Zorunlu Suriyeli Göçü Bağlamında Türkiye’de Yurttaşlığı Yeniden Düşünmek

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 1113 - 1136, 30.06.2022

Emre Ezgin

https://doi.org/10.15869/itobiad.1073712

Öz

Ulus-devlet anlayışı ekseninde mevcut yurttaşlık tanımı zorunlu göçlerin neden olduğu göçmen (öteki) gerçekliğini kapsamaktan ve kavramaktan uzak bir görünüm arz etmektedir. Türkiye’de ulus devlet anlayışının gelişim süreci dikkate alındığında, etnisist ve devleti kutsayan bir yurttaşlık algısının eğitim aracılığıyla inşa edilmesi nedeniyle çoğulcu ve kapsayıcı olmaktan uzak bir yurttaşlık söz konusudur. Bu bağlamda okul, söz konusu yurttaşlık algısının inşasında, seküler ve milliyetçi kaygılarla beslenen ve merkeziyetçi bir anlayışla denetlenebilen bir ulus kimliğin pekişmesinde işlevsel konumda yer almıştır. Bu nedenle, zorunlu Suriyeli göçü sonucu göçmenlerin yurttaşlığa entegrasyonuna dair taleplere cevap verme konusunda yetersiz kalınmakla birlikte, ulus devlet anlayışının hukuksal çerçevesi ve milliyetçi motivasyonu göçmenlerin ötekileştirilmesine ve kriminalleştirilmesine zemin hazırlamaktadır. Öyle ki, göçmenlerin yerleşikler tarafından dışlanması, göçmenlerin kendi içlerine dönerek sarsılmışların dayanışması bağlamında, kamusal temastan uzaklaşmasına, iletişimi kendileriyle benzer mağduriyetlere maruz kalan kitlelerle sınırlamalarına, yerel dile yönelik öğrenme isteklerinin azalmasına ve ihtiyaçlarını kayıt dışı ya da gayri meşru yollar aracılığıyla karşılamaya yönelmektedirler. Zorunlu göç sonucu göçmenler ve yerleşikler arasında yaşanan karşılıklı hoşnutsuzlukların çözümüne dair daha somut adımların atılabilmesi için “öteki”nin haklarına yönelik hassasiyeti kapsayan bir “dünya yurttaşlığı” anlayışına gereklilik söz konusudur. Bu çerçevede, iletişim, dinleme ve sorgulama hususları işlevselleştirilerek, yurttaşlığın yeniden düşünülmesi, görmezden gelinen tüm insani değerlerin görünür kılınması açısından önemlidir. Bu sayede göç etmek zorunda kalan göçmenlerin yerleşiklerle kurdukları toplumsal temas bağlamında, göçmenlerin tutunmalarına ve tanınmalarına zemin sağlayacak ahlaki olgunluğun ve sorumluluk duygusunun karşılıklı olarak pekişmesi muhtemel görünmektedir. Bununla birlikte farklılıkların indirgenmediği bir düzlemde, iletişim özgürlüğünün kamusal alanda katılımı ve etkileşimi tetikleyerek, kimlik temelli toplumsal açmazlara yönelik bir çözüm arayışına kapı aralanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dünya Yurttaşlığı, Zorunlu Göç, Göçmenler, Toplumsal Uyum, Ulus Devlet

Rethinking Citizenship in Turkey in the Context of Forced Syrian Migration

Öz

The current definition of citizenship on the basis of a nation-state has an appearance far from including and apprehending the reality of the immigrant (the other) resulting from forced migration. Considering the development of nation-state in Turkey, there is an understanding of citizenship that is far from pluralistic and inclusive, since an ethnicist and state-sanctifying concept of citizenship is constructed through education. In this context, the school has been in a functional position in the construction of the abovementioned citizenship perception, in the consolidation of a national identity that is fed by secular and nationalist concerns and can be controlled with a centralized understanding. For this reason, along with the inadequacy in responding to the needs of immigrants for citizenship integration due to forced Syrian migration, the legal framework and nationalist foundation of nation-state understanding leads to marginalization and criminalization of immigrants. In fact, as the immigrants are excluded by the residents, they turn in on themselves and act within solidarity and within this context they avoid contact with the public, they limit communication to the masses who are exposed to similar unjust treatment, decrease their desire to learn the local language and meet their needs through informal or illegitimate ways. In order to take more concrete steps to resolve the discontentment of both the immigrants and the residents as a result of forced migration, a "world citizenship" approach that includes sensitivity to the rights of "the other" should be taken. In this context, it is important to rethink the concept of citizenship by making communication, listening, and questioning functional and making human values that are commonly ignored visible. In this way, it seems likely that the moral maturity and sense of responsibility, that will enable immigrants to hold on and be recognized, will mutually reinforce in the context of social contact established by immigrants with the residents. However, in a context where differences are not reduced, freedom of communication triggers participation and interaction within the public sphere, opening the door to a search for a solution to identity-based social dilemmas.

