MEVLÂNÂ’NIN MESNEVÎ’SİNDE DEVRİN TIP VE HALK HEKİMLİĞİ

Yıl 2007, Sayı: 10, 155 - 168, 01.12.2007

Necati Avcı

Öz

Mevlânâ XI. y.y. Anadolu insanı ve toplumu üzerinde dini ve kültür hayatı açısından olduğu kadar sosyal hayat açısından da çok önemli bir etkiye sahiptir. Onun bu etkisi daha sonraki dönemlere eserleri ve onun düşünceleri çerçevesinde şekillenen Mevlevîlik ile aktarılmıştır. Mevlânâ’nın Mesnevî isimli eseri, devrinin tıbbî bilgileri, özellikleri ve halkın hastalıkları teşhis ve tedavisinde kullandığı metodlar ve bu konudaki inanç ve âdetleri ortaya koyması açısından büyük bir değere sahiptir. Tıbbî alanda devrinin geniş kültürüne sahip olan Mevlânâ, Kur’an ve Hadis ışığı altında, İslam tabiplerinin sağlık-hastalık hakkındaki görüşlerini ve bu konuda ilgi çekici bilgi ve usulleri bizlere nakletmiştir. Mevlânâ’nın bizzat hasta tedavi etmesi ve reçete vermesi de, o devirde bilimsel olarak mevcut olan tıbbî bilgilerin özelliklerini gösterir. Bu nedenle Mesnevi’deki tıbbî bilgileri hem folklorik açıdan hem de bilimsel açıdan değerlendirmek gerekir. XI. asırda Anadolu’nun Kayseri, Sivas ve Konya gibi Selçuklu şehirlerinde hastahanelerin ve tıp tahsili yapılan medreselerin inşa edilmesi Selçukluların tıbba verdikleri önemi gösterir. Eflâkî, Menâkıb’ında Selçuklu ülkesinde birçok hamam, kaplıca ve ılıcanın varlığından bahseder. Mevlânâ eserinde, devrinin çeşitli hastalıkları, teşhisleri, tedavi usulleri ve ilaçları üzerinde durmuştur. Bütün hastalıkların tedavi edilebileceği kanaatinde olan Mevlânâ, devâ kabul etmeyen hastalığın kaza ve kader olduğunu belirtmiştir. Zira kaza ve kader gelince, doktorun bocalayacağını söyler. Buna göre Mevlânâ’nın, kişi kaza ve kaderin önceden nasıl olacağını bilmediğinden, hasta olduğu zaman, tedavide her türlü çareye başvurması gerektiği düşüncesinde olduğu anlaşılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Mevlâna, Mesnevî, Tıp, Halk hekimliği

MEDICINE AND PUBLIC MEDICINE AT MAWLANA’S TIME IN HIS MATHNAWI

Öz

Mawlana has very much influences on the individual and society in Anatolia from the point of religious, cultural and also social life. His influences were conveyed to the later periods by means of Mawlawism shaped within the context of his works and thoughts. Mawlana’s Mathmawi has a great value in terms of medical information and features in his time and the methods of diagnosis and treatment applied by people and also their beliefs and traditions. Mawlana, having the vast medical culture of his time, has narrated us the opinions of Muslim physicians on health-disease and interesting information and methods in the lihgt of Qur’an and Hadith. Also the fact that Mawlana has personally treated patient and written prescription presents the scientific features of medical information at that time. That’s why, it should be evaluated medical information in Mathnawi from the point of folkloric and science. In the 11th century, the hospitals and madrasas in which the medicine as science was educated were established in the Anatolian cities such as Kayseri, Sivas and Konya. This shows how the Seljukids had considered medicine important. Eflaqi, in his Manaqib, has cited many public baths, termal springs and hot springs in the Seljukids. Mawlana has touched upon various diseases, diagnosis, methods of treatment and medications at his time in his work. Mawlana, having the opinion that all diseases can be cured, has indicated that uncureable illness is destiny and fate. To him, when destiny and fate come, doctor falters. So, it is clearly understood that Mawlana believes that when a person becomes sick he has to implement every ways of treatment since he does not know in advance how destiny and fate come

