The Turkish-Yugoslav Relations during the Democrat Party Era and “Free Migration” Agreement

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 937 - 954, 30.06.2018

Ali Erken

https://doi.org/10.15869/itobiad.399472

Cited By: 2

Öz

This article examines migration to Turkey from Yugoslavia after 1953 and
Turkish-Yugoslavian relations during the Democrat Party period. In the early
phase of Cold War, both countries had to face political realities along with
social expectations based on shared historical legacy. In the early 1950’s
there was a warm relationship between Tito and Democrat Party leadership due to
the common Soviet danger. This rapprochement resulted in Gentlemen’s Agreement
that included “free migration” of Yugoslavia’s “non-Slavic” population to
Turkey. Through this migration, the ruling elites aimed to change social-demographic
character of their countries. Yet the migration involved complicated processes
relating the concerns of national memory, nationalism and Cold War. These
differences could be observed in the perceptions and expectations of each side. Based on
primary written and oral sources this article aims to shed light to the
connection between foreign policy choices and differing perceptions among the
actors of migration process.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Yugoslav Relations, Migration, Democrat Party, Cold War, Nationalism

Demokrat Parti Dönemi Türkiye-Yugoslavya İlişkileri ve “Serbest Göç” Mutabakatı

Öz

Bu
makale 1953 sonrası Yugoslavya’dan Türkiye’ye yapılan göç özelinde Demokrat
Parti Dönemi Türkiye-Yugoslavya ilişkilerini konu alır. İki devletin dış
politik tercihlerine birincil olarak Soğuk Savaş kaygıları yön vermiştir.
İkinci olarak ise Türkiye-Yugoslavya ortak geçmişine dayalı toplumsal gerçekler
öne çıkmıştır. 1950’lerin başında Sovyetler Birliği’nin güvenlik tehdidine
karşı sosyalist bir lider olan Tito ile Demokrat Parti yönetimi arasında ciddi
bir yakınlaşma olmuştur. Bu süreçte imzalanan dostluk anlaşması “Serbest Göç”
mutabakatını içermektedir. Yazılı bir belgeye dayanmayan bu mutabakata göre
Yugoslavya topraklarında yaşayan özellikle “Slav olmayan” Müslüman nüfus
Türkiye’ye göç edecektir. Bu şekilde her iki ülke yöneticileri de demografik ve
sosyal yapıyı yeniden şekillendirmeyi hedeflemiştir. Ancak bu mutabakatın izin
verdiği göç süreci uzun bir zaman dilimine yayılmıştır. 1953 sonrası başlayan
göçün bütün aşamaları milliyetçilik, tarihsel hafıza ve Soğuk Savaş kaygılarının
iç içe girdiği karmaşık ağı içerisinde gerçekleşmiştir. Bu makale birincil
yazılı ve sözlü kaynaklara dayanarak dış politik tercihler ile göçe muhatap
taraflarda oluşan farklı algılar arasındaki ilişkiye ışık tutmayı amaçlar.

