ibn sînâ felsefesinde beş sanat

Yıl 2011, Cilt: 6 Sayı: 2, 77 - 94, 30.11.2011

Abdulkadir Coşkun

Öz

Bu makalede burhan, cedel, safsata, retorik ve şiirden oluşan beş sanatın ön
ceki meşşâî düşünürlerle de bağlantılı olarak İbn Sînâ felsefesinde nasıl ele
alındığına değindik. İbn Sînâ’dan sonra ihmal edilen mantığın bu sanatlarını
değerleri, birbirinden farklılıkları ve benzerlikler ve sağladıkları fayda bakımın
dan araştırdık. Son olarak İbn Sînâ’da bu beş sanatta kullanılan öncüllere ge
nel bir bakış ortaya koyduk.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, beş sanat, mantık, öncüller.

fiVe ArTs in ibn sinA’s philosophy

Öz

In this article we dealt with how the five arts which consist of apodictic, dialec
tic, sophistry, rhetoric and poetic had been examined in philosophy of İbn Sînâ
in relation with former peripatetic thinkers. We analysed these neglected arts of
logic after İbn Sînâ with regard to their value, differences and similarities and
usefulness. At the end we outlined the premises of those five arts in İbn Sînâ.

Anahtar Kelimeler

Ibn Sina, five arts, logic, premises.

