Burak in 18th Century Mughal Period Miniature: Symbolism of the Sacred Four Directions

Yıl 2022, , 1458 - 1473, 30.09.2022

Gülten Gültepe , Yunus Berkli

https://doi.org/10.15869/itobiad.1109427

Cited By: 1

Öz

In the Miraj scenes, which depict the Prophet Hz. Muhammad's departure from Masjid al-Haram to Jerusalem, that is, Masjid al-Aqsa (Isra) and being taken up to the sky, the Burak-themed depiction, which is thought to be the riding of the Prophet of Islam, consists of various animal parts. Composition offers an artistic comparison experience that enables the creation of new styles and forms with the feature of creating a single composition of cultural forms in terms of both form and content. At this stage of comparison, not only does the style show a genetic development, but it also clarifies the question of how different cultural forms can be put together. On his night journey from Mecca to Jerusalem, whose depictions we frequently see in Islamic art, Hz. We see examples of Burak, a creature that carried Muhammad to the skies, in the miniatures of the eighteenth century Mughal period. This journey, called Isra, is considered one of the most important events in the Hijri calendar. It is understood from the imprint that the Burak-themed depiction, which constitutes the content of our work, is depicted by a Deccani artist dated to the eighteenth century. The period of the Indian Deccan sultanate can be distinguished by the formal qualities of mythological or fantastic animal depictions, in which the works produced in the palace workshops carry the anatomical physiognomy locally, and their cultural and artistic texture has been maintained under the influence of Turkish Islam. The Burak-themed composition is depicted as a supernatural entity that is revived in sacred themes in Islamic iconography, which includes sacred four aspects or figure elements in Turks with a woman's head and a lion's body. When the Ottoman and Mughal period examples of depictions of Burak are compared, it will be understood that there may be differences besides the parallel similarities with geography and interactive religion and belief factors. The text of the article will focus on the explanation of an understanding that shows the unification of cultures, the structure containing the sacred four aspects or figure elements of the cultural memory of the old Turkish faith in the sacred themes in Turkish-Islamic iconography, where the Burak-themed depiction can be selected with a cosmopolitan understanding of form and symbolic expressions.

Anahtar Kelimeler

Burak, The Sacred Four Directions, Mirac, Umay, Iconography

18. Yüzyıl Babür Dönemi Minyatüründe Burak: Kutsal Dört Yön Simgeselliği

Öz

Hz. Muhammed’in bir gece Mescid-i Haram’dan Kudüs’e yani Mescid-i Aksa’ya gidişini (İsra) ve oradan da göğe çıkarıldığını betimleyen Mirac sahnelerinde, İslam Peygamberin biniti olduğu düşünülen Burak temalı tasvir, çeşitli hayvan uzuvlarından meydana gelmiştir. Kompozisyon gerek biçim gerek içerik itibariyle kültürel formların tek bir kompozisyon oluşturma özelliğiyle yeni tarzlar ve biçimler üretebilme imkânı sağlayan sanatsal bir karşılaştırma deneyimi sunmaktadır. Bu karşılaştırma aşamasında üslubun yalnızca genetik bir gelişme göstermediği aynı zamanda farklı kültürel formların da nasıl bir arada olma kritiğini ortaya koyabilme sorusuna da açıklık getirebilmektedir. İslam sanatında tasvirlerine sıkça rastladığımız, Mekke'den Kudüs'e gece yolculuğunda Hz. Muhammed'i göklere taşıyan bir yaratık olan Burak konulu çalışmaların, XVIII. yüzyıl Babür dönemi minyatürlerinde de örneklerini görmekteyiz. İsra olarak adlandırılan bu yolculuk, Hicri takvimdeki en önemli olaylardan biri olarak değerlendirilmektedir. Çalışmamızın içeriğini teşkil eden Burak temalı tasvir, XVIII. yüzyıla tarihlendirilen Deccani sanatçısı tarafından betimlendiği, künye bilgisinden anlaşılmaktadır. Hint Deccan sultanlığı dönemi, saray atölyelerinde üretilen çalışmaların, lokal olarak anatomik fizyonomiyi taşımakla beraber, kültürel ve sanatsal dokuyu Türk Müslümanlığı etkisi altında sürdürmüş olduğu mitolojik veya fantastik hayvan tasvirlerinin biçimsel nitelikleriyle ayırt edilebilmektedir. Burak temalı kompozisyon kadın başlı, aslan vücutlu Türklerde kutsal dört yön unsurları veya figür elemanlarını ihtiva eden İslam ikonografisinde kutsal temalarda yeniden canlandırılan tabiatüstü bir varlık olarak betimlenmiştir. Burak ile ilgili tasvirlerin Osmanlı ve Babür dönemi örnekleri karşılaştırıldığında, coğrafya ve etkileşimli din ve inanç faktörlerine paralel benzerliklerin dışında farklılıkların da olabileceği anlaşılacaktır. Makale metni, Burak temalı tasvirin kozmopolit bir biçim anlayışı ile sembolik ifadelerin seçilebildiği Türk İslam ikonografisinde kutsal temalarda, eski Türk inancına ait kültürel belleğin kutsal dört yön unsurları veya figür elemanlarını ihtiva eden yapının, izlenimlerin aktarıldığı ve kültürlerin birleşmesini gösteren bir anlayışın açıklaması üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Burak, Kutsal Dört Yön, Miraç, Umay, İkonografi

