Mağrib’in Sa’dî Sultanı Ahmed el-Mansûr Dönemi Mevlid-i Nebî Merasimleri

Yıl 2019, , 459 - 475, 31.12.2019

Zehra Gözütok Tamdoğan

https://doi.org/10.31591/istem.633615

Cited By: 1

Öz

Öz

İslâm tarihi boyunca çeşitli devletlerde
hem resmî hem de halk merasimleriyle icrâ edilen mevlid-i nebî, toplumun
kaynaşmasına, yönetimle buluşmasına, merasim dolayısıyla yazılan ve okunan
mevlidiyyât kasidelerinden nasiplenmelerine kapı aralayacaktır. Bu çalışmaya
konu olan kutlamalar ise Hz. Muhammed’in vefatından sonraki yıllarda
medhiyelerle ifade edilen sevginin kutlamalara dönüşmüş hali olarak Hz.
Muhammed’in doğumunun çeşitli semboller, kaside ve dualarla ifade edildiği
mevlid kutlamalarıdır.  Bağdat’tan Mağrib
ve Endülüs’e taşınan bu merasimler Mağrib topraklarında siyasî, tasavvufî,
edebî olarak geleneksel bir hal almıştır. Çalışmanın özel konusu ise Mağrib’in
ikinci Endülüs olmasını engelleyen ve 986/1578 yılında Portekizliler’le yapılan
Vadilmehazin/Kasrülkebir savaşı sonrası, Sa’dî şeriflerinin bir nişanesi olsun
diye sultan Ahmed el-Mansûr’un yaptırdığı Kasrülbedî’de 999/1591 yılında
kutlanan mevlid-i nebî merasimidir. Bu merasim yapılan mekânın ihtişamı,
hazırlanan yiyecek ve hediyelerin bolluğu, okunan kasidelerin çokluğu
dolayısıyla dönemin İslâm devletlerinin bu konuya verdikleri özel önemi
göstermesi açısından da önemlidir. Sadece siyasî yahut edebî özellikleri değil
aynı zamanda İslâm’ın doğduğu topraklardan epey uzakta olan bu bölgede Hz.
Muhammed’e özlemin de ifadesi olması bakımından tarihteki yerini almıştır.

Anahtar
Kelimeler: Mevlid-i
Nebî, Mevlidiyyât, Mağrib, Sa’dîler, Ahmed el-Mansûr.

The Mawlid al-Nabawi Ceremony in the age of Ahmad al-Mansur the
Sa’di Sultan of Maghreb

Abstract

Through the Islamic History in different states, The Mawlid
al-Nabawi, which is performed both as official and public ceromonies, enables
the society to unite and meet authority and opens a door for society to benefit
from the qasidas written and red with reference to these ceromonies. The
celebrations mentioned in this study are Mawlid celebrations, which were praise
poems expressing the love of the Prophet Muhammad upon his birthday in earlier
times, then they expanded into celebrations praising the Prophet Muhammad with
different kinds of symbols, odes (qasidas)
and prayers. These celebrations passed on to Maghreb and Andalusia from
Baghdad, and in the lands of Maghreb they became conventional politically,
sufic and literarily. In particular, the subject of this study is the ceremony
of Mawlid al-Nabawi performed in the year of 999/1591 in Kasrülbedi built by
sultan Ahmad al-Mansur, as a sign of the sharifs of Sa’di dynasty, after the
war of Vadilmehazin/Kasrülkebir/Alcazarquivir with Portugueses in the year of
986/1578 which also prevents Maghreb from being the second Andalusia. This
ceremony is also important as it shows the special interest of Islamic states
of that era to this issue with the magnificence of place, the abundance of food
and presents served and qasidas red during the celebration. It is imbedded in
history not just for the political or literary features of it but also because
of being the expression of yearning for the Prophet Muhammad in an area far
away from the lands where Islam born.

Key words: The Mawlid
al-Nabawi, Mewlidiyyat, Maghreb, Sa’di Dynasty, Ahmad al-Mansur. 

