacında olan din eğitiminin, hedefleri arasında bir yakınlık olduğu görülmektedir. Makasıdu’ş-şeria ile ifade edilen değerler, din eğitimi yoluyla kazandırılmak istenilen hedefler midir, “makasıdu’ş-şeria” nın din eğitiminin hedefleri olabilme imkânı var mıdır, soruları çalışmanın problemini oluşturmaktadır. Makasıdu’ş-şeria kavramı tarih boyunca eğitime konu olmasına rağmen daha çok “Usul-ü Fıkıh ve Kelam” disiplini çerçevesinde incelenmiştir. Din eğitimi alanıyla da alakalı olduğu düşünülen konu üzerinde, din eğitimi perspektifiyle yeterli çalışma yapılmamış olması, bir eksiklik olarak görülmektedir. Konuyla alakalı yapılacak araştırmanın önemli bir boşluğu dolduracağı ve disiplinler arası bir çalışma olacağı öngörülmektedir. Temel insan haklarıyla da yakından alakalı olan konu, çalışmayı özgün ve önemli kılmaktadır. Araştırmamızda İslam’ın temel kaynakları ve konuyla alakalı eserler incelenerek yorumlanmıştır. Çalışmamız nitel bir araştırma olup doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Konu, din eğitiminin “içe dönük” ve “ötekine dönük” hedefleri bağlamında ele alınmıştır.
Çalışmamızın sonucunda “makasıdu’ş-şeria” nın alt başlığı olan “Zarurat-ı hamse”nin, insanların bireysel ve toplumsal mutlulukları için dini değer ve hedefler olarak öğretilme potansiyeline sahip olduğu; din eğitiminin hedefleri olarak öğretilmesi durumunda din eğitimini daha kapsayıcı ve evrensel kılacağı kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Din Eğitimi, Makasıdu’ş-Şeria, Zarurat-ı Hamse, Temel İnsan Hakları

The Possibility of Maqasid al-Shari’a as Objectives of Religious Education

Öz

Dinin temelini oluşturan ayet ve hadislerin gerçekleştirmek istedikleri hedefler, “makasıdu’ş-şeria” kavramıyla ifade edilmiştir. Fert ve toplumun maslahatı için önemli değerleri barındıran bu kavram, tarihten günümüze birçok araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışma, din eğitiminin hedefleriyle yakın ilişkisi bulunan “makasıdu’ş-şeria” nın ortaya koyduğu değerlerin din eğitiminin hedefleri olarak kabul edilme imkanının araştırılması amacıyla yapılmıştır. Din eğitiminin hedefleri incelendiği zaman; dinden gelen mesajların içselleştirilerek bu mesajların içerdiği değerlerin kişisel ve sosyal hayatta davranışa dönüştürülmesi olarak görülmektedir. Ayet ve hadislerin nihai hedeflerinin toplum ve bireylerin dini ve dünyevi maslahatlarını gerçekleştirmek olduğunu savunan “Maksıdu’ş-Şeria” ile dinden gelen mesajları davranışa dönüştürme amacında olan din eğitiminin, hedefleri arasında bir yakınlık olduğu görülmektedir. Makasıdu’ş-şeria ile ifade edilen değerler, din eğitimi yoluyla kazandırılmak istenilen hedefler midir, “makasıdu’ş-şeria” nın din eğitiminin hedefleri olabilme imkânı var mıdır, soruları çalışmanın problemini oluşturmaktadır. Makasıdu’ş-şeria kavramı tarih boyunca eğitime konu olmasına rağmen daha çok “Usul-ü Fıkıh ve Kelam” disiplini çerçevesinde incelenmiştir. Din eğitimi alanıyla da alakalı olduğu düşünülen konu üzerinde, din eğitimi perspektifiyle yeterli çalışma yapılmamış olması, bir eksiklik olarak görülmektedir. Konuyla alakalı yapılacak araştırmanın önemli bir boşluğu dolduracağı ve disiplinler arası bir çalışma olacağı öngörülmektedir. Temel insan haklarıyla da yakından alakalı olan konu, çalışmayı özgün ve önemli kılmaktadır. Araştırmamızda İslam’ın temel kaynakları ve konuyla alakalı eserler incelenerek yorumlanmıştır. Çalışmamız nitel bir araştırma olup doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Konu, din eğitiminin “içe dönük” ve “ötekine dönük” hedefleri bağlamında ele alınmıştır.