Kaynakça

• Afnan, Soheil M., Avicenna, His life and Works, Londra, 1958.
• Aristoteles, Analytica Priora, trc., Hugh Tredennick, Loeb Classical Library, Londra, 1962.
• Aristoteles, Nikomachische Ethik, trc., Eugen Rolfes, Felix Meiner verlag, Leipzig, 1911.
• Aristotle, On Rhetoric: A Theory of Civic Discourse, trc. George A. Kennedy, University Press, New York, 2007.
• Aristoteles, el-Hatâbe et-terceme el-‘Arabiyye el-kadîme, tahkik ve neşir: Abdurrahman Be devi, Kahire, 1959.
• Aristoteles, Rhetorik, 2 cilt, ed.: Christof Rapp, Darmstadt, 2002.
• Aristoteles, On Sophistical Refutations, trc.: E. S. Forster, Londra, 1955.
• Aristoteles, Topikler, trc. H. R. Atademir, İstanbul, 1952.
• Black, Deborah L., Logic and Aristotle’s “Rhetoric” and “Poetics” in Medieval Arabic Philo sophy, Leiden, 1990.
• Bogges, William F., “Alfarabi and the Rhetoric: The Cave Revisited”, Phronesis, sayı: 15, 1970, s. 86-91.
• Bolay, M. Naci, “Beş Sanat” T.D.V. İslam Ansiklopedisi, v, İstanbul, 1992.
• Cafer Ali Yâsîn, el-Mantıku’s-Sînevî, Dâru’l-âfâki’l-cedîde, Beyrut, 2005.
• Cole, Thomas A., The Origins of Rhetoric in Ancient Greece, Baltimore, 1991.
• Dahiyat, Ismail M., Avicenna’s commentary on the Poetics of Aristotle, Leiden, E. J. Brill, 1974.
• Delice, Aristoteles Felsefesinde Tasımsal Tanıt ve Diyalektik İlişkisi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sistematik Felsefe ve Mantık Bilim Dalı, Ankara, 2007.
• Durusoy, Ali, “İbn Sinâ’s Contributions to Classical Logic”, Journal of Oriental and African Studies, sayı: 15, Atina, 2006, s. 1-10.
• Durusoy, Ali, “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, İslami İlimler Dergisi, Cilt: 5, Yıl: 5, Sayı: 2, 2010, s. 9-20.
• Durusoy, Ali, Metinlerle Mantığa Giriş, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi vakfı Yayın ları, İstanbul, 2008.
• Ebû’l-Berekât el-Bağdâdî, Kitâbu’l-Mu’teber fî’l-hikme, Dâiretü’l-Ma’ârifi’l-‘Usmâniyye, Hay darabad, 1938.
• Eflâtun, Gorgias, trc., E. R. Dodds, Clarendon Paperbacks, Oxford, 1990.
• Endress, Gerhard, “The Language of Demonstration: Translating Science and the Forma tion of Terminology in Arabic Philosophy and Science”, Early Science and Medicine içinde, cilt: 7, sayı: 3 (Certainty, Doubt, Error: Aspects of the Practice of Pre- and Early Modern Science), 2002, s. 231-254.
• Fârâbî, Deux ouvrages inedits sur la rethoriques, I. Kitab Al-Hataba. II. Didascalia in ret horicam Aristotelis ex glosa Alpharabi, trc. ve nşr.: J. Langhade ve M. Grignaschi, Beyrut, 1971.
• Fârâbî, Harfler Kitabı, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Fârâbî, İhsâu’l-‘ulûm (İlimlerin Sayımı), trc.: A. Ateş, İstanbul 1990.
• Fârâbî, “Kitâbu’l-Burhân”, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî III, nşr.: Refîk el-‘Acem, Beyrut, 1986.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Cedel, nşr.: Refîk el-‘Acem, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî III içinde, Beyrut, 1986.
• Fârâbî, Kitâbu’l-hatâbe, nşr.: Muhammed Selîm Sâlim, Kahire, 1976.
• Fârâbî, “et-Tavtie”, el-Mantıku ‘inde’l-Fârâbî I, , nşr.: Refîk el-‘Acem, Beyrut, 1986.
• Gazâlî, Mi’yâru’l-‘ulûm, Kahire, 1329.
• Gemoll, W.; vretska, K., Gemoll, Griechisch-deutsches Schul. Und Handwörterbuch, Bonn, 2006
• Grimaldi, William M.A., Studies in The Philosophy of Aristotle’s Rhetoric, Wiesbaden, 1972.
• Gutas, Dimitri, “Paul the Persian on the classification of the parts of Aristotle’s philosophy: a milestone between Alexandria and Baghdad”, Der Islam, cilt: 60, sayı: 2, 1983, s. 231-267.
• Hasnawi, Ahmad, “Avicenna on the Quantification of Predicate (with an Appendix on [Ibn Zur”a])”, The Unity of Science in the Arabic Tradition, Science, Logic, Epistemology and their Interactions içinde, ed.: Rahman, Shahid; Street, Tony; Tahiri, Hassan, Dordrecht, 2008.
• Heinrichs, W. P., “Poetik, Rhetorik, Literaturkritik, Metrik und Reimlehre“, Grundriss der arabischen Philologie içinde, Helmut Gätje (ed.), Wiesbaden, 1987.
• İbn Ebî ‘Useybia’, ‘Uyûnu’l-Enbâ fî tabakâti’l-Etibbâ, Beyrut, 1965.
• İbn Haldun, Mukaddime, thk.: Abdusselâm eş-Şeddâdî, 5 cilt, Mısır, 2005.
• İbnü’n-Nedîm, Kitâbu’l-fihrist, nşr.: Gustave Flügel, Beyrut, 1964.
• Ibn Rushd, Averroës’ Three Short Commentaries on Aristotle’s “Topics,” “Rhetoric,” and “Poe tics”, tahkik ve tercüme: Charles E. Butterworth, New York, 1977.
• İbn Rüşd, Cevâmi’u Kitâbi’l-Cedel, trc. ve ed.: Charles E. Butterworth, Universty of New York Pres, Albany, 1977.
• İbn Sînâ, Kitâbu’l-mecmû’ ev el-Hikmetü’l-‘Arûziyye fî me’ânî Rîtûrîkâ, nşr.: Muhammed Selîm Sâlim, Kahire, 1954.
• İbn Sînâ, Kitâbu’l-mecm’û evi’l-hikmeti’l-‘Arûziyye fî me’ânî kitâbi’ş-ş’ir, nşr.: Muhammed Selîm Sâlim, Kahire, 1969.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Damad İbrahim Paşa, 822.
• İbn Sina, Kitâbu’ş-Şifâ, el-Mantık, el-Kıyâs, Kahire, 1964.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ, el-Mantık, el-Hatâbe, Kahire, 1954.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ, Mantık, İkinci Analitikler, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• İbn Sînâ, el-Mantık, el-Mekûlât, Kahire, 1959.
• İbn Sînâ, eş-Şifâ, el-Mantık, el-Burhân, thk.: Abdurrahman Bedevî, Kahire, 1954.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ, Mantık, Topikler, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ, el-Mantık, eş-Şi’r, nşr.: Abdurrahman Bedevi, Kahire, 1966.
• İbn Sînâ, en-Necât, ed.: Taki Dânişpezûh, Tahran, 1985.
• İbn Sînâ, Kitâbu’n-Necât fî’l-hikmeti’l-mantıkiyyeti ve’t-tabî’iyyeti ve’l-ilâhiyye, nşr.: Mâcid Fahrî, Beyrut, 1982.
• İbn Sînâ, Mantığa Giriş, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• İbn Sînâ, Uyûnu’l-Hikme, nşr.: A. Bedevî, Beyrut, 1980.
• Kennedy, George A., A New History of Rhetoric, Princeton, 1994.
• Kindî, “Resâilü’l-felsefiyye”, Islamic Philosophy 4 içinde, ed.: Fuad Sezgin, Frankurt am Main, 1999.
• Liddell, Henry George; Scott, Robert, A Greek-English Lexicon, Oxford, 1940.
• Lyons, M.C., Aristotle’s “Ars Rhetorica”: The Arabic Version, cilt: 1, Cambridge, 1982.
• Pape, Wilhelm, Handwörterbuch der griechischen Sprache, Braunschweig, 2 cilt, 1914.
• Pehlivan, Necmettin, İçerik Bakımından Kıyas, basılmamış yüksek lisans tezi, danışman: İsmail Köz, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Ankara, 2005.
• Peters, F. E., Aristotle and The Arabs, The Aristotelian Tradition in Islam, New York, 1968. Ross, Sir David, Aristotle, New York, 1996
• Sabra, A. I., “Avicenna on the Subject Matter of Logic”, The Journal of Philosophy, cilt: 77, sayı: 11, Seventy-Seventh Annual Meeting American Philosophical Association, Eas tern Division, s. 746-764, Kasım, 1980.
• Schoeler, Gregor, “Poetischer Syllogismus – Bildliche Redeweise – Religion, vom aristote lischen Organon zu Al-Fârâbîs Religionstheorie”, Logik und Theologie – Das Organon im arabischen und im lateinischen Mittelalter içinde, ed.: Perler, Dominik; Rudolph, Ulrich, Leiden, 2005.
• Williams, James D. (ed.), An Introduction to Classical Rhetoric: Essential Readings, Oxford, 2009.
• Würsch, Avicennas Bearbeitung der aristotelischen Rhetorik: ein Beitrag zum Fortleben anti ken Bildungsgutes in der islamischen Welt, Berlin, 1991.