Kaynakça

• Alkhateeb, Fıras (2016). Kayıp İslam Tarihi Müslüman Medeniyetini Yeniden Keşfetmek. Çev. Mustafa Alican. İstanbul: Timaş Yayınları.
• And, Metin (2010). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aslan, Namık (2005). “Don Değiştirme Motifi ve Ahi Evran’ın Yılan Donuna Girmesi”. I. Ahi Evran’ı Veli ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Cilt I. Kırşehir: 119-127.
• Berkli, Yunus ve Gültepe, Gülten (2020). “Eski Türk İnançlarında Tabiat Kültü: Erzurum Kazancı Örneği”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi - Journal of Turkish Researches Institute. 67, Erzurum: 443-454.
• Berkli, Yunus (2014). “Kosova Halveti Osman Baba Tekkesinde Bulunan Figür ve Sembollerin Türk Sanatı ve Kültürü İçerisindeki Anlam ve Önemi”. Atatürk Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 18 (1). Erzurum: 61-88.
• Berkli, Yunus (2010). “Uygur Resim Sanatının Üslup Özellikleri”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 45. 155-166.
• Çavuşoğlu, Ali (2007). “Türk-İslam Kültüründe Göktanrı veya Ulu Tanrı İnanışı ve Edebi Metinlere Yansıması”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı. 44, Ankara: 123-140.
• Çoruhlu, Yaşar (2019a). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi I. İstanbul: Ötüken.
• Çoruhlu, Yaşar (2019b). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi II. İstanbul: Ötüken.
• De Yong, Frederich. (2014). “Bektaşilik’te İkonografi: Dini Kıyafetlerde, Ayinlerde Kullanılan Eşyalarda ve Resim Sanatında Sembolizm ve Temalar Üzerine Bir İnceleme”. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 265-288.
• Ersoylu, Halil (2015). Türk Kültüründe Kuşlar. İstanbul: Ötüken.
• Esin, Emel (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Guignes, Joseph de (2019). Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Batı Tatarlarının Tarih-i Umumisi 3. Çev. Hüseyin Cahit. İstanbul: Ötüken.
• Gültepe, Gülten (2019a). “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Hz. Ali: Kişileştirme ve Plastik”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0 (66), Erzurum: 589-596.
• Gültepe, Gülten (2016). Plastik Sanatlarda Soyut Somut Gösterge ve Resimler Üzerine Metaforik Bir Yaklaşım. Sanatta Yeterlik Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gültepe, Gülten (2019b). “Türk Kültür ve Medeniyetinde Metaforik bağlamında Oyun-İnanç ve Maske”. Journal of Turkish Studies. Yıl-sayı: 2019-Volume 14 Issue 7. Ankara: 3733-3747.
• İnal, Güner (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• İnan, Abdulkadir (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi.
• İpşiroğlu, M. S., Eyüboğlu, S. (1955). Fatih Albümüne Bir Bakış, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2017). Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mahir, Banu (2005). Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Öney, Gönül (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özgüdenli, Osman G. (2020). Ortaçağ’da Türkler, Moğollar, İranlılar (Kaynaklar ve Araştırmalar. İstanbul: Ötüken.
