Melezleşmenin Kültür Ürünlerine Yansıması Bağlamında İki Çalgı: Bağmani ve Yaybüş

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 4, 3585 - 3609, 30.12.2021

Serenat İstanbullu

https://doi.org/10.15869/itobiad.928288

Öz

Kültür varlıklarının şekillenmesinde kültürlerarası etkileşim ve aktarım önemli bir unsurdur. Tarih boyunca maddi ve manevi müzik unsurları çevresel etkilerle gelişip değişime uğrayan, karakteristik ve biçimsel özelliklerini etkileşim içine girdiği diğer kültürel unsurlardan hızla alıp genişleyebilen bir sanat dalıdır. Kültürel melezleşme kapsamında müzik ürünlerinin değişimi birleşimi, karışımı ve kültürlerarası ilişkiler, çalgılardan müziksel temalara, sözlerden tınısal özelliklere kadar birçok müziksel dinamiğe yansımıştır. Müzik ürünlerinin melezleşmesi ya da melez icrası, değişmekte olan kullanım amaçları doğrultusunda Türk dünyasında ve farklı coğrafyalardaki her kültür içerisinde etnomüzikolojik çalışma sahası içinde değerlendirilmek üzere önemli veriler içerir.
Bu araştırmada; ortak kültür ürünleri içerisindeki melezleşme bağlamında geleneksel müzik ve çalgıların melezleşmesi örneği olarak Bağmani ve Yaybüş çalgılarını tanıtmak amaçlanmaktadır. Üreticisinin icrasına hakim olduğu, bağlamanın klavye düzenini farklı ve gür tınılarla duyma isteği üzerine geliştirmeye karar vermiş olduğu yaybüş ve bağmani çalgıları; bağlama sapının kabak kemane gövdesiyle birleştirilmesi sonucu bağmani çalgısına ve bağlama sapının cümbüş gövdesi ile birleştirilmesi sonucu yaybüş çalgısına dönüşmüştür. Her iki çalgı da hibrit çalgı özellikleri taşımaktadır.
Çalışmada, kültürel melezleşme ve kültür ürünlerinin melezleşmesi kavramlarının anlam ve etkilerine değinilmiş; bağmani ve yaybüş çalgılarının oluşumu ve yapıları hakkında bilgiler sunulmuştur. Ayrıca çalgıların icra özellikleri, organolojik materyal özellikleri, ölçüm özellikleri ve organolojik yapısal özellikleri tanıtılmıştır. Söz konusu iki çalgının güçlü ve zayıf yönleri, geliştirilmeye elverişli özellikleri, kullanım alanları ve yaygınlaştırılabilirliğine değinerek Anadolu melez halk çalgıları arasında yerini alabilecek boyutlarına vurgu yapılmıştır. Etnografik araştırma eksenli bu çalışmada gözlem ve görüşme teknikleri ile elde edilen veriler literatür taraması sonucu ulaşılan kavramsal verilerle bir araya getirilmiş ve yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Melez, Yaybüş, Bağmani, Organoloji

Two Instruments in the Context of the Reflection of Hybridization on Cultural Products: Bagmani and Yaybus