Anahtar Kelimeler

Mevlid-i Nebî, Mevlidiyyât, Mağrib, Sa’dîler

Kaynakça

• KAYNAKÇAA’racî, Nidâl Müeyyed Mâlullâh Azîz. ed-Devletü’l-Merîniyye alâ ahdi’s-Sultân Yûsuf b. Yakûb el-Merînî (685-706/1286-1306). Câmiatü Musul, 1425/2004.Acar, Nuran. “Dinî ve Millî Törenlerin Törensel Coşku Perspektifinde İncelenmesi”, Ulakbilge 3/5 (2015): 65-86.Açık, Kerim. “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Menkabetü Mevlidi’n-Nebî İsimli Mevlidi ve Edebî Tenkitli Metni”, Ekev Akademi Dergisi 19/62 (Bahar 2015): 677-716. Akarpınar, R. Bahar. “Mevlid Törenlerinin Yapısı”, Türkbilig (2006/12): 38-63.Akarsu, Adem. “Sosyal Bütünleşme Bağlamında Kutlu Doğum Faaliyetleri”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2:101-126.Binasrilalevî, Abdullah. “Necid ve’l-Hicaz fi’z-zâkireti’ş-şi’riyyeti’l-Endelüsiyye”. Es-Sicillü’l-ilmi li-nedveti’l-Endelüs 4.Kısım (1417/1996). Riyad: Mektebetü’l-melik Abdülaziz el-âmme.Câdûr, Muhammed. Müessesetü’l-mahzen fî târihi’l-Mağrib. Dârülbeyzâ: Müessesetü’l-Melik Abdülaziz Âl-i Suud, 2011.Cantay, Tanju. “Atmeydanı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV Yayınları, 1991), 4: 82-83.Ceran, İsmail, “Merînîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29: 192-199. Ankara: TDV Yayınları, 2004. Ceran, İsmail. “Sa’dîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35: 407-410. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. Ceran, İsmail. “Sebte”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36: 258-260. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Ceran, İsmail. Fas Tarihi. Ankara: TTK, 2012.Çetin, Osman. “Tarihte İlk Resmî Mevlid Merâsimleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1987): 73-76.Devserî, Ahmed Sânî. el-Hayâtü’l-ictimâî fî Gırnâta fî asri devleti Beni’l-Ahmer 635-897/1238-1492. Ebû Zabî: el-Mecmu’us’s-Sekafî, 2004.Durmuş, İsmail. “Mevlid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29: 480-482. Ankara: TDV Yayınları, 2004.Fiştâlî, Ebû Faris Abdülaziz. Menâhilü’s-safâ fî meâsiri mevâlîne’ş-şürefâ. (thk. Abdülkerim Küreyyim), Rabat: el-Matbaatü’l-Asriyye, [y.y., t.y.].Hamâmî, Nûh. “Mevkibü’ş-şümû’ bi-Selâ 11 Rebiülevvel”,. Erişim 11 Ekim 2019. https://www.nouhworld.com/article/ . Harekât, İbrahim. es-Siyâse ve’l-müctema’ fi’l-asri’s-Sa’dî. Dârülbeyzâ: Dârü’rReşâdi’l-Hadîse, 1408/1987.Harîrî, Muhammed Îsâ, Târihü’l-Mağribi’l-İslâmî ve’l-Endelüs fi’l-asri’lMerînî (610-869/1213-1465), 2. Baskı, Kuveyt: Dârü'l-Kalem,1408/1987.Hazırî, Ahmed, Hasan. Alâkatü’l-Fâtımiyyîn fî Mısır bi-düveli’l-Mağrib (362-567/973-1171). Kahire: Mektebetü Medbûlî, 1996. http:// www.habous.net/daouat-alhaq/ 06.07.2014.İbn Cübeyr, Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed. Rıhletü İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru Sâdır, 1384/1964.İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. et-Ta’rîf bi-İbn Haldûn ve rıhletuhû garben ve şarken. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmî, 1413/1992.İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. et-Ta’rîf bi-İbn Haldûn ve rıhletuhû garben ve şarken/ Bilim ile Siyaset Arasında Hatıralar. (trc. Vecdi Akyüz). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2004.İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddin Ahmed b. Ebû Bekr. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. (thk. İhsan Abbâs), 1-8. Beyrut: Dârü’s-Sâdır, 1398/1978.İfrenî, Muhammed es-Sağîr b. El-Hâc b. Abdullah. Nüzhetü’l-hâdî bi ahbâri mülûki’l-karni’l-hâdî. thk. Abdüllatif eş-Şâdlî. Rabat, 1419/1998.İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisânüddîn Muhammed b. Abdullah. el-İhâta fi ahbâri Gırnâta. (thk. Muhammed Abdullah İnân), 1-4. