Death and Beyond in Fuzûlî

Yıl 2022, , 2473 - 2487, 31.12.2022

Yaşar Türkben

https://doi.org/10.15869/itobiad.1198211

Öz

Fears and concerns about death are expressed by poets, thinkers, and philosophers of almost every society. Although some people offer different solutions to the fear of death, such as skeptics, religions, and philosophers have claimed that human beings will exist in some way after death. In Islamic thought, the understanding that man will meet an eternal life after death is dominant. However, there are differences of opinion about the nature of this life. The debate is mostly about the nature of the soul, resurrection, and how this resurrection will take place. Regarding the nature of the soul, Ibn Sînâ and his followers argue that since they see the soul as a simple substance, it will continue to exist even if the body dies. Some theologians, on the other hand, consider the soul as a subtle body and claim that it will disappear with the death of a man and that eternal life will be possible only through resurrection. In this study, we will discuss the thoughts of the great Turkish poet and thinker Fuzûlî on death and beyond. Fuzûlî deals with death as a poet. He emphasizes that the life of this world is temporary and that we should not forget death by being unawareness. In terms of the nature of the soul, which philosophers discuss, he adopts the perspective that the soul is an independent substance, like Ibn Sînâ. However, he differs from him by stating that the hereafter should be bodily as well as spiritual. Fuzûlî tries to justify his thoughts with revelation and rational proof.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Thought, Death, Soul, Bodily Resurrection, Eternity.

Fuzûlî’de Ölüm ve Sonrası

Öz

Ölüme dair duyulan korku ve endişeler hemen hemen her toplumun şairleri, düşünürleri, filozofları tarafından dile getirilmektedir. Septikler gibi ölüm korkusuna farklı çözüm önerileri getiren kimseler olmakla beraber, dinler ve filozoflar insanın ölümden sonra da bir şekilde var olacağını iddia etmişlerdir. İslam düşüncesinde insanın ölümden sonra ebedi bir ahiret hayatıyla karşılaşacağı anlayışı hâkimdir. Ancak bu hayatın mahiyetinin ne olacağı hususunda görüş ayrılıkları mevcuttur. Tartışma daha çok ruhun mahiyeti, yeniden diriliş ve bu dirilişin ne şekilde olacağı konularında yaşanmaktadır. Ruhun mahiyeti konusunda İbn Sînâ ve takipçileri, ruhu basit bir cevher gördüklerinden onun beden ölse bile var olmaya devam edeceğini ileri sürmektedir. Bazı kelamcılar ise, ruhu latif bir cisim olarak düşünmekte, insanın ölümüyle birlikte onun da yok olacağını, ebedi hayatın ancak yeniden dirilişle mümkün olacağını iddia etmektedirler. Bu çalışmada büyük Türk şairi ve düşünürü Fuzûlî’nin ölüm ve ötesine dair düşüncelerini ele alacağız. Fuzûlî, bir şair olarak ölümü ele almaktadır. O dünya hayatının gelip geçici olduğunu, gaflete düşüp ölümü unutmamak gerektiğini vurgulamaktadır. Filozofların tartışma konusu yaptıkları ruhun mahiyeti hususunda büyük ölçüde İbn Sînâ gibi ruhun bağımsız bir cevher olduğu anlayışını benimsemektedir. Ancak ahiret hayatının cismani de olması gerektiğini belirterek ondan ayrılmaktadır. Fuzûlî düşüncelerini akli ve nakli delillerle temellendirmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Düşüncesi, Ölüm, Ruh, Bedensel Diriliş, Bekâ.

Kaynakça

• Altıntaş, H. (1985). İbn Sînâ Metafiziği. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Aristoteles. (2014). Nikomakhos’a Etik. Çev. Saffet Babür. Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Ay, M. ve Esen, M. (2005). “Ölüm ve Sonrası”. Sistematik Kelam. Ed. Ahmet Akbulut. Ankara: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları.
• Cengiz, M. (2017). “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017), 904-924
• Deylemî. (1986). el-Firdevs bi-me’sûri’l-hitâb. thk. es-Saîd b. Besyûnî. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Fuzûlî. (1990). Fuzûlî Dîvanı, haz. Kenan Akyüz vd. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fuzûlî. (2014a). Matla’ul-İtikad fi Ma’rifeti’l-Mebde ve Mead, haz. M. Bin Tavit et-Tanci, çev. Esad Coşan, Kemal Işık. İstanbul: Server Yayınları.
• Fuzûlî. (2014b). Türkçe Divan, haz. İsmail Parlatır. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gazzâlî. (2005). Tehafütü’l-felasife (Filozofların Tutarsızlığı). çev. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları.
• İbn Rüşd. (1985). el-Keşf an minhaci’l-edille. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Degah yayınları.
• İbn Sînâ. (1959). Kitâbü’ş-şifa: Kitâbü’n-nefs. ed. Fazlur Rahman. London: University of Durham.
• İbn Sînâ. (2004). “Uyunu’l-Hikme”, Risaleler, çev. Alparslan Açıkgenç-M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• Kant, I. (1994). Pratik Usun Eleştirisi. çev. İsmet Zeki Eyüpoğlu, İstanbul: Say Yayınları.
• Koç, T. (1991). Ölümsüzlük Düşüncesi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kuşpınar, B. (1995). İbn-i Sina’da Bilgi Teorisi. Ankara: MEB.
• Özalp, H. (2014). Farabi ve İbn Sînâ Düşüncesinde Ruh ve Ölüm Ötesi. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• Özden, H. Ö. ve Elmalı, O. (2013). İlkçağ Felsefe Tarihi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Parsi, L. (2007). “Hayyam’ın Rubailerinde Ölümsüzlük Arzusu”, çev. Metin Yasa-Dursun Ali Türkmen, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 24/25: 305-311.
• Platon. (2011). Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1981). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tirmizî. (1998) Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünenu’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Maʻrûf. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Türkben, Y. (2017). “Necip Fazıl’da Ölüm ve Ötesi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11: 47-66.
• Türkben, Y. (2019). “Ahmet Yesevi ve Yunus Emre’de Ölümsüzlük Düşüncesi”. Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, ed. Süleyman Gezer. Türkistan: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Yaran, C. S. (2011). Bilgelik Peşinde Felsefe Yazıları. İstanbul: Ensar Neşriyat.