Çalışmamızın sonucunda “makasıdu’ş-şeria” nın alt başlığı olan “Zarurat-ı hamse”nin, insanların bireysel ve toplumsal mutlulukları için dini değer ve hedefler olarak öğretilme potansiyeline sahip olduğu; din eğitiminin hedefleri olarak öğretilmesi durumunda din eğitimini daha kapsayıcı ve evrensel kılacağı kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Din Eğitimi, Makasıdu’ş-Şeria, Zarurat-ı Hamse, Temel İnsan Hakları

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. Eski Anayasa Hukukumuz Ve İslam Anayasası. İstanbul: Timaş Yayınları, 1995.
• Akyürek, Süleyman. “İlk ve Orta Öğretimde Din Öğretim”. Din Eğitimi El Kitabı. ed. Recai Doğan - Remziye Ege, ts.
• Atay, Tayfun. Din Hayattan Çıkar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Ayhan, Halis. Din Eğitimi ve Öğretimi; 21. Yüzyılda Beklentiler. İstanbul: DEM Yayınları, 2004.
• Bahçekapılı, Mehmet. “Batılı Ülkelerde Din Eğitiminin Kültürlerarası Barış ve Hoşgörüye Olan Katkısı Üzerine Değerlendirmeler”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 129-152.
• Barmu, Taiseer. “İslami İlimler Dergisi”. Mîzânü’l-Hak 9 (2019), 251-268.
• Başkurt, İrfan. “Din ve Ahlak Eğitiminde Yeni Arayışlar ve Bakış Açıları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002), 78.
• Bayraklı, Bayraktar. İslam ’da Eğitim. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2002.
• Bayraktar, M. Faruk. Oğretmen-Oğrenci Münasebetleri. İstanbul: İfav., 1987.
• Bilgin, Beyza. Beyza Bilgin, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün yayıncılık, 1992.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makasıdu’ş-Şeria”. İslam Ansiklopedisi. C. 27. Ankara: TDV İslâm Ansiklopedisi, 2003.
• Bulutlu, Yusuf. Klasik Ve Modern Fıkıh Düşüncesinde Makâsıd İçtihadının İlke ve Sınırları. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2002.
• Cebeci, Suat. Din Eğitimi Bilimi ve Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2005.
• Çam, Ömer. “Din, Dil, Kültür ve Eğitim”. Din Eğitimi Araştırmalar Dergisi 1 (1994).
• Çamdibi, Mahmut. Din Eğitiminde İnsan ve Hayat. İstanbul: Çamlıca yayınları, 2003.
• Çamdibi, Mahmut. Şahsiyet Terbiyesi ve Gazali. İstanbul: Han Yayınları, 1983.
• Dönmezer, Sulhi. Toplumbilim. İstanbul: Beta, 12.Baskı., 1999.
• Dönmezer, Sulhi Erman. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1959.
• Draz, M. Abdullah. “Ahlak ile Eğitimin Alakası”. çev. H. Emin Sert. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as, es-Sicistânî (ö.275/888). Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ev, Halit. “Din Eğitiminin Diğer Din Mensuplarına Karşı Tutumların Oluşumuna Etkisi” 17 (2003), 423-454.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. I-II Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1994.
• Gökalp, Ziya. Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri. İstanbul: Meb. Yayınları, 1974.
• Güneş, Adem. “Dın Eğitiminin Hedefleri Bağlamında Bir Arada Yaşama Kültürü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/57 (Haziran 2018), 834-845.
• Habergetiren, Ömer Faruk. “İslâm Hukukunda Gözetilmesi Zorunlu Maslahatlar Çerçevesinde İnsan Onuru”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3 (2019), 150-169.