Öz

Intercultural interaction and transfer is an important factor in shaping cultural assets. Throughout history, material and spiritual musical elements are also a branch of art that has evolved and changed with environmental influences, and can rapidly expand its characteristic and formal features from other cultural elements with which it interacts. Within the scope of cultural hybridization, the combination, mixture and intercultural relations of musical products are reflected in many musical dynamics, from instruments to musical themes, from lyrics to timbre features. The hybridization or hybrid performance of musical products contains important data to be evaluated within the ethnomusicological field of study in every culture in the Turkish world and in different geographies in line with the changing purposes of use.
In this study; It is aimed to introduce Bagmani and Yaybus instruments as an example of hybridization of traditional music and instruments in the context of hybridization in common cultural products. Yaybus and Bagmani instruments, which the manufacturer has mastered the performance of and decided to develop upon the desire to hear the keyboard layout of the baglama with different and loud tones; As a result of combining the baglama handle with the body of the gourd violin, it became a bagmani instrument, and as a result of combining the baglama handle with the body of the cümbüş, it turned into a bowstring instrument. Both instruments have hybrid instrument characteristics.
In this study; It is aimed to introduce Bagmani and Yaybus instruments as an example of hybridization of traditional music and instruments in the context of hybridization within common cultural products. In accordance with the purpose of the study, the meaning and effects of the concepts of cultural hybridization and hybridization of cultural products are mentioned; Information about the formation and structures of the bagmani and yaybus instruments are presented. In addition, the performance characteristics, organological material properties, measurement properties and organological structural features of the instruments are introduced. By mentioning the strengths and weaknesses of the two instruments, their features suitable for development, their usage areas and their extensibility, the dimensions that can take their place among Anatolian hybrid folk instruments were emphasized. In this ethnographic research-oriented study, the data obtained by observation and interview techniques were combined and interpreted with the conceptual data obtained as a result of the literature review.

