Psikolojide ve İslam Dini Düşünce Geleneğinde Mutluluk Kavramı: Karşılaştırmalı Bir Çalışma

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 109 - 128, 11.09.2017

Fatma Balcı Arvas

Öz

Bu çalışmada, psikoloji
literatüründeki mutluluk kavramı ile İslam dini düşünce geleneğindeki mutluluk
kavramı karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. 
Mutluluk kavramı üzerindeki tartışmalar, felsefe tarihinde önemli bir
yer tutmaktadır. Günümüzde psikoloji bilimi ve özellikle Pozitif Psikoloji
akımı da mutluluk konusuna önem vermiştir. Psikolojide mutluluk, bireysel ve
toplumsal hazlar ya da erdemlerle ilişkili olarak açıklanmış ve buradan iki
akım ortaya çıkmıştır. İslam düşünce geleneğinde ise mutluluk kavramı, hem bu
dünya hem de ahiret hayatı için ele alınmış, her ikisinde de mutluluğu elde
edebilmek için erdemli davranışların önemine vurgu yapılmıştır. Ayrıca İslam
düşünce geleneğinde mutluluk bir amaç değil, sonuç/ödül olarak
değerlendirilmiştir. İslam düşünce geleneğine göre inanan bireyler için erdemli
davranışlar sonucu kişi hem bu dünyada hem de ahiret hayatında mutluluğa/huzura
kavuşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mutluluk, Erdem, Pozitif Psikoloji, İslam Dini Düşünce Geleneği

The Concept of Happiness in the Psychology and Tradition of Islamic Thought: A Comparative Study

Öz

The purpose of this study is to comparatively analyze the concept of
happiness in the psychological literature and in the tradition of Islamic
thought. Discussions on the concept of happiness have a prominent place in the
history of philosophy. The science of psychology today, especially the movement
of Positive Psychology, puts an emphasis on this topic, as well. Happiness in
psychology is explained in connection with individual and social pleasures or
virtues, resulting in the emergence of two movements. The concept of happiness
in the tradition of Islamic thought has been discussed both for this life and
for the after-life, and the importance of virtuous acts to find happiness has
been emphasized in both. Besides, happiness is regarded as a result/reward, not
as a goal, in the tradition of Islamic thought. According to the tradition of
Islamic thought, those who have faith find happiness/peace as a result of their
virtuous acts both in this life and in the after-life.

Anahtar Kelimeler

Happiness, Virtue, Positive Psychology, Tradition of Islamic Thought.

