Activities for the Expansion of Turkish in Non-Muslim Schools in the Ottoman State (1876-1908)

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 213 - 233, 15.03.2017

Tuğrul Özcan

Öz

In the 19th, modern states have made intensive efforts to gather different communities in their constituents around a national consciousness. In the direction of these developments, important changes took place in every field from everyday life to mind in the Ottoman State. The fundamental and lasting changes that started with Tanzimat have been influential in almost every part of the Ottoman society. Along with these changes, the Ottoman statesmen were disturbed because of the separatist approaches arising from the identity awareness that occurred among the non-muslims. Maintainning the presence of non-muslims under Ottoman rule was very important in term of Ottoman administrators. According to them, the way of achieving this is to create a sense of belonging towards the Ottomans in non-muslims. As a matter of fact, this feeling was tried to be built with an official Turkish language nationalism. Mentioned the language nationalism needed to make some radical changes both in the management understanding of the Ottoman State and in the education system. 

Anahtar Kelimeler

Turkish, Ottoman State, Abdulhamid II, Language Nationality, Minority, National Identity, Non-muslim

Osmanlı Gayrimüslim Okullarında Türkçenin Yaygınlaştırıl-masına Yönelik Faaliyetler (1876-1908)

Öz

Modern devletlerin millî kimliklerinin inşası bakımından XIX. yüzyıl
önemli bir dönemdir. Bu yüzyılda söz konusu devletler, bünyelerindeki farklı
toplulukları millî bir bilinç etrafında kendilerine bağlamak için yoğun çaba
sarf ettiler. Bu gelişmeler doğrultusunda Osmanlı Devleti’nde de günlük
yaşamdan zihniyete kadar hemen her alanda önemli değişimler meydana geldi.
Tanzimat dönemi reformlarıyla birlikte başlayan köklü ve kalıcı değişimler,
Osmanlı toplumunun hemen her kesiminde etkisini gösterdi. Bu değişimlerle
birlikte gayrimüslimler arasında oluşan kimlik farkındalıklardan kaynaklanan
ayrılıkçı bazı yaklaşımlar sebebiyle Osmanlı Devleti oldukça etkilendi. Gayrimüslimlerin
Osmanlı idaresi altında varlıklarını sürdürmeleri Babıâli açısından çok
önemliydi. Babıâli’ye göre bunu sağlamanın yolu gayrimüslimlerde Osmanlıya
yönelik bir aidiyet duygusu yaratmaktı. Nitekim bu duygu, Türkçe üzerine inşa
edilmiş resmî karakterli bir dil milliyetçiliğinin inşasıyla oluşturulmaya
çalışıldı. Söz konusu dil milliyetçiliği hem Osmanlı Devleti’nin yönetim hem de
eğitim sisteminde bir takım değişiklikler yapılmasını zorunlu hale getirdi. 

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, dil milliyetçiliği, millî kimlik