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Baskı, 1393/1973.İbnü’l-Kâdî, Ebü’l-Abbâs Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed b. Muhammed Miknâsî. Cezvetü’l-iktibâs fî zikri men halle mine’l-a’lâm bi’l-medîneti Fâs. 1-2, Rabat: Dârü’l-Mansûr, 1973. İbnü’t-Tuveyr, Ebû Muhammed Abdüsselâm b. Hasan Kayserânî. Nüzhetü'l-mukleteyn fî ahbâri'd-devleteyn. (haz. Fuad Seyyid Eymen), Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 1412/1992.İfrenî, Muhammed es-Sağîr b. El-Hâc b. Abdullah. Nüzhetü’l-hâdî bi ahbâri mülûki’l-karni’l-hâdî. thk. Abdüllatif eş-Şâdlî. Rabat, 1419/1998.Karataş, Ali İhsan. “Osmanlı Toplumunda Hz. Peygamber Sevgisinin Tezahürü Olarak Kurulan Mevlid Vakıfları”. İstem 6/11 (2008): 47-77.Küreyyim, Abdulkerim. El-Mağrib fî ahdi’d-devleti’s-Sa’diyye. 2006. (3. Baskı) Makkarî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Ezhârü’r-riyâz fî ahbâri Iyâz (thk. 1-3 Mustafa es-Sekka v.dğr., 4-5 Said Ahmed A’râb v.dğr.), 1-5. Rabat: İyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1939-1980.Makkarî, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Ravzatü’l-âsi’l-âtırati’l-enfâs fî zikri men lekîtuhû min a’lâmi’l-hadarateyn Merakeş ve Fas. Rabat: el-Matbaatü’l-Melikiyye, 1983.Meçhul, Tarihü’d-devleti’s-sadiyye et-Tukmedartiyye. (thk. Abdurrahim Binhâde). Merakeş: Uyûnü’l-makalât, 1994.Menûnî, Muhammed b. Abdülhâdî. Varakât an li-hadâreti’l-Merîniyyîn. Rabat: Câmiatu Muhammed el-Hâmis, 2000.Mrini, Najat. “Fiştâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13: 148-149. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.Nümeyrî, Ebü’l-Kāsım İbrâhim b. Abdullah İbnü'l-Hâc. Feyzü’l-ubâb ve ifâzatü kudâhi’l-âdâb fi’l-hareketi’s-saîdeti ilâ Kosantîne ve’z-Zâb. (thk. Muhammed İbn Şakrûn). Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.Okiç, M. Tayyib. “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinîn Tercemeleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1976): 17-68.Özdemir, Mehmet. “İbn Dihye el-Kelbî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19: 413-414. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.Özel, Ahmet. “Mevlid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29: 475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.Özel, Ahmet. “Mevlid”. http://www.sonpeygamber.info/ (10.01.2013).Özel, Ahmet. “Mevlid: Tarihi ve Dinî Hükmü”. Divan 1 (2002), 235-246.Razuk, Muhammed. “Hezmiriyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 312. İstanbul, TDV Yayınları, 1998.Selâvî (Nâsirî), Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hâlid en-Nâsirî. Kitâbü’l-İstiksâ li-ahbâri’l-garbi’l-İslâmî. (thk. Muhammed ve Ca’fer en-Nâsirî), 1-8, Dârülbeyzâ: Dârü’l-Kitâb, 1954.Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12: 228-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.Shinar, Pessah. “Traditional and Reformist Mawlid Celebrations in the Maghrib”, Studies in Memory of GastonWiet (edt. Myrian Rosen-Ayalon), Jerusalem: 1977.Sükât, Abdülcevvâd. “Kasîdetü’l-medîh fi’l-asri’l-Merînî”, Da’vetü’l-Hak, 277 1410/1989). www.habous.gov.ma/daouat-alhaq/ 02.09.2013. Şahin, İlkay. “Dinî Hayatın Ritmi: Ritüel ve Müzik”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/2 (2008): 269-285.Şükürov, Qiyas, Benî Ahmer Devleti (1232-1492), İstanbul, 2008 (Basılmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar ÜSBE).et-Tâzî, Abdülhâdî. Kasrü’l-bedî biMerâkeş min acâibi’d-dünyâ. Rabat, 1977.Temgrutî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. En-Nefhatü’l-miskiyye fi’s-sefareti’t-Türkiyye: 1589. (thk. Muhammed es-Salihi), Ebûzabî: Dârüs-Süveydi, 2007.