An Analysis of the Matter of Tajalli in Nusayrī-Alawī Belief Through the Works of Qāsim al-Tabarānī (Risālat al-zuhūr wa-’l-butūn and al-Masaīl al-khāssa)

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 550 - 563, 31.03.2022

Reyhan Erdoğdu Başaran

https://doi.org/10.15869/itobiad.1025708

Cited By: 1

Öz

The Nusayrī-Alawīs is a group fed by Islamic elements in the geography where Islam was dominant at that time, traces of various religious formations such as Christianity and Zoroastrianism and different cultural structures are seen in shaping of the religious structure. In this sense, Nusayrīsm, which has a syncretic sect structure, is one of the gulāt formations with an esoteric character, differs from the basic structure of Shia. From its first appearance at the end of the ninth century to the twentieth century had continued its existence under the rule of different states. Due to the religious and political approach of each of the administrations towards the Nusayrīs is different, the Nusayrīs had to establish different methods in living and conveying their beliefs. Accordingly, concealing the esoteric knowledge from non-Nusayrīs, so called taqiyya, has been accepted as a religious principle of the sect. Therefore, the Nusayrīs continued their existence as a closed community for a long time. It can be said that those who were not Nusayrīs were unaware of the main Nusayrī religious texts until the nineteenth century. In the modern period, Nusayrism has become one of the most studied minority religious group. Despite the accessibility of a number of classical Nusayrī works, in most of the studies on Nusayrīs in Turkey, there are statements saying that it is difficult to analyze the Nusayrī belief, teaching, and theology due to the fact that the Nusayrīs have a secret community organization, that their belief is based on oral culture, and that they have insufficient written sources. In this article, the works titled Risālat al-zuhūr wa-’l-butūn (The Epistle of Appearance and Concealment) and al-Masaīl al-khāssa (Private Matters) accredited to Qāsim at-Tabarānī (d. 426/1034) in the third Volume of the Silsilat al-turāth al-Alawī: Rasāil al-hikma al-Alawiyya will be analyzed thoroughly.

Anahtar Kelimeler

Islamic Sects, Nusayrism, Qāsim al-Tabarānī, Tajalli, Hulul

Nusayrî-Alevî İnancında Tecellî Konusunun Kâsım et-Taberânî’nin Eserleri Doğrultusunda Analizi (Risâletü’l-zuhûr ve-’l-butûn ve el-Mesâil el-hâss)

Öz

3/9. yy.’da Basra’da ortaya çıkan Nusayrî-Alevîlik bâtınî karakterli Şiî mezheplerden biridir. İnkişâfından 20. yy.’a kadar geçen sürede Nusayrîler birbirinden farklı devletlerin yönetimi altında varlıklarını devam ettirmişlerdir. Her bir yönetimin Nusayrîlere karşı dini ve politik yaklaşımı farklı olmakla birlikte bu farklılık Nusayrîlerin inançlarını yaşama ve aktarmaları konusunda farklı usuller belirlemelerine sebep olmuştur. Bu doğrultuda bâtınî bilginin Nusayrî olmayanlardan gizlenmesi yani takiyye yapmak mezhebin dini bir prensibi olarak kabul edilmiştir. Bu sebeple fırkanın önde gelen şeyhleri tarafından kaleme alınan kutsal kitapların sirkülasyonu tarikat mensupları ile sınırlı kalmıştır. Modern dönemde Nusayrîlik hakkında ulusal ve uluslararası düzeyde pek çok eser kaleme alınmıştır. Türkiye’de Nusayrîlik ile ilgili yapılan çalışmaların pek çoğunda, Nusayrîliğin gizli bir cemaat örgütlenmesine sahip olması, sözlü kültüre dayanması, yazılı kaynaklarının yetersiz olması gibi sebeplerle Nusayrî inanç, öğreti ve teolojisini analiz etmenin güç olduğuna yönelik ifadeler yer almaktadır. Nusayrî inancının bâtın ilmi doğrultusunda şekillenmiş olması inancın öğretilerinin Nusayrî olmayanlar tarafından anlaşılmasını güçleştirmiştir, denilebilir. Nusayrî-Alevîlik ile ilgili en temel eserlerin yayınlandığı günümüzde “şifahi geleneğe dayandığı ve kaynak yetersizliği” şeklindeki ifadelerin gerçekliğinin olmadığı ise muhakkaktır. Bu makalede Nusayrî öğretiye son şeklini veren Ebû Saîd Meymûn b. Kâsım et-Taberânî (ö. 426/1034)’ye atfedilen Risâletü’l-zuhûr ve-’l-butûn (Görünme ve Gizlenme Risalesi) ve el-Mesâil el-hâss (Özel Meseleler) isimli eserler kapsamlı bir analize tâbi tutulacaktır. Bu doğrultuda tasavvuf dilinde Hakk’ın varlığının çeşitli şekillerde zuhur etmesi demek olan tecellî’nin Nusayrî Alevîlikte nasıl ve ne şekilde anlaşıldığı konusu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Qâsim el-Taberânî, Tecellî, Hulûl, İslam Mezhepleri, Nusayrî-Alevîlik