Anahtar Kelimeler

Culture, Hybrid, Yaybus, Bagmani, Organology

Kaynakça

• Açın, C. (1994). Enstrüman Bilimi (Organoloji). İstanbul: Yenidoğan Basımevi Ltd. Şti.
• Adem Tok ile kişisel görüşme 22. 02 2020.
• Akyol, A. (2017). Kabak Kemanenin Dünü, Bugünü ve Yarını. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 3 (1), 162-179.
• Artun, E. (2004). Halk Kültüründe Değişimin Topluma Etkisi ve Sonuçları. Halk Kültüründe Değişim Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Motif Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Bates, E. (2012). The Social Life of Musical Instruments. University of Illinois Press on behalf of Society for Ethnomusicology, Vol. 56, No. 3, 363-395.
• Bhabha, H. K. (2006). Cultural Diversity and Cultural Differences. The Post-Colonial Studies Reader, ed. B. Ashcroft, G. Griffiths, H. Tiffin, Routledge, New York, 155–157.
• Bilgin, N., (2003). Sosyal Psikoloji Sözlüğü: Kavramlar, Yaklaşımlar. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Bourse, M. (2009). Melezliğe Özgü. (çev. Işık Ergüden). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Burke, P. (2011). Kültürel Melezlik. Mustafa Topal (Çev.) İstanbul: Asur Yayınları.
• Campbell, J. (2019). The Sociology of Consumption. Salem Press Encyclopedia, 4p.
• Cohen, L., Manion, L. (1994). ResearchMethods in Education (4. Ed.) London: Routlenge.
• Çöl, C. (2018). Yaylı Tanburun Yapısal ve Teknik Özelliklerine İlişkin Uzman Görüşleri. Onlıne Journal of Musıc Scıences, 3 (3), 116-137.
• DeVale, S. C. (1990). Organizing Organology, Selected Reports In Ethnomusicology. Issues in Organology, Ethnomusicology Publications, Los Angeles. sy. VIII, 1-34.
• Erol, L. (2004). Müzik Müzesi. I. Uluslararası Tarihte Anadolu Müziği ve Çalgıları Sempozyumu Tam Bildiri Kitabı, 4-6. Girgin Tohumcu, G. (2012). Glokal Niteliğin Müzikal ve Bedensel Temsilleri: Trockyablues ve Zeybreak Örneklemleri. Müzik ve Kültürel Doku, KTÜ 1. Uluslararası Müzik Araştırmaları Sempozyumu, Trabzon, 250-257. Güvenç, B. (1993). Türk Kimliği-Kültür Tarihinin Kaynakları. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi. Haşhaş, S., İmik Ü. (20016). Türk Halk Çalgı Yapımcılığında Yenilikçi Denemeler; “Cümba”, “Yaylı Bağlama”, “Bas Kabak Kemane”, “Kabak Tekneli Cura”. İnönü Üniversitesi Kültür Ve Sanat Dergisi Cilt/Vol. 2 Sayı/No. 1, 93-106
• Holton, R. (2013). Küreselleşmenin Kültürel Sonuçları. Kasım Karaman (Çev.) Sosyoloji Konferansları Dergisi, sayı 47, 59-75.
• Johnson, H. M. (1995). An Ethnomusıcology of Musıcal Instruments: Form, Functıon, And Meanıng. JASO 26/3, 257-269.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2012). Benlik, Aile ve İnsan Gelişimi: Kültürel Psikoloji. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Kaptan, S. (1989). Bilimsel Araştırma Gözlem ve Teknikleri. Tek ışık Aş., Ankara.
• Kaynar, Ü. (1996). Türk Halk Kültürü ve Halk Müziği. İstanbul: Ege Yayınları, Egemen Matbaacılık.
• Kıray, M. (1999). Toplumsal Yapı ve Toplumsal Değişme. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Koç, E. (2009). Yatağan Sazı: Anadolu Çalgı Geleneğinde Bir Tasarımcı Katkısı. Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Motif Vakfı Yayınları, İstanbul, 377-389.
• Moles, A. A. (1983). Kültürün Toplumsal Dinamiği. (Çev.) Nuri Bilgin, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mudge, K., J. Janic, S. Scofield and E. E. Goldschmidt, (2009). A History of Grafting. Horticultural Reviews, 35.
• Musiki Dergisi, (2007). Yatağan Sazı: Anadolu Çalgı Geleneğine Bir Tasarımcı Katkısı… Ersan Koç. 23. 01. 2021 tarihinde http://www.arsiv2007.musikidergisi.net/?p=273 adresinden erişildi.
• Mutlu, K. (2015). Kültürel Melezlik Bağlamında Tepecik Filarmoni Orkestrası. EÜ Devlet Türk Musikisi Konservatuarı Dergisi 2015 (6), 1-12.
• Ozankaya, Ö. (1991). Ulusal Toplumun ve Ulusal Kültürün Kurucu Öğeleri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 3 (10): 213-225.
• Patton,Q. M. (1987). How to Use Qualitative Methods in Evaluation. London: Sage Pub.
• Sözer, V. (1996). Müzik Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şaul, L. (2015). Sefarad Şarkılarının Tarihçesi, Oluşumu ve Yapısı. Eü Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, Cilt:7, S.111-119.
• Tanrıbilir, R. N. (2010). Reklamlarda Melez Kültür Kullanımı ve Değişen Sosyal Değerin Reklamlara Yansıması. (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Reklamcılık ve Tanıtım Bilim Dalı. İstanbul.
• Tetik Işık, S. (2015). Türkiye’de Orgonoloji Çalışmaları. Mukaddime Dergisi, 6(1), 197-220.
• Tetik Işık, S. (2020). Türkiye’de Orgonoloji Çalışmalarının Seyri. Gorgon Kültür Tarih Araştırma Dergisi sayı 11, 5-22.
• Uluç, G., Süslü, B. (2017) Kültürel Karşılaşmalar: Melez Müzikler. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication TOJDAC July, Volume 7 Issue 3, 475-487.
• Vural, T. (2019) Türk Dünyası Halk Çalgıları Orkestraları. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ankara: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 293-312.
• Yalgın, R. (1940). Cenupta Türkmen Çalgıları. Adana: Seyhan Basımevi.
• Yaşar, H. (2017). Yavuz Turgul’un Eşkıya Filmindeki Türküler Üzerine Yapısal Bir İnceleme. (YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi) Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Yıldırım,A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, Z. (2019). Kemençe, Tanbur, Ud, Kanun ve Bağlama Çalgılarının 20. Yüzyılda Geçirdiği Fiziksel Değişimler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.