Kaynakça

• Acaboğa, Asiye (2007). Din-Mutluluk İlişkisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Kahramanmaraş.
• Akgül, Mehmet (2004). “Yaşlılık ve Dindarlık: Dindarlık, Hayattan Zevk Alma ve Mutluluk İlişkisi”, Dini Araştırmalar, 19 (7): 19–56.
• Aristoteles (1999). Eudemos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: Dost kitabevi.
• Aristoteles (2009). Nikhomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: Bilgesu yayınları.
• Ayten, Ali (2009). “Affedicilik ve Din: Affetme Eğilimi ve Dindarlıkla İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37 (2): 111-128.
• Ayten, Ali; Gülüşan Göcen; Kenan Sevinç ve E. Ensar Öztürk (2012). “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12 (2): 45-79.
• Bircan, Hasan Hüseyin (2001). İslam Felsefesinde Mutluluk, İstanbul: İz yayınları.
• Camfield, L., & S.M. Skevington (2008). “On Subjective Well-Being and Quality of Life”, Journal of Health Psychology, 13 (6): 764-775.
• Csikszentmihalyi, Mihalyi (2005). Akış: Mutluluk Bilimi, çev. Semra Kunt Akbaş, Ankara: HYB yayınları.
• Deci, E.L., & R.M. Ryan (2008). “Hedonia, Eudaimonia and Well-Being: An Introduction”, Journal of Happiness Studies, 9: 1-11.
• Delbridge Jocelyn; Bruce Headey & Alexander J. Wearing (1993). “Happiness and Religious Belief”, Religion, Personality and Mental Health, Editor: Laurence B. Brown, pp. 50–68, New York: Springer-Verlag.
• Demirci, Mehmet (2002). “Kur’an-ı Kerim Işığında Sabır Kavramı”, Erciyes Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Dergisi, 12: 263-285.
• Diener, Ed; R.A. Emmons; R.J. Larsen & S.Griffin (1985). “The Satisfaction With Life Scale”, Journal of Personality Assesment, 49: 71-75.
• Diener, Ed; R.E. Lucas & S. Oishi (2002). “Subjective Well-Being:The Science of Happiness and Life Satisfaction”, Handbook of Positive Psychology, edt. C.R. Snyder & S.J. Lopez, pp.63-73, New York: Oxford University Press.
• Doğan, Mebrure (2014). “Dinlerde ve İslam Kültüründe Sabır”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5: 93-130.
• Doğan, Mebrure (2016). Sabır Psikolojisi: Pozitif Psikoloji Bağlamında Bir Araştırma, İstanbul: Çamlıca yayınları.
• Eagleton, Terry (1999). Postmodernizmin Yanılsamaları, İstanbul: Ayrıntı yayınları.
• Ekşi, Halil (2001). Başa Çıkma, Dini Başa Çıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• El- Muhasibi, Haris (2011). Er- Riaye, çev. Şahin Filiz-Hülya Küçük, 4. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• El-Mekki, Ebu Talib (1999). Kûtül-Kulûb (Kalplerin Azığı), çev. ve haz. Muharrem Tan, İstanbul: İz yayınları.
• Es-Sülemî, Ebu Abdurrahman (1981). Tasavvufun Ana İlkeleri: Süleminin Risaleleri, çev. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Es-Sülemî, Ebu Abdurrahman (2008). Nefsin Ayıpları, çev. Mehmet Ali Kara, 5. Baskı, İstanbul: İlke yayınları.
• Fahri, Macit (2004). İslam Ahlak Teorileri, çev. Muammer İskenderoğlu-Atilla Arkan, İstanbul: Litera yayınları.
• Farabi (1997). İdeal Devlet, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi yayınları.
• Farabi (1999). Mutluluğun Kazanılması, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Vadi yayınları.
• Frankl, Victor E. (2007). Duyulmayan Anlam Çığlığı, çev. Selçuk Budak, 5. Baskı, İstanbul: Öteki yayınları.
• Frankl, Victor E. (2007). İnsanın Anlam Arayışı, çev. Selçuk Budak, 8. Baskı, İstanbul: Öteki yayınları.
• Fromm, Erich (1999). Erdem ve Mutluluk, çev. Ayda Yörükan, 5. baskı, İstanbul: TİB Kültür yayınları.
• Fromm, Erich (2003). Sahip Olmak Ya Da Olmak, çev. Aydın Arıtan, İstanbul: Arıtan yayınları.
• Gazali, İmam (1976). Kimya-i Saadet, çev. Ali Arslan, İstanbul: Arslan Yayınları.
• Gazali, İmam (2008). Nefsin Ayıpları, çev. Mehmet Ali Kara, 5. Baskı, İstanbul: İlke Yayınları.
• Gazali, İmam (ty.). İhya-i Ulum’id-Din, çev. Ali Arslan, İstanbul: Merve Yayınları.
• Göcen, Gülüşan (2014). Şükür: Pozitif Psikolojiden Din Psikolojisine Köprü, İstanbul: Dem yayınları.
• Harvey, David (1999). Postmodernliğin Durumu, çev. Sungur Savran, 2. baskı, İstanbul: Metis yayınları.
• Hökelekli, Hayati (2002). “Gençlik ve Din”, Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, edt. Hayati Hökelekli, Ankara: Ankara Okulu yayınları.