Anahtar Kelimeler

World Citizenship, Forced Migration, Immigrants, Social Cohesion, Nation-State

Kaynakça

• Ahmad, F. (2007). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. (Çev., S.C. Karadeli). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akıncı, B., Nergiz, A. ve Gedik, E. (2015). “Uyum Süreci Üzerine Bir Değerlendirme: Göç ve Toplumsal Kabul”. Göç Araştırmaları Dergisi, 2, 58-83.
• Akyüz, Y. (1985). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Anderson, B. (2020). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. (Çev., İskender Savaşır). İstanbul: Metis Yayınları.
• Atasü-Topçuoğlu, R. (2015). “Göç ve Sermaye İlişkisi ve Türkiye’de Göçmen Çocuk Emeği”. Diskar, 4, 116-125.
• Aydoğdu, H. (2008-2009). “Küreselleşen Dünyada “Cumhuriyet(çilik)” Sorunsalı: Kimlik ve Vatandaşlık Sorunu”. Doğu Batı Dergisi, 47, 191-218.
• Aydos, Ş. ve Yenice, S. (1994). İlköğretim Vatandaşlık Bilgileri Ders Kitabı 8. İstanbul: Başarı Yayımcılık.
• Bağce, H.E. (2010). “Rousseau’da Toplum Sözleşmesi, Siyasal Meşruiyet ve Katılımcı Demokrasi”. Uluslararası Müzakereci Demokrasi Sempozyumu Bildiri Kitabı, 106-117.
• Bağce, H.E. ve Bakırezer, G. (2004). “Aydınlanma, Cumhuriyet ve Yurttaşlık”. (Der., M. Sarıoğlu). Cumhuriyet Aydınlanması. Kocaeli Üniversitesi Yayınları, 27-68.
• Barber, B. (1995). Güçlü Demokrasi: Yeni Bir Çağ İçin Katılımcı Siyaset. (Çev., Mehmet Beşikçi). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Zygmunt, B. (2019). Postmodernite ve Hoşnutsuzlukları. (Çev., İ. Türkmen İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2018). Iskarta Hayatlar: Modernite ve Safraları. (Çev., O. Yener). İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Bauman, Z. (2006). Küreselleşme. (A. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Benhabib, S. (2016). Ötekilerin Hakları: Yabancılar, Yerliler, Vatandaşlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berktay, F. (2011). Politikanın Çağrısı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bora, T. (2003). Türk Sağının Üç Hali: Milliyetçilik, Muhafazakarlık, İslamcılık. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Çetinsaya, G. (2006). “İslami Vatanseverlikten İslam Siyasetine”, Cumhuriyete Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, (Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 1.Cilt içinde). İstanbul: İletişim Yayınları, 265-272.
• Dahl, R.A. (2019). Demokrasi Üzerine. (Çev., Betül Kadıoğlu). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Dallmayr, F. (2007). “Dünya Düzeni ve Vatandaşlık: Ulus-Devletin Ötesinde Yeni İmkanlar”. (Çev., Halit Özkan). Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 22, 1-25.
• Duruel, M. (2017). “Suriyeli Sığınmacıların Türk Emek Piyasasına Etkileri Fırsatlar ve Tehditler”. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 207-222.
• Erdoğan, M. M. (2020). Suriyeliler Barometresi 2019: Suriyelilerle Uyum İçinde Yaşamın Çerçevesi. Ankara: Orion Kitabevi.
• Gürses, F. (2010). “Kemalizm’in Model Ders Kitabı: Vatandaş İçin Medeni Bilgiler”. Akademik Bakış Dergisi, 4(7), 233-249.
• Habermas, J. (2004). “Öteki” Olmak, “Öteki”yle Yaşamak. (Çev., İlknur Aka). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Habermas, J. (1996). “Demokratik Anayasal Devlette Tanınma Savaşımı”. (Der., A. Gutmann) Çokkültürcülük/Tanınma Politikası içinde. (Çev., M.H. Doğan) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hardt, M. ve Negri, A. (2015). İmparatorluk. (Çev., Abdullah Yılmaz). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Harvey, D. (2014). Postmodernliğin Durumu. (Çev., S. Savran) İstanbul: Metis Yayınları.
• Heidegger, M. (2009). Düşüncenin Çağrısı (Çev., A. Aydoğan). İstanbul: Say Yayınları.
• Heywood, A. (2012). Siyaset. Ankara: Liberte Yayın Grubu.
