Türk ve Ladino Edebiyatlarına Mukayeseli Bir Bakış: Nasreddin Hoca ve Djoha Öyküleri

Yıl 2021, Sayı: 9, 20 - 41, 16.06.2022

Ömer Faruk Dağci Arda Arıkan

Öz

1492 yılında İspanya’dan kaçarak Osmanlı devletine sığınan Yahudilerin oluşturduğu Sefarad Yahudileri daha sonra Ladino olarak adlandırılacak olan İberya kökenli dillerini ve kültürlerini de beraberlerinde Osmanlı topraklarına getirmişlerdir. Sözlü ve yazılı olarak gelişen Ladino edebiyatının sözlü geleneğinde önemli bir yere sahip olan mizahi figür hiç şüphesiz Djoha’dır. Nasreddin Hoca ile aynı coğrafyada anlatılmış ve aktarılmış olan Djoha hikâyeleri, Nasreddin Hoca’ya ve Nasreddin Hoca’nın içinde bulunduğu Türk İslam kültürüne ait birçok unsuru barındırır. Bu çalışmada, Pertev Naili Boratav’ın derlemelerinden oluşan Nasreddin Hoca ile Matilda Koen-Sarano’nun derlediği Djoha Ke Dize? başlıklı eseri her iki metinde beliren ortak unsurların gün yüzüne çıkarılması için mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. Tamamlanan çalışma sonucunda Nasreddin Hoca ve Djoha anlatıları arasında kelime oyunları, atasözleri ve deyimler, din, eğitim, çok kültürlülük, zaman, mekân, gastronomi, mimari, monarşi, hayvanlar ve cinsellik temalarında ciddi benzerlikler olduğu saptanmıştır. Mukayese sonucunda elde edilen bulgular paylaşılarak Djoha hikâyelerinde Nasreddin Hoca’nın bir Ladino kültürü unsuru olarak dönüşümü gözler önüne serilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mukayeseli Edebiyat, Ladino, Yahudi, Nasreddin Hoca, Djoha, Mukayeseli Edebiyat, Ladino, Yahudi, Nasreddin Hoca, Djoha,

A Comparative Study of Turkish and Ladino Literatures: Nasreddin Hodja and Djoha Stories

Öz

Thousands of Jews were expelled from Spain in 1492 and took refuge in the Ottoman Empire. With the migration from the west to the east of the Mediterranean Sea, these Sephardic Jews brought their Iberian culture and language, later called Ladino, to the Ottoman lands along with their oral and written works of literature. There is no doubt that Djoha is a comic figure who has an important place in the oral tradition of Ladino literature. The stories of Djoha were told and transmitted in the same geography, namely Anatolia, under the name of Nasreddin Hodja. The thematic analyses showed similarities between the stories of Nasreddin Hodja ve Djoha in terms of word games, proverbs, sayings, religion, education, multiculturalism, time, space, gastronomy, architecture, monarchy, animals, and sexuality. The comparative study on Pertev Naili Boratav's Nasreddin Hodja and Matilda Koen-Sarano's Djoha Ke Dize? also pointed at the transformation of Nasreddin Hodja in Djoha stories.

Anahtar Kelimeler

Mukayeseli Edebiyat, Ladino, Yahudi, Nasreddin Hoca, Djoha, Mukayeseli Edebiyat, Ladino, Yahudi, Nasreddin Hoca, Djoha,

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin. 2006. “Nasreddin Hoca”. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 32). İstanbul: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• Arikan, Arda. 2021. Orta çağ, Yüzük ve Salâhaddîn: Gotthold Ephraim Lessing’in Bilge Nathan ve James Clarence Mangan’ın Üç Yüzük Anlatısı. Litera: Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 31(1), 177-202.
• Bali, Rıfat. N. 2009. Aliya: Bir Toplu Göçün Öyküsü. İstanbul: İletişim.
• Benbassa, Ester ve Rodrigue, Aron. 2010. Türkiye ve Balkan Yahudileri Tarihi. (14.-20. yüzyıllar). (A. Atasoy, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav, Pertev. Naili. 2018. Nasreddin Hoca. İstanbul: Islık.
• Bornes-Varol, Marie Christine. 2000. Osmanlı İmparatorluğunda Yahudi Cuha. (Ali Berktay, Çev.) İrene F. ve François G. (Hzl.), Doğuda Mizah. (ss. 49-65). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Boyraz, Şeref. 1996. Nasreddin Hoca Fıkralarında Zaman, Mekân ve Şahıslar. M.S. Koz (hzl.), Nasreddin Hoca'ya Armağan. (ss. 73- 82). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Dedebağı, Hakan. 2007. Nasreddin Hoca Fıkralarının Eğitim Yönünden Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Dellapergola, Sergio. 2016. World Jewish Population 2018. Dellapergola, S., Dashefsk, A. ve Sheskin, İ. (Ed.), Current Jewish Population Reports. (ss. 361-452). New York: Berman Jewish Databank.
• Edman, Timuçin Buğra. 2019. Değişim, Adaptasyon, Dijitalleşme ve Mukayeseli Edebiyatın Yeni Nesille Buluşması. İstanbul: Kastaş.
• Emeksiz Abdulkadir. 2013. Nasreddin Hoca Fıkralarının Atasözleri ve Deyimlerle İlgisi. M. Ergun (Ed.), Türk Halk Edebiyatı İncelemeleri. (ss. 325-340). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Franco, Moïse. 1897. Essai sur l'histoire des Israélites de l'Empire ottoman: depuis les origines jusqu'à nos jours. Paris: Librairie A. Durlacher.
• Gerson Şarhon, Karen. 2011. Ladino in Turkey: The Situation Today as Reflected by the Ladino Database Project. European Judaism: A Journal for the New Europe, XLIV(1), 62-71.
• İnalcık, Halil. 2009. Devlet-i Aliyye- Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar- I. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Koén-Sarano, Matilda. 2003. Folktales of Joha Jewish Trickster. (D. Herman, Çev.) Philadephia: The Jewish Publication Society.
• Koén Sarano, Matilda. 2005. Kuentos del Bel Para Abasho. İstanbul: Gözlem.
• Koén-Sarano, Matilda. 2018. Djoha Ke Dize? İstanbul: Gözlem.
• Köse, Özgür, Saraç, Hatice Sezgi ve Arikan, Arda. 2017. An ethnolinguistic portrayal of the Arabic-speaking Orthodox Christian community of Antakya, Turkey. The Journal of Mesopotamian Studies, 2(2), 143-158.
• Levi, Avner. 2010. Türkiye Cumhuriyeti'nde Yahudiler. İstanbul: İletişim.
• Ortaylı, İlber. (2014) Osmanlı'da Milletler ve Diplomasi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sevilla-Sharon, Moşe. 1992. Türkiye Yahudileri. İletişim, İstanbul.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre. 2019. Vizigot İspanya'sında Yahudiler: Anti-Semitizmin Erken Bir Örneği. İsrailiyat: İsrail ve Yahudi Çalışmaları Dergisi, 4, 6-30.
• Stein, Sarah Abrevaya. 2006. Asymmetric fates: Secular Yiddish and Ladino Culture in Comparison. The Jewish Quarterly Review, XCVI(4), 498-509.
• Thompson, Edward Arthur. 1969. The Goths in Spain. Oxford: Clarendon Press.
• Yıldız, Şevket. 2009. Endülüs Bilim Hayatında Yahudiler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 509-528.
• Yılmaz, Gül ve Akman, Sinem. 2019. Osmanlıdan Günümüze Helvalar ve Helva-i Gazi’nin Gastronomik Değeri. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 3(3), 462-469.