• İbn Manzur (1982). Lisanü’l Arab, Beyrut: Daru’s-Saade Yayınları.
• İbn Miskeveyh (1983). Tehzib’ul-Ahlak, çev. Abdulkadir Şener, İsmet Kayaoğlu, Cihat Tunç, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İbn Sina (1959). Ölüm Korkusundan Kurtuluş Risalesi/Namaz Risalesi, çev. M. Hazmi Tura, İstanbul: Orhan Mete Matbaası.
• İskenderi, İbn Atâullah (2002). İnsan ve Huzur: Allah Dostlarından Tavsiyeler, çev. M. Cihanoğlu, İstanbul: Üsküdar Yayınları.
• Karaman, Hüseyin (2004). Ebu Bekir Razi’nin Ahlak Felsefesi, İstanbul: İz yayınları.
• Kâşâni, Abdurrezzak (2004). Tasavvuf Sözlüğü, çev. Dr. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayınları.
• Kaya, Mahmut (2005). İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, 3. Baskı, İstanbul: Klasik yayınları.
• Kılavuz, Ahmet Saim (2004). Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, 10. Baskı, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Krause, N. (2003). “Religious Meaning amd Subjective Well-Being in Late Life”, Journal of Gerontology: Social Sciences, 58B (3): 160-170.
• Kraut, Richard (1979). “The Conceptions of Happiness”, The Philosophical Review, LXXXVIII, 2: 167-197.
• Kuşeyrî, İmam (1978). Risale-i Kuşeyriye, çev. Ali Arslan, İstanbul: Arslan Yayınları.
• Levin, J.S., R.J. Taylor (1998). “Panel Analyses of Religious Involvement and Well-Being in African Americans: Contemporaneous vs. Longitudinal Effects”, Journal for the Scientific Study of Religion, 37 (4): 695-709.
• Marar, Ziyad (2004). Mutluluk Paradoksu, çev. Serpil Çağlayan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Martin, M.W. (2007). “Happiness and Virtue in Positive Psychology”, Journal for the Theory of Social Behaviour, 37 (1): 89-103.
• Maslow, Abraham (2001). İnsan Olmanın Psikolojisi, çev. Okhan Gündüz, İstanbul: Kuraldışı yayınları.
• Mccullough, M.E., G. Bono, & L.M. Root (2005). “Religion and Forgiveness”, Handbook of the Psychology of Religion and Sprituality, edt: Raymond F. Paloutzian & Crystal Park, pp.394-411, New York-London: The Guilford Press.
• Myers, D.G., & Ed Diener (1995). “Who is Happy?”, American Psychological Society, 6 (1): 10-17.
• Nettle, Daniel (2005). Happiness: The Science Behind Your Smile, New York: Oxford University Press.
• Özgen, Mehmet Kasım (2007). Mutluluk Problemi, İstanbul: Artus yayınları.
• Razi, Ebu Bekir (2008). Ruh Sağlığı, çev. Hüseyin Karaman, İstanbul: İz yayınları.
• Rumi, Eşrefoğlu (2012). Müzekki’n-Nüfûs, Haz. Abdullah Uçman, 4. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Russell, Bertrand (2003). Mutluluk Yolu, çev. Nurettin Özyürek, 8. Baskı, İstanbul: Varlık yayınları.
• Ryan, R. M, & E.L. Deci (2001). “On Happiness and Human Potentials: A Review Of Researchon Hedonic and Eudaimonic Well-Being”, Annu. Rev. Psychology, 52: 141-166.
• Sahmerânî, Es’ad (2000). Tasavvuf Menşei ve Istılahları, çev. Muharrem Tan, İstanbul: İz Yayınları.
• Sarı, Mevlüd (1982). El-Mevarid, İstanbul: Bahar Yayınları.
• Seligman, Martin E. P., & Mihalyi Csikszentmihalyi (2000)., “Positive Psychology: An Introduction”, American Psychologist, 55 (1): 5-14.
• Seligman, Martin E.P. (2007a). Gerçek Mutluluk, çev. Semra Kunt Akbaş, Ankara: HYB yayınları.
• Seligman, Martin E.P. (2007b). Öğrenilmiş İyimserlik, çev. Semra Kunt Akbaş, Ankara: HYB yayınları.
• Tusî, Nasiruddin (2007). Ahlâk-ı Nâsırî, edt. Tahir Özakkaş, çev. Anar Gafarov- Zaur Şükürov, İstanbul: Litera yayınları.
• Ulaş, Sarp Erk (2002). Felsefe Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yayınları.
• Wills, Eduardo (2009). “Sprituality and Subjective Well-Being: Evidences for New Domain in the Personal Well-Being Index”, Journal of Happiness Studies, 10: 49–69.
• Wink, P., M. Dillon (2001). “Religious Involvement and Health Outcomes in Late Adulthood: Findings From a Longitudinal Study of Women and Man”, Faith and Health: Psychological Perspectives, edt. T.G. Plante, A.C. Sherman, pp.75-106, New York-London: The Guilford Press.
• Wood, Alex M., Stephen Joseph, & P. Alex Linley (2007). “Coping Style as a Psychological Resource of Grateful People”, Journal of Social and Clinical Psychology, 26: 1108-1125.
• Yapıcı, Asım (2007). Ruh Sağlığı ve Din: Psikososyal Uyum ve Dindarlık, Adana: Karahan Kitapevi.