• Hilav, S. (2005). “Düşünce Tarihi: 1908-1980”. Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980. İstanbul: Cem Yayınevi, 382-414.
• IOM. (2020). Dünya Göç Raporu. https://publications.iom.int/books/world-migration-report-2020-turkish-chapter-2)
• İçduygu, A. ve Keyman, F. (1998-1999). “Globalleşme, Anayasallık ve Türkiye’de Vatandaşlık Tartışması”. Doğu Batı Dergisi, 5, 147-160.
• İnan, A. (1968). Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk'ün El Yazıları.
• Kant, I. (1984). Seçilmiş Yazılar. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
• Katoğlu, M. (2005). “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eğitim, Kültür, Sanat”. Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980. İstanbul: Cem Yayınevi, 416-520.
• Keyder, Ç. (2003). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keyder, Ç. (1999). “1990’larda Türkiye’de Modernleşmenin Doğrultusu”. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. (Der., S. Bozdoğan ve R. Kasaba), İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları 55, 54-74.
• Kurtoğlu, Z. (2009). “Devlet Aklı ve Toplumsal Muhayyile Arasında Din ve Siyaset”, Dönemler ve Zihniyetler. (Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 9.Cilt içinde), İstanbul: İletişim Yayınları, 617-633.
• Kuzuloğlu, S. (2021). Her Distopya Bir Ütopyadan Doğar. Oksijen Gazetesi, 24-30 Eylül.
• Kymlicka, W. (2006). Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş. (Çev., Ebru Kılıç). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Marshall, T.H. ve Bottomore, T. (2000) Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Mülteci Der. (2021). Türkiye’deki Suriyeli Sayısı. https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi/?gclid=CjwKCAjw2bmLBhBREiwAZ6ugo-SXUYyPZys3gdbK0ffh7iMGDd3Cnz7tDi2ZqHl2HHTyOHxI_DAOuBoCCCIQAvD_BwE
• Odabaş, Y. (2020). “Göçmen Karşıtlığı ve Prekarya”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49, 531-566.
• Özçürümez, S. ve İçduygu, A. (2020). Zorunlu Göç Deneyimi ve Toplumsal Bütünleşme: Kavramlar, Modeller ve Uygulamalar ile Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Rousseau, J.J. (2004). Toplum Sözleşmesi. (Çev., M. Tahsin Yalım). İstanbul: Betik Yayınları.
• Sağlam, F. (1998) "Cumhuriyet Döneminde İnsan Hakları", 75 Yılda Tebaa'dan Yurıtaş'a Doğru, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 91-100.
• Savaşçın, Z. (2021). “Kant ve Benhabib’de Kozmopolit Hak: Bir Yurttaşlık Zemini Olarak İnsan Hakları”. Cogito, 102, 98-112.
• Şan, E. (2021). “Dayanışma ve Topluluk Sorusu”. Cogito, 102, 7-29.
• Şallı, S. (2018). “Kant’ta Barış Düzeni, Dünya Vatandaşlığı Ve Ötekiler: Modern Kozmopolitizm Düşüncesinin Temelleri Üzerine Bir İnceleme”. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 92-108.
• Topçu, E. ve Menek, İ.H. (2019). “Ulus-Devlet Düşüncesi ve Çokkültürlülük”. G.Ü. İslahiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 3(3), 106-120.
• Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaleti. (1958). İlk Okul Programı. İstanbul.
• Üstel, F. (2016). “Makbul Vatandaş”ın Peşinde: II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Üstel, F. (1999). Yurttaşlık ve Demokrasi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Yıldız, A. (2017). “Göç ve Entegrasyon Politikalarında Vatandaşlık”. Göç Araştırmaları Dergisi, 1, 36-67.
• Yücel, H. A. (1994). Türkiye’de Ortaöğretim. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• Zürcher, E. J. (2003). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (Çev., Y. Gönen) İstanbul: İletişim Yayınları.
• https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 (Erişim Tarihi: 26.05.2022)
• https://www.csgb.gov.tr/media/87487/yabanciizin2020.pdf (Erişim Tarihi: 26.05.2022)
• https://hbogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_01/27110237_OCAK_2020internet_BulteniSunu.pdf (Erişim Tarihi: 26.05.2022)