Anahtar Kelimeler

Türk-Yugoslav İlişkileri, Göç, Demokrat Parti, Soğuk Savaş, Milliyetçilik

Kaynakça

• Ağanoğlu, Yıldırım. II. Dünya Savaşı Sonrasında Makedonya Türkleri'nin Demokratik Hak Mücadelesi: Yücel Teşkilatı, İstanbul: Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği, İstanbul. 2012.
• Ağanoğlu, Osmanlı’dan Cumhuriyete Balkanların Makus Talihi Göç, İstanbul: Kumsaati, 2001.
• Baklacıoğlu, Nurcan Özgür. Dış politika ve göç: Yugoslavya'dan Türkiye'ye göçlerde Arnavutlar (1920-1990), İstanbul: Derin, 2010.
• Banac, Ivo, With Stalin Against Tito: Cominformist Splits in Yugoslav Communism, Cornell: Ithaca. 1988.
• Bozkurt, Giray Saynur. “Tito Sonrası Dönemde Yugoslavya Bölgesindeki Türkler ve Müslümanlar”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2010, X/2, Kış.
• Bandzovic, Safet.Bosnjjaci I Turska, Sarajevo: Amos 2014.
• Bandzovic, Safet. Iselvanje Bosnjaka u Tursku, Sarajevo, 2006.
• Bennett, Christopher Bennett, Yugoslavia's Bloody Collapse: Causes, Course and Consequences. New York: NYU Press, 1995.
• Campbell, John. https://www.trumanlibrary.org/oralhist/campbell.htm (erişim 04.1.2018).
• Cowan, Jane. K. Macedonia: The Politics of Identity and Difference. London: Pluto, 2000.
• Çalışkan, Berrin. “1953 Göçü Sonrası Yücelcilerin Memleket/Yugoslavya ve Ana Vatan/Türkiye Algıları”, İnsan ve Toplum, Cilt 4, Sayı 8, 2014.
• Čubrilović, Vasa. "Expulsion of Albanians", Ed. Robert Elsie, Gathering Clouds: The Roots of Ethnic Cleansing in Kosovo and Macedonia, Independent Publishing Platform, 201 Campbell, John. Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. Cambridge. 2000.
• Çavuşoğlu, Halim “Yugoslavya-Makedonya Topraklarından Türkiye’ye Göçler ve Nedenleri”, Bilig, Bahar/ 2007, sayı 41.
• Emgili; Fehriye. Boşnakların Türkiye’ye Göçleri 1878 -1934: Yeniden Kurulan Hayatlar, İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2012.
• Elsie, Robert. Gathering Clouds: The Roots of Ethnic Cleansing in Kosovo and Macedonia, Independent Publishing Platform, 2015.
• Fogelquist, Alan. Politics and Economic Policy in Yugoslavia, 1918-1929. California: Global Poltics, 2011.
• Geçikli, Recep Murat. “ Bulgaristan Türkleri’nin Göçü (1950-1951) ve Abd Yardım Programına Yansıması”, Atatürk Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2016, 15-17.
• Geray, Cevat. “Türkiye’de Göçmen Hareketleri ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi”, Amme. İdaresi Dergisi, C. I, Sayı 1-4, Aralık 1970.
• Gönlübol, Mehmet, Olaylarla Türk Dış Politikası: 1919-1965, Ankara: Siyasal Kitabevi, 1996.
• İşyar, Levent. “Containing Tito: US and Soviet Policies Towards Yugoslavia and the Balkans”, MA Thesis, Bilkent University, 2005.
• Jelavich, Barbara. History of the Balkans, Twentieth Century, Cambridge: Cambridge University Press, 1999.
• Kaiser Bianca ve Ayhan Kaya, “Transformation of Migration and Asylum Policies in Turkey”, Aylin Güney, Ali Tek ed. The Europeanization of Turkish Public Policies: A Scorecard, New York: Routledge, 2016.
• Karcic, Fikret. The Other European Muslims: A Bosnian Experience, Sarajevo: CNS, Sarajevo, 2015.
• Kaufman, Joyce. A Concise History of US Foreign History, Rowman, 2005.
• Koçak, Cemil. Türkiye’de Milli Şef Dönemi: 1938-1945, İstanbul: İletişim, İstanbul. 1996.
• Kiraly, Bela. “The Aborted Soviet Military Plans,”, ed. Wayne S. Vucinich, At the Brink of War: The Tito-Stalin Split in a Historical Perspective, New York: Social Science Monographs, Brooklyn College Press. 1982.
• Koller Markus ve Kemal Karpat, Ottoman Bosnia: A History in Peril, Wisconsin: University of Wisconsin Press. 2004.
