SECCÂDE VE SAF SECCÂDELERDEKİ BAZI MOTİFLERİN İKONOGRAFİK DEĞERLENDİRMELERİ

Yıl 2007, Sayı: 9, 187 - 208, 01.12.2007

M. Önder Çokay

Öz

Seccâde ve saf seccâde namaz kılmak için üretilen özel dokumalardır. Temel kompozisyonları nişli mihrâptan oluşur. Mihrâb camilerde Mekke doğrultusunu gösterir. Nişli mihrâb kompozisyonları seccâdelerin namaz kılarken Mekke doğrultusunda yayılmasına da işaret eder. Seccâde ve saf seccâdelerin kompozisyonlarında sanatçılar çeşitli motifler kullanmışlardır. Özellikle orta kompozisyonlarında bazı motifler farklıdır. Örneğin: Nişli mihrâb, kandil, taban izi ve ibrik motifleri İslâm dininden gelir ve derin anlamlar taşır. Bu bağlamda sanatçılar sembolik motiflerle zengin içerikli kompozisyonlar yaparak İslâm sanat tarihine katkıda bulunurken, aynı zamanda onları bir sanat objesi haline de getirmişlerdir

Anahtar Kelimeler

Seccâde, İkonografi

The Iconographic Valuation of some motives on Prayer Carpets and Communal (saph) Prayer Carpets

Öz

The prayer carpets are special coverings. Their principal compositions consist of altar with a niche (nişli mihrâb) motives. The mihrâb shows the direction of Macca in the mosques. Mihrâb-niche motives on the prayer carpets also pointed out that it is necessary to spread the prayer carpets to the direction of Macca. Artists have produced different patterns which all have based on the compositions of the prayer carpets and communal prayer carpets. There are some motives which made them different. Some of these, like mihrâb-niche, lamp, foot print (ayak taban izi) and ewer (ibrik) motives come from the Islamic religion. In this manner, the artisans have been contributed to Islamic art history not only making rich compositions by the help of these motives, but also bring them as an art object