Kaynakça

• Bâb-ı Âli Evrâk Odası [BEO], 641/48013, 22/Z /1312.
• Dâhiliye Nezâreti Mektûbi Kalemi [DH.MKT.]: 2365/76, 28/S/1318; 2516/30, 13/R/1319; 2536/96, 13/C/1319; 2563/122, 21/Ş/1319.
• Hariciye Siyasi [HR.SYS.]: 124/6, 2/Ca/1283.
• İrade: Adliye ve Mezâhib Tasnifi [İ.AZN.]: 39/1318, 17/Ca/1318.
• Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT.]: 49/10, 11/Ca/1294; 49/76, 20/Ca/ 1294; 57/196, 13/N/1295; 61/156, 09/Ca/1296; 74/99, 06/R/ 1299; 113/14, 14 /S/1307; 122/116, 25/Ra/1308; 270/36, 27/Z/ 1312; 308/32, 18/L/1313; 409/ 11, 13/Ra/1316; 411/13, 25/Ra/1316; 561/47, 18/S/1319; 606/35, 05/Za/1319; 670/35, 20/B/1320; 671/67, 29/B/1320; 694/ 56, 08/M/132; 816/56, 27/N/ 1322; 821/63, 21/L/1322; 2365/76, 28/S/1318.
• Rumeli Müfettişliği Arzuhalleri [TRF.1.ŞKT]: 57/5660, 02/Za/1322.
• Sadâret Hususî Maruzât Evrakı [Y.A.HUS.]: 316/53, 08/B /1312.
• Şurâ-yı Devlet Evrakı [ŞD.] (Yanya 1): 2085/35, 16/M /1310.
• Teftîşât-ı Rumeli Evrâkı Rumeli Müfettişliği Selanik Evrâkı (TFR.I.SL.): 33/3250, 25/Z/1321.
• Yıldız Esas Evrak [Y.EE.]: 131, 25, 11/C/1309.
• Yıldız Esas Evrak / Kamil Paşa Evrakı [Y.EE.KP.]: 21/2021, 20/Z/1321.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı [Y.MTV.]: 24/22, 06/S/1304.
• Yıldız Perakende Maarif [Y.PRK.MF.]: 2/82, 29/Z /1310.
• Yıldız Perakende Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği Evrakı [Y.PRK. TKM.]: 15/36, 28/Za/1306.
• Salname-i Nezâret-i Maarif-i Umumiye (1316), Matbaa-yı Amire, Dersaadet.
• Yanya Vilayet Salnamesi (1319), Vilayet Matbaası, Yanya.
• (1323), Çocuklara Ta’lîm ve Fezâil-i Ahlâk, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul.
• (1975), Abdülhamid’in Hatıra Defteri, Kervan Yayınları, İstanbul.
• Alkan, M. Ö. (2000), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim-Öğretim İstatistikleri (1839-1924), 6, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, An-kara.
• Anderson, B. (1995), Hayali Cemaatler, (çev. İskender Savaşır), Metis Yayınları, İstanbul.
• Baskıcı, M. M. vd. (2003), Yaşayan Lozan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Bozbora, N. (1997), Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğunun Gelişimi, Boyut Kitapları, İstanbul.
• Demirel, M. (2002), Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Türkler, Cilt: 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, (44-60).
• Doğan, N. (1994), İlk ve Orta Dereceli Okul Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876-1918), Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Ebussüreyya Sami. (1330), Abdulhamid'in Kayguları, Kader Matbaası, İstanbul.
• Ebuzziya Tevfik (1973), Yeni Osmanlılar Tarihi, Kervan Yayıncılık, İstanbul.
• Eraslan, C.(1995), II. Abdulhamit ve İslam Birliği, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Ergin, O. N. (1977), Türkiye'de Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul.
• Galanti, A. (1953), Türk Harsı ve Türk Yahudisi, Tan Matbaası, İstanbul.
• Gellner, E. (2008), Uluslar ve Ulusçuluk, (çev. Büşra Ersanlı), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Guibernau, M. (1996), Milliyetçilikler, (çev. Neşe Nur Domaniç), Sarmal Ya-yınları, İstanbul.
• Heywood, A. (2006), Siyasi İdeolojiler, (çev. A. K. Bayram vd.) Adres Yayınları, Ankara.
• Hobsbawm, E. (1995), 1780’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik, (çev. Os-man Akınhay), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Kandemir, F. (1975), Jön Türklerin Zindan Hatıraları, Muhit Yayınları, İstanbul.
• Karal, E. Z. (1995), Osmanlı Tarihi [Islahat Fermanı Devri (1861-1876], Türk Ta-rih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kodaman, B. (1999), Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Krikorian, M. K. (1977), Armenians in the Service of the Ottoman Empire, 1860-1908, Routledge & Kegan Paul Press, Boston.
• Lewis, B. (1993), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Mahmud Cevad, (1338), Maarif-i Umumiye Nezareti: Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Mahmud Cevad, (2001), Ma‘ârif-i ‘Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İc-ra‘âtı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• McLuhan, M. (2001), Gutenberg Galaksisi, çev. Gül Çağalı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Nizamoğlu, Y. (2013), Yanya Vilayetinin Durumuna Dair Hazırlanan Layi-halar ve Sonuçları, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 33, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, (197-228).
• Ortaylı, İ. (1985), Balkanlarda Milliyetçilik, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 4, İletişim Yayınları, İstanbul, (1026-1031).
• Özcan, T. (2007), II. Abdülhamid Dönemi’nde Orta ve Doğu Karadeniz’de Ermeni Olayları, Akis Kitap, İstanbul.
• Özyurt, C. (2004), Osmanlı’da Resmi Ulusçuluk ve Dil Politikası, Selçuk İletişim Dergisi, Sayı: 11, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, Konya, (154-165).
• Sakaoğlu, N. (1993), Osmanlı Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sakaoğlu, N. (2003), Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Smith, A. (2004), Millî Kimlik, (çev. Bahadır Sina Şener), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Smith, A. (2001), Milliyetçilik ve Tarihçiler, (Çev. İsmail Türkmen, Tartışılan Sınırlar Değişen Milliyetçilik) , (der. M. Armağan), Şehir Yayınları, İstanbul.
• Somel, S. A. (2007), Osmanlı Ermenilerinde Kültür Modernleşmesi, Cemaat Okulları ve Abdülhamit Rejimi, Tarih ve Toplum, 5, İletişim Yayınları, İstan-bul, (71-92).
• Spencer, P. - H. Wollman. (2002), Nationalism: A Critical Introduction, Sage Publications, London.
• Vahapoğlu, M. H. (1992), Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.