17. Yüzyıl Arnavutluk/Elbasan’da Bir Fütüvvetnâme Örneği

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 3, 2473 - 2493, 30.09.2021

Mehmet Aykaç

https://doi.org/10.15869/itobiad.963287

Öz

Fütüvvet, temeli İslam öncesi döneme kadar uzanan bir erdemli olma karakteristiğidir. Anadolu’dan Balkanlara uzanan esnaf teşkilâtı Ahîliğin ruhunu oluşturan bu karakter, fütüvvetnâme denilen eser türleriyle tezahür etmiştir. Ahîlik kurumunun belki de en önemli mesleği, deri tabaklama zanaati şeklinde ifade edebileceğimiz debbağlıktır. Ahîliğin kurucu isminin de mesleği olarak takdim edilen debbağlık, zanaatın icrâ edildiği meslek grubu içinde debbağlık erkânı olarak tanımlanan kurallar çerçevesinde yürütülmektedir ki bunlar da bir nevi fütüvvetnâme olarak görülür. Bu makalede, 17. yüzyıl Arnavutluk Devlet Arşivi Elbasan Kadı Sicilleri arasında bulunan ve debbağlık erkânını izah eden bir fütüvvetnâme, hem tanıtım hem de muhtevasındaki siyer ve tarih malzemesi açısından ele alınmıştır. Mezkûr arşiv malzemesi, 15 sayfadan müteşekkildir. Fütüvvetnâmenin mühründe Şeyh Seyyid Mustafa ismi vardır. Amacının debbağlık erkânını ortaya koymak olduğunu girizgâh kısmında belirtmiştir. Hem Sünnî hem Alevî geleneğe yönelik referanslar kullanılmıştır. Abdülkâdir Geylânî ve Kadirî büyüklerinin adları geçmekte bununla birlikte Bektâşî erkânnâmelerinde görülen on iki imama da atıflar bulunmaktadır. Hz. Peygamber’in şemaili müellifin yorumlarıyla fütüvvetnâmede yer almıştır. Ardından eşlerine, erkek ve kız çocuklarına ayrı ayrı başlıklar halinde yer verilmiştir. Aşere-i mübeşşere, on iki imam isimlerine yer verildikten sonra diğer konulara geçilmiştir. Siyer ve Tarihe dair bilgi sunumlarında kimi erkânnâmelerde olduğu gibi eleştirel bir dil kullanılmamıştır. Debbağlık mesleğinin şeceresi Hz. Âdem’den başlayarak Ahî Evrân’a kadar bağlantılanmaktadır. Müellif, bu metnin debbağlık erkânını ifade ettiğini açıkça belirtmiştir. Hz. Peygamber’in, derinin tabaklanması ile temizlenmiş olacağına dair hadisi ile başlanmış, mesleğin tarihî şeceresi ortaya konulmuştur. Ardından mesleğin icrâsında dikkat edilecek usuller, gelir paylaşımları ve cezalara yer verilmiştir. Debbağlık erkânını ortaya koyan bu fütüvvetnâmenin bir nevi tüzük olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Arnavutluk, Elbasan, Fütüvvetname, Ahîlik

A Futuwwanama Example in 17th Century Albania/Elbasan

Öz

Futuwwa (Turkish-Islamic guild) is a virtuous characteristic that dates back to the pre-Islamic period. This character, which constitutes the spirit of the “Ahî community” that enhancing the tradesmen extending from Anatolia to the Balkans, expressed itself through the types of works called futuwwanama (rules and regulations of Turkish-Islamic guild). Perhaps the most important profession of the “Ahî organization” is tanning, which we can express as the art of leather tanning. The aforementioned work is carried out within the framework of the rules defined by tanners, which are seen as a kind of futuwwanama. A futuwwanama, which is among the Albanian State Archives - Elbasan Kadî Registries, explaining the tanner, is discussed in this article in terms of the History of Islamic Institutions, prophetic biography and history material in its content. The name of Sheikh Kara Ba Sayyid Mustafa is on the seal of the Futuwwanama. There are references to both the Sunni and Alawite tradition. The name Abdulqadir Jeelani is mentioned a lot, however, there are references to twelve imams seen in Bektashi Erkannamas. Faith elders are connected from Adam to Akhi Avran. The author has clearly stated that this text expresses the authority of tanning. In the article, the historical genealogy of the profession is revealed, which is started with the hadith that the leather will be cleaned by tanning. Then, the methods to be considered in the execution of the profession, income sharing and penalties are given. It is also possible that this Futuwwanama, which reveals the tanners, can be seen as a kind of statute.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Albania, Elbasan, Futtuwwanama, Akhi Institution

Kaynakça

• ADA 129, Dosya nr. 9, Arnavutluk Devlet Arşivleri.
• Acar, C. (2017). Arşiv Belgeleri Işığında Arnavutluk’ta Bektâşî Toplumu Başkanlığı’nın Hizmetleri -1886-1967-. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları (Dergi), XII(21), 1-12.
• Ahmed b. Hanbel. (1992). Müsned (C. 5). Çağrı Yayınları.
• Ahmed b. Hanbel, E. A. A. b. M. b. H. eş-Şeybânî. (1405/1985). El-Müsned. y.y.
• Atar, F. (2012). Töhmet. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41, ss. 274-277). TDV Yayınları.
• Boztaş, F. (2009). Onaltıncı Yüzyılın Sonuna Kadar Osmanlı Devleti’nde Tabl ve Alem Mehterleri Teşkilâtı [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/45145.pdf
• Çağrıcı, M. (2006). Mürüvvet. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 32, ss. 61-63). TDV Yayınları.
• Çakırtaş, M. (2020). Arşiv Kayıtları’na Göre Arnavutluk’ta Bir Dinî Kurum: Arnavutluk İslam Topluluğu Başkanlığı = A Religious Institution in Albania According to Archive Records: Presidency of the Islamic Society of Albania. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, IV(2), 282-311.
• ed-Dik, İ. (2018). Cahiliye ve İslami Dönemde Fütüvvet = Futuwwat between Pre-Islam Era (Jahelia) and Islam. Uluslararası Ahilik Sempozyumu: XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri, I, 321-332.
• Güner, U. (2016). Cahiliye Devrinden Abbasilerin Son Dönemine Kadar Fütüvvet Teşkilâtı’nın Gelişimi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi<br /> Academic Journal of History and Idea, III(10), 185-201.
• Kazıcı, Z. (1988). Ahilik. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, ss. 540-542). TDV Yayınları.
• Köksal, M. F. (2012). Ahi Evran’ın Menkabevi Hayatına Dair Bilinmeyen Bir Eser: “Menakıbı Ahi Cihanı Nasreddin Ahi Evran. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 83-108.
• Ocak, A. Y. (1996). Fütüvvet. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 13, ss. 261-263). TDV Yayınları.
• Şahin, İ. (1988). Ahi Evran. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, ss. 529-530). TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1988). Abdülkâdir-i Geylânî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, ss. 234-239). TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1996). Fütüvvet. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 13, ss. 259-261). TDV Yayınları.
• Yılmaz, İ. (2018). Eski Arap Şiirlerinde ve Günümüzde Fütüvvet = The Youth (Futuvva) in Old Arabic Poetry. Uluslararası Ahilik Sempozyumu: XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri, I, 307-319.