Argumentatıon Based on the Prıncıple ff Prıorıtısatıon of the Strong Over the Weak in Hanafī Fıqh: The Case of al-Qudūrī and al-Sarakhsī

Yıl 2025, Sayı: 40, 25 - 42, 28.03.2025

Bünyamin Korucu

https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1535997

Öz

The principle of prioritising the stronger over the weaker dictates the measure to be taken into account when preferring one of two contradictory situations that cannot coexist at the same time. The justification for the prioritisation is based on the principle that one situation or phenomenon holds a stronger position than the other in one or more aspects. This study investigates the principle of prioritisation, which plays a significant role in the rational reasoning styles in all disciplines, specifically within the science of fiqh. It investigates the nature, scope, importance, and conditions of application of this principle, as well as its relationship with other universal principles and its position among them. More specifically, this study aims to reveal the application of the principle of prioritization for argumentation in Hanafī fiqh through selected fiqh issues. To date no previous study has focused on the use of the principle of prioritisation as a source of argumentation in Hanafī fiqh, and this study is expected to contribute significantly to the literature. The methodologies employed include document analysis on the identified works. Findings indicate that the principle of prioritisation forms the basis of many principles of fiqh and usul al-fiqh. This principle This principle, often applied in determining the priority and succession of religious aims and benefits, is among the most frequently cited in relevant contexts. It is particularly prevalent in Hanafī fiqh for justification and argumentation, as clearly seen in al-Qudūrī's (d. 428/1037) al-Tajrīd and al-Sarakhsī's (d. 483/1090 [?]) al-Mabsūt, which were selected as sample texts for this study.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Hanafī Fiqh, Legal Maxim, The Principle of Prioritising, Argumentation, al-Qudūrī, al-Sarakhsī

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Hanefî Fıkhında Kuvvetliyi Zayıfa Takdim İlkesi ile İstidlâl: Kudûrî ve Serahsî Örneği

Öz

Kuvvetliyi zayıfa takdim ilkesi aynı anda bir arada bulunmaları mümkün olmayan iki çelişik durumdan birini diğerine tercihte dikkate alınacak ölçüyü ifade eder. Takdim ilkesini dikkate alarak yapılacak öncelemenin gerekçesi, takdim edilen şeyin bir veya daha çok yönden diğer durum veya olgudan daha kuvvetli bir konuma sahip olmasıdır. Bu çalışma bütün disiplinlerdeki akıl yürütme tarzlarında önemli bir yere sahip olan bu ilkeyi fıkıh ilmi açısından araştırma konusu yapmakta ve mezkûr ilkenin mahiyeti, kapsamı, önemi, tatbik şartları, diğer küllî ilkelerle münasebeti ve onlar arasındaki konumunu araştırmaktadır. Yapılan araştırmalarda takdim ilkesinin Hanefî fıkhında bir istidlâl kaynağı olarak kullanımı hakkında daha önce yapılmış hususi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle makale husûsen Hanefî fıkhında bu ilkeye dayalı fıkhî istidlal tarzını örnek fıkıh meseleleri üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada, belirlenen eserler üzerinde gerçekleştirilen doküman analizi, elde edilen verilere dayalı betimleme, çözümleme ve yorumlama yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre takdim ilkesi birçok fıkıh ve fıkıh usûlü kaidesinin esasını teşkil etmekle birlikte fıkıh ve fıkıh usulü kaideleri arasında mütalaa edilmemektedir. Bu durumun muhtemel nedeni takdim ilkesinin fıkıh ve fıkıh usulü kurallarından farklı yön ve vasıflara sahip aklî-mantıkî kurallar arasında değerlendirilmiş olmasıdır. Deliller arası teâruz durumlarında uygulanacak tercih kurallarının tespitinde önemli bir role sahip olan takdim ilkesi şer’î maksat ve maslahatların öncelik-sonralık durumlarının tespitinde de en sık işletilen prensipler arasında yer alır. Fıkıh mezheplerinin, kendi usulleri uyarınca elde ettikleri fıkhî hükümleri temellendirmek ve bu hükümleri muhaliflere karşı savunmak amacıyla da bu ilkeye sıkça başvurdukları görülür. Takdim ilkesinin Hanefî fıkhında bir istidlâl aracı olarak kullanım tarzlarını konu alan bu çalışmada örnek metinler olarak seçilen Kudûrî’nin (öl. 428/1037) et-Tecrîd’i ile Serahsî’nin (öl. 483/1090 [?]) el-Mebsût’undan seçilen örnek meselelerde de bu ilkenin zikredilen amaçlarla istihdam edildiği açıkça görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hanefî Fıkhı, Küllî Kaide, Takdim İlkesi, İstidlâl, Kudûrî, Serahsî