Kaynakça

• Arpa, Abdulmuttalip ve Ertaş, Kasım. (2012). Bâtıni Düşüncede Tevil ve Nusayrilik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 289-304.
• Arslan, H. (2017). Klasik Nusayri Eserlerinde Tanrı Düşüncesi. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/35, 463-476.
• Aslan, C. (2005). Fellahların Sosyolojisi. Karahan Kitabevi.
• Bar-Asher, M. M. ve Kofsky, A. (2002). The Nusayrī-ʻAlawī Religion: An Enquiry Into Its Theology and Liturgy. Brill.
• Bar-Asher, M.M. (2003). The Iranian Component of the Nusayrī Religion. Journal of Persian Studies, 41, 217-219.
• Bilgili, Ali Sinan. (2010). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nusayrîler ve Nusayrîlik (1745-1920). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi.
• Bulut, H.İ. (2011). Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrîlik. Ortadoğu Yıllığı, 7, 578-614.
• Cahen, C. (1970). Note sur les origines de la commun syrienne des Nusayrîs. REI, 38, 240-243.
• Catafago, J. (1876). Nouvelles Mé’langes. Journal Asiatique, 4.
• Catafago, J. (1936). Esquisse d’une bibliographie nusayrie. Opera Minora, 1.
• Erdoğdu-Başaran, Reyhan. (2021). Er-Risâletü’l-Numâniyye Eseri Doğrultusunda Nusayri-Alevi İnancında Tevhid İlkesinin İzahı. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, 14/2, 948-969.
• Friedman, Y. (2010). The Nusayrî-Alawis: An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria. Brill; Leiden-Boston.
• Güngör, Ö. (2015). Değişim ile Takiye Arası Nusayriler/Arap Aleviler. İnsan ve Toplum, 5/9, 75-102
• Halm, H. (1978). Das Buchder Schatten. Der Islam, 55/2, 219-262.
• Halm, H. (1995). Nusayriyya. EI, 8, 148-150.
• Işık, H. (2013). Kitabu Ta’limi Diyaneti’n-Nusayriyye Işığında Nusayri Teolojisi. Bilimname, 24/1, 31-56.
• Keser, İ. (2011). Nusayrilik: Arap Aleviliği. Karahan Yayınları.
• Krieger, B.T. (2011). Marriage, Birth, and batịnī taʾwīl:A Study of Nusạyrī Initiation Based on the Kitāb al-Ḥāwī fī ʿilm al-fatāwī of Abū Saʿīd Maymūn al-Tạbarānī. Arabic, 58, 53-75.
• Lyde, S. (1860). The Asian Myster, Illustrated in the History, religion and present state of the Ansaireeh or Nusariris of Syria. Longman, Green, and Roberts.
• Meymûn b. Kâsım et-Taberânî. (1944-6). Kitâb majmû el-ayâd, Ed. R. Strothmann. Der Islam, 27.
• Meymûn b. Kâsım et-Taberânî. (2006a). el-Mesâil el-hâss. Ed. Ebû Mûsâ el-Harîrî, Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye, Cilt 3 (s. 195-202) içinde. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife.
• Meymûn b. Kâsım et-Taberânî. (2006b). el-Risâle el-murşhide. Ed. Ebû Mûsâ el-Harîrî, Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye, Cilt 3 (s. 157–180) içinde. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife.
• Meymûn b. Kâsım et-Taberânî. (2006c). Kitâbü’l-hâvî fî ilmi el-fetâvi. Ed. Ebû Mûsâ el-Harîrî, Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye, Cilt 3 (s. 45-116) içinde. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife.
• Meymûn b. Kâsım et-Taberânî. (2006d). Risâletü’l-zuhûr ve-’l-butûn. Ed. Ebû Mûsâ el-Harîrî, Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye içinde Cilt 3 (s. 15-18) içinde. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife.
• Meymûn b. Kâsım et-Taberânî. (2014) Kitâb el-Redd el’l-Mürted. Ed. Ebû Mûsâ el-Harîrî, Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye Cilt 11 (s. 87-212) içinde. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife.
• Moosa, M. (1987). Extremist Shiites: The Ghulat Sects. Syracuse University Press.
• Palabıyık, M.H. (2010). Dini İnançları ve Özellikleri Bakımından Nusayrilik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, 19-48.
• Said, B. (1927). Anadolu’da Gizli Mâbedlerden: Nusayrîler ve Esrâr-ı Mezhebiyeleri. Türk Yurdu, 5, 6-27
• Sertel, E. (2005). Dini ve Etnik Kimlikleriyle Nusayriler (Arap Alevileri). Ütopya Yayınları
• Soğukoğlu, F. (2013). Nusayrilik ve Tanrı Algıları. Kelam Araştırmaları, 11/1, 487-500.
• Şehristani. (2008). Milel ve Nihal, Çev. Mustafa Öz. Litera Yayıncılık.
• Talhamy, Y. (2006). The Nusayriya Uprisings in Syria in the 19th Century [Yayınlanmamış doktora tezi]. University of Haifa.
• Türk, H. (2005). Nusayrilik: İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri. Kaktüs Yayınları.
• Türkel, R. (2001). İnanç Esasları Açısından Nusayrilik-Alevilik Mukayesesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Üzüm, İ. (2021, Kasım 11). Nusayrîlik. İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/nusayrilik
• Winter, S. (2016). A History of the ‘Alawis:From Medieval Aleppo to the Turkish Republic. Princeton University Press.
• Yavuz, Y.Ş. (2021, Kasım 11). Hulul. İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/hulul