• Kut, Şule. Balkanlarda Kimlik ve Egemenlik, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Kurti, Shtjefën, Luigj Gashi and Gijon Bisaku, The Situation of the Albanian Minority in Yugoslavia Memorandum presented to the League of Nations in Gathering Clouds: The Roots of Ethnic Cleansing in Kosovo and Macedonia.
• Laković Ivan ve Tasić, Dmitar. The Tito–Stalin Split and Yugoslavia's Military Opening toward the West, Maryland: Lexington 2016.
• Lees, Lorraine, Keeping Tito Afloat: The United States, Yugoslavia, and the Cold War, Pennsylvania: Penn State University Press, 2005.
• Minahan, James. Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States, Connecticut: Greenwood, 1998.
• Myers, Paul. Arthur A. Campbell, The Population of Yugoslavia, Washington: International Population Statistics Records, 1954.
• Newman, John Paul. Yugoslavia in the Shadow of War: Veterans and the Limits of State Building 1903-1945, Cambridge: Cambridge University Press, 2015. Nielsen, Christian Axobe. Making Yugoslavs: Identity in King Aleksandar's Yugoslavia, Toronto: University of Toronto Press, 2014.
• Oran, Baskın. ed. Türk Dış Politikası 1919-1980: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar: Cilt I: 1919-1980), İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Pacariz, Sabina. The Migration of Bosniaks to Turkey From 1945 to 1974: The Case of Sandzak, Sarajevo: CNS, 2016.
• Sander Oral, Balkan gelişmeleri ve Türkiye (1945-1965), Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayınları, 1969.
• Schwartz, Jonathan. “Blessing the Water the Macedonian Way: Improvisations of Identity in Diaspora and in the Homeland”, ed. Jane K.Cowan, Macedonia: The Politics of Identity and Difference, Pluto: London, 2000.
• Shed, Thomas. “From Muslims into Turks? Consensual Demographic Engineering between Interwar Yugoslavia and Turkey”, Journal of Genocide Research, Volume 18, 2016.
• Sönmezoğlu, Faruk. Türkiye Yunanistan İlişkileri ve Büyük Güçler: Kıbrıs, Ege ve Diğer Sorunlar, İstanbul: Der, 2000.
• Sönmezoğlu, Faruk. II. Dünya Savaşı’ndan Günümüze Türkiye Dış Politikası, İstanbul: Der, 2006.
• Tomasevich, Jozo. War and Revolution in Yugoslavia: 1941 – 1945: Occupation and Collaboration, California: Stanford University Press, 2001.
• Truman, Henry. “Special Message to the Congress on Greece and Turkey”, The American Presidency Project, http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=10499 (erişim 14. 02.2015)
• Shepherd, Ben. Terror in the Balkans: German Armies and Partisan Warfare, Cambridge: Harvard University Press, 2012.
• Şakir, Ziya. Celal Bayar’ın Yugoslavya Ziyareti, İstanbul: Akgün, 1954.
• Zaim, Burhanettin. İştip ve Köprülü Hatıralar, İstanbul: Şehir, 2005.
• Zorbay, Taner. “1950’ler Türk Dış Politikasında Göç Meselesi Yugoslavya’dan Türkiye’ye Serbest Göç ve Köprülü/Titoveles İlçesi Örneği”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017-1.
• “Military Assistance Agreemenent Between the United States and Yugoslavia, November 14, 1951”
• Mülakat
• A.Seydi, 19.08.2017S.Abdulla, 19.08.2017E.İsmail, 17.08.2017 M.Fusha, 27.05.2017 N.Hafız 27.05.2017
• Arşiv:
• BCA, "Türkiye ile Yugoslavya arasında imzalanan dostluk ve işbirliği anlaşması, 28.02 1953" 61-376-5
• Gazeteler
• Birlik 15.01.1959Birlik 15.02.1959Birlik 31.03.1959Birlik 16.08.1956 Birlik 20.10.1958 Birlik 15.01.1959 Milliyet 12.04.1954Milliyet 19.04.1954
• Internet Kaynakları:
• http://www.keyfiyetmahfili.com/2014/03/bir-gocun-hikayesi/ (erişim 11.01.2018)http://www.yenibalkan.com/kose-yazilari/tarihci-kerim-litanin-makedonya-turkleri-ve-onlarin-turkiyeye-goc-etmeleriyle-ilgili-bazi-gercek-disi-iddialari-h10160.html (erişim 27.12.2017).