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddin Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü'l-esrâr an Usûli Fahrulislâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1418/1997.
• Aclî, Ebû Abdullah Muhammed b. Mahmûd el-İsfahânî İbn Abbâd. el-Kâşifu ani’l-Mahsūl fî ilmi’l-usūl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi'l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 2. Basım, 1411/1990.
• Ebû Ya'lâ el-Ferrâ, İbnü'l-Ferrâ Muhammed b. Hüseyin. el-‘Udde fî usûli'l-fıkh. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî. Gamz-ü uyûni’l-basâir şerh-u Kitabi’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1405/1985.
• İbn Abdüsselâm, Ebû Muhammed İzzeddîn Abdülazîz. Kavâidü'l-ahkâm fî masâlihi'l-enâm. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1414/1991.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. et-Takrîr ve't-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. Fethu’l-gaffâr bi-şerhi’l-Menâr = Mişkâtü’l-envâr fî usûli’l-Menâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• İbnü'l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethu'l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar. Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2004.
• İmrânî, Ebü'l-Hüseyin b. Ebi'l-Hayr Yahyâ b. Ebi'l-Hayr b. Sâlim. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûri. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemaleddin b. el-Hasan. Nihâyetü's-sûl şerhu Minhacü'l-vüsūl fî ilmi’l-usūl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Kâkî, Kıvâmüddîn Muhammed b. Ahmed. Mi’râcü’d-dirâye fî şerhi’l-Hidâye. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1444/2023.
• Kannevcî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Hân b. Hasen b. Alî. Tahsîlü’l-me’mûl min ilmi’l-usûl muhtasaru İrşâdü’l-fuhûl. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
• Karâfî, Ebü'l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Kitâbü'l-Furûk = Envâru'l-burûk fi envâi'l-furûk. dirase ve thk. Muhammed Ahmed es-Serrâc, Ali Cum’a Muhammed. 4 Cilt. Kahire: Daru’s-Selâm, 1421/2001.
• Kızılkaya, Necmettin. Hanefî Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Küllî Kaideler. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Basım. 2021.
• Kuds, Abdülhamid b. Muhammed b. Ali. Letâifü'l-işârât şerh alâ teshîli't-turukāt li-nazmi'l-Varakāt fi’l-usûli’l-fıkhiyyât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1445/2024.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr. Mevsû‘atü’l-kavâ‘idi’l-fıkhiyyeti’l-mukārene = et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirac, Ali Cum‘a Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm,1424/2004.
• Leknevî, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Muhammed. Fevâtihu’r-rahamût bi-şerhi Müsellemi’s-sübût. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi'l-kebîr hüve Şerhu Muhtasari'l-Müzenî, thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcud. 18 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1419/1999.
• Nedvî, Ali Ahmed. el-Kavâidü’l-fıkhiyye -mefhûmuhâ, neş’etuhâ, tatavvuruhâ, dirâsetü müellefâtihâ, edilletühâ, muhimmetuhâ, tatbîkātuhâ-. Dımeşk: Dâru'l-Kalem, 3. Basım, 1414/1994.
• Nedvî, Muhammed Ali Şefîk. “Kā‘idetü (ed-da‘îf fî mu‘âradati’l-kaviyyi ma‘dûmun hukmen) te’sīl ve tatbîq”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-Arabiyye. 35/5 (Ocak 2017), 2907-3008. https://doi.org/10.21608/dram.2017.163165
• Rahûnî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Musa. Tuhfetü’l-mes’ûl fî şerhi Muhtasari Müntehe’s-sûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Râmuşî, Ali b. Muhammed b. Ali. Fevâidü’l-Pezdevî, thk. Amir Ahmed en-Nidavî. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1438/2017.
• Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü'l-muhtâc ilâ şerhi'l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1404/1984.
• Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mes'ûd b. Mahmûd el-Buhârî el-Mahbûbî. et-Tavzîh fî halli gavâmizı't-tenkīh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2014.
• Sedlân, Salih b. Ganem. el-Kavâidü’l-fıkhiyyeti’l-kübrâ ve mâ teferra‘a ‘anhâ. Riyad: Dâru Belensiyye, 1417/1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1414/1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2020.
• Siğnâkī, Hüsameddin Hüseyin b. Ali b. Haccâc. en-Nihâye fî şerhi'l-Hidâye. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1444/2023.
• Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali b. Abdülkâfî. el-Eşbâh ve'n-nezâir, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvız. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1411/1991.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlânî. İrşâdü'l-fuhûl ilâ tahkīki'l-hak min ilmi'l-usûl, thk. Muhammed Hasan İsmail eş-Şafiî. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Teftâzânî, Sa'deddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Şerhu't-Telvîh ale't-Tavzîh. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2012.
• Tūfî, Ebü'r-Rebî' Necmeddin Süleyman b. Abdülkavî. Şerhu Muhtasari'r-Ravza, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1407/1987.
• Ünver, Ahmet Numan. “Cedelin Fıkıh İlminde Kullanımı: Kudûrî ve Ebu’t-Tayyib et-Taberî Arasındaki Bir Münâzara Bağlamında”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21/39 (Haziran 2019), 67-91.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Bahru'l-muhît fî usûli'l-fıkh. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü'l-Evkāf ve'ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1412/1992.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. Teşnîfü’l-mesâmi‘ bi Cem’i’l-cevami’ li-Tâcüddîn es-Sübkî, thk. Seyyid Abdülazîz, Abdullah Rebi. 4 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1419/1999.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali. Tebyînü'l-hakāyık şerhu Kenzi’d-dekāik, thk. Ahmed Azzev İnâye. 7 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1421/2021.