Notes On Phonetics Of Iraqi Turkmen Turkish Amerli Dialect

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 20, 30.12.2022

Mubeen Shaheen Ibrahım Ibrahım

https://doi.org/10.46628/itbhssj.1185002

Öz

As it is known, Iraqi Turkmen Turkish is located in the southern part of the Eastern Oghuz Group and is included in the Azeri field of Turkish. The dialect has its own remarkable features, especially within the dialects of Iraqi Turkmen Turkish and Turkish dialects in general. Keeping some old Turkish words alive as they are; /ET. boyın > bōyın, ET. altun > alṭun/, firm practice of great vowel harmony; /ḳardaş ''kardeş'', ʿenne ''anne'', alma ''elma'', aṭaş ''ateş'', bayaz ''beyaz'', ḫençer ''hançer''/ and in Old Turkish /ng/ your voice to /y/; /işiy ''işin'', ḳarārıy ''kararın'', ḳizı ̈́y ''kızın''/ important for its conversion. The vowels in Iraqi Turkmen Turkish Amerli dialect, long and short vowels, vowel harmony, vowel change, vowel drop, consonants, consonant change, consonant affinity, consonant displacement, consonant twinning, and consonant drop will be evaluated in the article. The language material in the article, on which the evaluation was made, was recorded by interviewing the public in Amerli and then deciphered digitally and examined.

Anahtar Kelimeler

Oghuz Turkish, Iraqi Turkmen Turkish, Amerli Dialect, Phonology.

Irak Türkmen Türkçesi Amerli Ağzının Ses Bilgisine Dair Notlar

Öz

Bilindiği üzere Irak Türkmen Türkçesi, Doğu Oğuz Grubunun güney kısmında yer alarak Türkçenin Azeri sahasına dâhil olmaktadır. Amerli ağzının, özel olarak Irak Türkmen Türkçesinin ağızları içerisinde ve genel olarak Türk lehçeleri arasında kendine has dikkat çekici özellikleri bulunmaktadır. Eski Türkçedeki bazı sözcükleri var olduğu şekilde yaşatması; /ET. boyın > bōyın, ET. altun > alṭun/, büyük ünlü uyumuna çok güçlü bir şekilde uyması; /ḳardaş ''kardeş'', ʿenne ''anne'', alma ''elma'', aṭaş ''ateş'', bayaz ''beyaz'', ḫençer ''hançer''/ ve Eski Türkçedeki /ng/ sesini /y/'ye; /işiy ''işin'', ḳarārıy ''kararın'', ḳizı ̈́y ''kızın''/ dönüştürmesi açısından önem arz etmektedir. Makalede, Irak Türkmen Türkçesi Amerli ağzında bulunan ünlüler, uzun ve kısa ünlüler, ünlü uyumu, ünlü değişmesi, ünlü düşmesi, ünsüzler, ünsüz değişmesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz yer değiştirmesi, ünsüz ikizleşmesi ve ünsüz düşmesi incelenecektir. Makalede yer alan ve üzerinde incelemelerin yapıldığı dil malzemesi, Amerli'de bulunan halkla mülakat şeklinde görüşmeler yaparak derlenip kayıt altına alınmıştır. Ardından dijital ortamda deşifre edildikten sonra yazılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Oğuz Türkçesi, Irak Türkmen Türkçesi, Amerli Ağzı, Ses Bilgisi

Kaynakça

• Kaynakça / Referances Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin Grameri (11. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayatlı, H. K. (1996). Irak Türkmen Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Beşirli, Ç. U. (2021). Irak Türkmen Ağızları. Ankara : Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Beşirli, Ç. U. (2021). Irak Türkmen Ağzı Araştırmaları. Bağdat: Irak Turizm ve Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Buluç, S. (1974). Tellâfer Türkçesi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, C. 21-22, S. 1973-1974, s. 49-57.
• Buluç, S. (1976). Kerkük Ağzına Göre Arzu İle Kamber Masalı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, C. 23-24, S. 1975-1976, s. 203-238.
• Bulut, C. (2000). Studies on Turkish and Turkic languages. Optative Constructions in Iraqi Turkmen (Ed. A. Göksel - C. Kerslake). London: Harrassowitz Wiesbaden. s. 161-169.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Coşkun, V. (2003, Ocak 1). Türkiye Türkçesinde Ünlüler ve Ünsüzler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, C. 47, S. 1999, s. 41-50.
• Ercilasun, A. B. (2017). Türk Dünyası Üzerine İncelemeler (4. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gökdağ, B. A. (2012). Irak Türkmen Türkçesinin Şekil Bilgisine Dair Notlar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, C. 1, S. 1, s. 113-123.
• Gökdağ, B. A. (2019). Telafer Ağzı. Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeri Dergisi, C. 16, S. 61, s. 102-119.
• İlhan, N. (2009). Türk Dilinde Ünsüz Düşmesi, Nedenleri ve Türleri. Journal of World of Turks, C. 1, S. 2, s. 43-55.
• Ismael, L. N. (2013). Irak Türkmen Türkçesinin Bayat Ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaağaç, G. (2016). Türkçenin Dil Bilgisi (3. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2018). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Khıdır, C. (1979). Irak Türkmen Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü (1. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2020). Oğuz Türkçesinin Gelişimi (2. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nuri, M. K. (1987). Erbil ve Amirli Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Othman, S. N. (2021). Irak Türkmen Türkçesi-Altun Köprü Merkez Ağzından Derlemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paşayev, Q. (2003). Kerkük Dialektinin Fonetikası. Bakü: Elm Neşriyatı.
• Saatçi, Ö. (1999). Kerkük, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Harput Ağızlarının Fonetik ve Morfolojik Mukayesesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Saatçi, Ö. (2020). Dilde Arkaiklik Olgusu ve Irak Türkmen Ağızlarındaki Dil Unsurlarının Arkaiklik Bağlamında İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Shahbaz, H. H. (1979). Kerkük Ağzı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Shukur, H. A. (2020). Irak Türkmen Türkçesinin Tuzhurmatu Ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Shukur, K. (2019). Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Gagavuz Türkçesiyle Karşılaştırmalı olarak Irak Türkmen Türkçesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler (TDA Dizisi içinde 1. Baskı). Ankara: Simurg Yayınları.