• Roux, Jean Paul (2021). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Roux, Jean-Paul (2008). Büyük Moğolların Tarihi Babur. Çev. Lale Arslan-Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Schimmel, Annemarie (2018). İslamın Mistik Boyutları. Çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Alfa.
• Sümer, Derya (2011). “Alevi-Bektaşi Miraç Söyleminden Cemin Simgesel Temsillerine Hakk'ın Birlik Bilinci”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı. 57, Ankara: 57-84.
• Taş, İsmail (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
• Taşğın, Ahmet ve Solmaz, Bünyamin (2012). “Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme”. Journal of Turkish Studies. Yıl-sayı: 2019-Volume 7 Issue 1. Ankara: 105-129.
• Turan, Fatma Ahsen (2010). “Şaman Ritüellerinden Alevi Semahlarına Esrarlı Yolculuk”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı. 56, Ankara: 153-162.
• Von Gabain, Annemarie (2009). ”Renklerin Sembolik Anlamları”. Türkoloji Makaleleri. Çev. Yusuf Gedikli. İstanbul: Bilgeoğuz, 149-159.
• Yöndemli, Fuat (2006). Hayat Ağacı Ejder ve Yılan. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
• Yıldız, Harun (2012). “Hacı Bektaş Velî ile Ahi Evran İlişkisi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. Sayı. 61, Ankara: 187-206.
• Zebrowski, Mark (1983). Deccani Painting, Londra. https://www.cambridge.org/core/journals/bulletin-of-the-school-of-oriental-and-african-studies/article/abs/mark-zebrowski-deccani-painting-xxiv-296-pp-london-philip-wilson-for-sotheby-publications-berkeley-and-los-angeles-university-of-california-press-1983-3750/C3D88654B036B4BF7D76D35811316D2F (Erişim Tarihi: 14.01.2022).
• Zimmer, Heinrich (2004). Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Resim Kaynakça
• Resim 1. Burak, Sanatçısı Bilinmiyor, 1777-1775, 26x38 cm, National Museum, New Delhi, Hindistan. https://artsandculture.google.com/asset/al-buraq-unknown/GQFKm5AzrQbkBA (Erişim Tarihi: 01.09.2020)
• Resim 6. Miracname, Topkapı Sarayı Müzesi, H. 2154, 62r. İnal, Güner (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Resim 7. Mi’rac, Ahval-i Kıyamet, Süleymaniye Kütüphanesi, Hafid Efendi139. (And, Metin (2010). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Resim 8. Mi’rac, Siyer-i Nebi, Chester Beatty Library, 406. (And, 2010: 296)
• Resim 9. Gökte Binicisiz Bir Burak, Acaibü’l Mahlükat, British Library, Add. 7894. (And, 2010. 297).
• Resim 10. Mi’rac, Kısasü’l Enbiya, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye 980. (And, 2010: 299).
• Resim 11. Hz. Muhammed’in Burak’ı, Solunda Ebubekir ve Diğer Halifeler, Ahval-i Kıyamet, Staatsbibliothek Berlin, Or. Oct. 1596. (And, 2010: 300).
• Resim 12. Hz. Muhammed Burak Üstünde Mi’rac Yolculuğuna Başlayacağı Mescidü’l Aksa’ya gidiyor, Siyer-i Nebi, New York Public Library, Spencer Col. (And, 2010: 300).