Anahtar Kelimeler

Prayer rug, Iconography

Kaynakça

• » Arpaguş Kelpetin, Hatice, Osmanlı Halkının Geleneksel İslâm Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul » Arseven, Celal Esad, Les Arts Decoratifs Turcs, M.E.Basımevi, İstanbul (Tarihsiz). » Aslanapa, Oktay -Yusuf Durul, Selçuklu Halıları, İstanbul 1973.
• » Aslanapa, Oktay, Türk Halı Sanatı’nın Bin Yılı, İstanbul 1987.
• » Aslanapa, Oktay, “Seccâde. Saccada”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C.10, İstanbul 1966, s.302
• » Asri, Mu’djam Lughawi, Djubran Mas’ud., Daru’l-llm Li’l-Melayin, al-Raid, Vol:1-2, Beirut/Lubnan 1978.
• » Atalay, Besim, Türk Halıcılığı ve Uşak Halıları, Ankara 1967.
• » Ateş, Süleyman, Yeni İslâm İlmihali, (Tarihsiz). » Ayhan, A., “Yağcı Bedir Halılarının Söyledikleri”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, No. 69, İstanbul , s.43-49; » Bakırer, Ömür, Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrâbları, Ankara 1976.
• » Ayverdi, E.Hakkı, İ.Aydın Yüksel, İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, İstanbul 1976.
• » Bayraktaroğlu, S., “Milas Halılarından Değişik Örnekler”, Kültür Sanat, S.1, Aralık 1988, s.56-59.
• » Bilgin, Ülkü, “19.Yüzyıl Saray Seccâdeleri”, Sanat Dünyamız, S.17,1979,s.20-25.
• » Bozkurt, Nebi, “Kandil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.24, Ankara 2002, s.299.
• » Creswell, K.A.C., Early Muslim Architecture, vol.I, Part: 1-2, vol.II, New York 1979.
• » Deniz, Bekir, “Gördes Halıları”, Bilim Birlik Başarı, S.45, İzmir 1986, s.13-19.
• » Deniz, Bekir, “Ladik Halıları”, Bilim Birlik Başarı, S.46, İzmir 1986, s.13-18.
• » Deniz, Bekir, “ Kula Halıları”, Bilim Birlik Başarı, S.43, İzmir (Tarihsiz), s.13-19. » Diez, E.,- Oktay Aslanapa, “Mihrâb”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C.8, s.294-304. » Dirik, Kâzım, Eski ve Yeni Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması, İstanbul 1938.
• » Dulkadir, Hilmi, “Türk Dokuma Yanışları Hakkında Sosyo-Kültürel Bir Değerlendirme”, IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, C.V, Ankara 1992, s.85-101.
• » Fenmen, Şefik, “Erken Dönem Tasarımla Bir Batı Anadolu Seccâdesi Üzerine Düşünceler”, Arış, S. 1, 1997, s.80-85.
• » Hasol, Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul 1975, s. 306, 36, 322.
• » Hussayn, Mecid, Tahir Saeed, “Raja Girat Swat’ta Gazneli Câmii Kuzey-Batı Federal Pakistan’da En Eski Câmi”, İ.Ü.E.F.Tarih Dergisi, S.41, İstanbul 2005, s.147.
• » Kalfazade, Selda-Özkan Ertuğrul, “Kandil ve Kandilin Motif Olarak Anadolu Türk Sanatındaki Kullanımı Üzerine”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.2, S.5, İstanbul 1989, s.23-34.
• » Kandemir, M.Yaşar, v.d., “İslâm’da Kıble”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.25,Ankara 2002, s.365.
• » Karamağaralı, Beyhan, “Türk Halı Sanatındaki Motiflerin Yorumu Üzerine”, Arış, S.3, 1997, s.28-39.
• » Karamağaralı, Beyhan, “Ejder ve Lotus Motifi’nin Halı Seccâdelerdeki İkonografisi”, Arış, S.4, , s.32-39. » Kılıçlıoğlu, Safa, “Kubbe Altı”, Meydan Larousse, C.7, İstanbul 1972, s.606-607;
• » Kılıçlıoğlu, Safa, “İbrik”, Meydan Larousse, C.6, İstanbul 1971, s.182.
• » Nekrasova, N.P. -K.G.Kınayerva, Moskova Şark Sanatları Devlet Müzesi Türk, Azeri ve Türkmen Seccâdeleri, Ankara 1997;
• » Özek, Ali, v.d., Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Ankara 1998.
• » Pedersen, Johs., “Mescid”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C.8, İstanbul 1960, s.1-118.
• » Rado, Şevket, v.d., “Rahmet”, Hayat Büyük Türk Sözlüğü, İstanbul 1970.
• » Sifil, Ebubekir, “Kıyam”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.25, Ankara 2002, s. 514-515.
• » Sözen, Metin, v.d., Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul 1975.
• » Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara 1990.
• » Tural, Sadık, “Halı’nın İşlevinin Özel Bir Göstergesi”, Arış, S.4, 1998, s.8-18.
• » Wensinck, A.J., “Kıble. Kibla”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C.6, İstanbul 1955, s.666-672.
• » Yeğin, Abdullah, v.d.,Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lugat, İstanbul 1978.
• Şekiller ve Resimler Şekil 1: Seccadelerde A. Mihrab B. Bordür a. Niş b. Âyetlik c. Tabanlık Şekil 2: Tek sıralı saf seccade. Resim 6. Çizim: M. Önder ÇOKAY Şekil 3: İki sıralı saf seccade. Resim 8. Çizim: M. Önder ÇOKAY Resim 1: Birgi Ulu mihrabı (Gönül Öney 1989) Resim 2:Gördes seccadesi. XVIII.yüzyıl. 144X203cm.
• (Erwin Gans-Ruedin. Orbis Pictus Bd. 16) Özel koleksiyon. Resim 3: Kula seccadesi. XIX. yüzyıl. 107x185 cm. Resim 4: Ladik seccadesi.XVIII.yüzyıl.112x170 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 2. 1988)
• (Erwin Gans-Ruedin. Orbis Pictus Bd. 16) Özel koleksiyon. Resim 5: Uşak seccadesi. XVI. yüzyıl. (Boyutları bilinmiyor) (Halevim. Halı 108) Özel koleksiyon. Resim 6: Konya seccadesi. XV. yüzyıl. (Bugün için en eski). 84x119 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State -Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 1.1987 İstanbul T.İ.E.M.de)
• Resim 7a: İki sıralı saf seccade. XV. yüzyıl. (Bugün için en eski) 128x311 cm. T.İ.E.M. (Aslanapa 1987)
• Resim 7: Uşak saf seccadesi. (XV. ?) XVI. yüzyıl. (Bugün için en eski). 103x300 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 4 1990 İstanbul T.İ.E.M.)
• Resim 8: Uşak saf seccadesi. XIX. yüzyıl. x508 cm. (Stanley Reed 1967) Özel koleksiyon.
• Resim 9: Megri seccadesi. XIX. yüzyıl. x171 cm. (Hubel 1965) Özel koleksiyon.
• Resim 10: Çini kandil. XVI. yüzyıl. (Tuncay Ocak 1978)
• Topkapı Sarayı Müzesi’nde. Resim 11: İstanbul seccadesi. XVII. yüzyıl. x190 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State- Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 4 1990
• New York Metropolitians Museum of Art) Resim 12: Yahyalı seccadesi. XVIII. yüzyıl. 119x194 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 4 1990 Özel koleksiyon.
• Resim 13a-b: Uşak saf seccadesi. XVII. yüzyıl. 136x442 cm. (Ertuğ 1996) İstanbul T.İ.E.M.
• Resim 14: Uşak saf seccadesi. XVII. yüzyıl. 155x435 cm. (Ertuğ 1996) İstanbul T.İ.E.M.
• Resim 15: Bergama seccadesi. XVI. yüzyıl. x146 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 4 1990 İstanbul T.İ.E.M.)
• Resim 16: Kula seccadesi. XVIII. yüzyıl. x135 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 2 1988İstanbul T.İ.E.M.)
• Resim 17: Konya seccadesi. XVII. yüzyıl. x145 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 1 1987 İstanbul T.İ.E.M.)
• Resim 18: Ladik seccadesi. XVIII. yüzyıl. x195 cm. (Turkish Repuclic Ministiry of State-Ministry of Culture and Tourism. Cat. No. 4 1990 İstanbul T.İ.E.M.)
• Resim 19: Konya seccadesi. (Yüzyılı belli değil). x167 cm. (Stanley Reed 1967) Özel koleksiyon.
• Resim 20: Uşak seccadesi. XVI. yüzyıl. x177 cm. (Halı 108) Özel koleksiyon. Resim 21: Ürgüp seccadesi. XIX. yüzyıl. x143 cm. (Halı 94) Özel koleksiyon. Resim 22: Uşak seccadesi. XVI. yüzyıl. x162 cm. (Halı 95) Özel koleksiyon.