• Hanbel, Ahmed b. Müsned (I-VI). 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınlar, 1982.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir. İslam Hukuk Felsefesi. çev. Mehmet Erdoğan - Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yay., 2006.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir. Makâsıdu’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Katar, 2004.
• İbn-i Mace, Muhammed. Sünen-i İbn-i Mace Tercemesi ve Şerhi. çev. Haydar Hatiboğlu. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman yayınları, 2012.
• İbni Manzûr, Ebul Fadl Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisanu’l Arab (Lisan).1-14 Cilt. Beyrut: Daru-s Sadr, 1990.
• Kanad, H. Fikret. Pedagoji Tarihi. İstanbul: Meb Yay., 1948.
• Keyifli, Şükrü. “Eğitim ve Din Eğitimi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/13 (2013), 103-126.
• Kurân-ı Kerim Meali. https://kuran.diyanet.gov.tr. 25 Şubat 2023.
• Kurt, Abdurrahman. “Sosyal Güvenlik ve Din”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi 9/9 (2000), 277-289.
• Milli Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı. Ankara, 2018.
• Okumuşlar, Muhittin. Sosyalleşme Sürecinde Din Eğitimi. Konya: Yediveren, 2007.
• Oruç, Cemil. “Din Eğitiminin Bireysel ve Sosyal Hayata Etkileri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/1 (2010).
• Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Sahih-i Buhari. İstanbul: Çelik Yayınavi, 2019.
• Önder, Mustafa - Bulut, Hüseyin. “Temel Dini Değerler ve Değerler Eğitimi”. EÜSBED 6/1 (2013), 15-32.
• Özbek, Belgizar. Cinayet İşleyen Kadınlarda Din Algısı Ankara Kadın Kapalı Cezaevi Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ve Din Bilimleri, Yüksek Lisans, 2011.
• Özdemir, Mehmet. İslam İle Batının İlk Birlikte Yaşama Tecrübesi: Endülüs Örneği. İslam Kültüründe Hoşgörü. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Özdemir, Ömer. “Ebeveynlere Göre Ailede Çocuğun Din Eğitimi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019), 313-344.
• Özkan, Mustafa. “Medine Vesikası”. 2/212-215. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 2019.
• Öztürk, Levent. “Müslüman Toplumlarda Birlikte Yaşama Tecrübeleri (Abbasi Modeli)”, İslam ve Demokrasi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Parladır, Selahattin. Din Eğitimi Bilimine Giriş. İzmir, 1996.
• Pekcan, Ali. İslam Hukukunda Gaye Problemi,. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Sayın, Yusuf. “İnsan Hakları Evrensel beyannamesi ve İslam”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 26 (2015), 423-454.
• Serinsu, Ahmet Nedim (ed.). MEB, Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: Meb. Yayınları, 2009.
• Süleyman b. El-Eş’as es-Sicistani, Ebu Davud, (ö.275/888),. Sünen-i Ebi Davud, “Edeb”, 18. I-V Cilt. İstanbul: Çağrı Yay., 1981.
• Şekerci, Osman. İnsan Hakları Alanında Temel Belgeler ve İslâm. İstanbul: Nun Yayınları, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Süneni Tirmizi Tercümesi. çev. Abdullah Parlayan. 3 Cilt. Konya: Konya Kitapçılık, 2022.
• Tosun, Cemal. Din Eğitim Bilimine Giriş. Ankara, 2002.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş, Pegem Yayınları. Ankara: Pegem, 2001.
• Turan, Osman. Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Türk Yurdu Neşriyatı, 1971.
• Usta, Niyazi. “Aklın Kullanımı, Hoşgörü ve Toplumsal Barış”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2001), 97-105.
• Ülken, H. Ziya. Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ülken yayınları, 2001.
• Zeydan, Abdülkerim. Fıkıh Usulü. çev. Ruhi Özcan. İstanbul: M.Ü.İlahiyat Fakültesi Vakfı, Yıldızlar Matbaacılık., 1993.