Anahtar Kelimeler

Mawlana, Mathnawi, Medicine, Public medicine

Kaynakça

• » Aclunî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ, Beyrut, 1351 (c.2)
• » Aksoy, Ömer Âsım, Atasözleri ve Deyimleri, Ankara, 1965
• » Amîd, Hasan, Ferheng-i Amîd, Tahran, 1343
• » Ankaravî, İsmail, Mesnevi-yi Şerif Şerhi, İstanbul, 1257
• » Âsım, Ahmet, çvr. Burhan-ı Kâtı’, Kahire, 1251
• » Azrak, İbrahim b. Abdurrahman, Teshilu’l-Menâfi Fi’t-Tıbb, İstanbul, 1324
• » Bammat, Haydar, İslamın Çehresi, (çvr. Osman Fehmi Giritli), İstanbul, 1975
• » Buharî, Abdullah, Sahih-i Buharî, Ankara, 1975
• » Canan, İbrahim, Hz. Peygamber’in Sünnetinde Terbiye, Ankara, 1980
• » Denizkuşları, Mahmud, Peygamberimiz ve Tıp (Tıbb-ı Nebevi), İstanbul, 1981
• » Firuzanfer, Bediu’z-Zaman; Ehâdis-i Mesnevi, Tahran, 1347
• » ________, Meâhiz-i Kasas ve Temsilât-ı Mesnevi, Tahran, 1347
• » Gölpınarlı, Abdulbaki, Mesnevi Şerhi, İstanbul, 1973-74 (c.4)
• » Herodot, Tarih, çvr. Perihan Kuturman, İstanbul, 1973
• » Hunke, Sigrid, Avrupa’nın Üzerine Doğan İslam Güneşi, çvr. Servet Sezgin, İstanbul, 1972
• » İbn Battuta, İbn Battuta Seyahatnâme’sinden Seçmeler, nşr. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul, 1971
• » İbn Haldun, Mukaddime, çvr. Zeki Kadiri Ugan, İstanbul, 1957
• » Kırca, Celal, Kur’an-ı Kerim ve Modern İlimler, İstanbul, 1981
• » Kur’an, DİB.Y., (Komisyon), Ankara, 1973
• » Mevlânâ, Celaleddin Rumî; Külliyât-ı Divân-ı Şems-i Tebrizî, Tahran, 1345;
• » ____, Divân-ı Kebir, çvr. Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul, 1960
• » ____, Mecalis-i Seb’a (Mukaddime), nşr. M. Feridun Nafiz Uzluk, İstanbul, 1937
• » ____, Mesnevi-i Manevi, nşr. R.A. Nicholson, London, 1923-33; çvr. Veled İzbudak, Mesnevi, İst.1960
• » Müslim, b. El-Haccac, Sahih-i Müslim, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, Mısır, 1955
• » Nizami-yi Aruzî, Ahmed b. Omar, Çehar Makale, nşr. Muhammed Kazvinî, Tahran, 1346
• » Remzi, Hüseyin, Tıbb-ı Nebevî, Hz. Muhammed ve Tababet, İstanbul, 1928
• » Sa’lebî, Ebu İshak, Kasasu’l-Enbiyâ’, Arâisu’l-Mecâlis, Mısır, tsz. » Sipahsalar, Feridun b. Ahmed, Risâle, nşr. Said Nefisî, Tahran, 1325; çvr. Tahsin Yazıcı, Mevla- na ve Etrafındakiler, İstanbul, 1977
• » Spuler, Bertold, İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür, çev. M. Fuad Köprülü, Ankara, 1973.
• » Tahiru’l-Mevlevî, Müslümanlığın Medeniyete Hizmetleri, (yayn. İ. Olgun), İstanbul, 1974
• » Tan, Nail, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Folklorik Dizin Denemesi, Ankara, 1974
• » Taneri, Aydın, Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı (Menakıbu’l-Ârifin Değ.), Konya, 1977
• » Ünver, A. Süheyl, Selçuklu Tababeti XI-XIV. Asırlar, Ankara, 1940
• » Zehebî, Şemseddin Ebû İshak b. Ahmed, et-Tıbbu’n-Nebevî, Kahire, 1961
• » Zeydan, Corci, İslam Medeniyeti Tarihi, çvr. Zeki Meğamiz, İstanbul, 1972 Mesnevi, 2/291 ve 1947.
• Sultan Veled’in ailesi Fatma Hanım’ın, doğumdan bir müddet sonra, çocukları ölüyordu. Bu se- bepten çocuğu doğacağı zaman, Fatma Hanım, ilaç kullanarak, çocuğu düşürüyordu. Mevlânâ, ge- lininin bu durumunu öğrenince, ona haber göndererek, ilaç kullanmamasını söyler; bunun üzerine Ârif Çelebi doğar ve yaşar. Bk. Menâkıb, metin, 2/825; çvr. 2/235-236.