Tefsirde Bağlama Riayet ve Katlü’l-enfüs Yorumlarına Etkisi

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 1910 - 1928, 30.09.2022

Nazife Vildan Güloğlu

https://doi.org/10.15869/itobiad.1154805

Öz

Kur’an metnini doğru anlayabilmek için gerekli olan unsurlardan biri de bağlamdır. Bağlam ise dış bağlam ve metin içi bağlam olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Kur’an’ın genel nüzûl ortamına ve nüzûl sebeplerine dış bağlam; Kur’an’ın sûre, âyet ve kelimeleri arasındaki münasebete de iç bağlam denilmektedir. Literatüre bakıldığında özellikle son zamanlarda tefsirde bağlama riayetin gerekliliğini savunan çalışmaların arttığı gözlemlenmektedir. Bununla birlikte nadir de olsa bazı çalışmalarda bağlamın sınırlayıcılığından kurtulmanın gerekliliği de savunulmaktadır. Bu makalenin amacı ise Kur’an’da geçen katl/öldürmek kelimelerinin enfüs/nefisler ile birlikte kullanıldıkları yerlerde nasıl izah edildiğini ve bu yorumlarda bağlamın etkisini araştırmaktır. Nitel yöntemin benimsendiği bu çalışmada, bazı hususiyetleri ile öne çıkan tefsirler doküman incelemesine tabi tutulmuş ve toplanan veriler içerik analiziyle çözümlenip gruplandırılarak değerlendirilmiştir. Katlü’l-enfüs ifadelerinin geçtiği âyetlerde ilk akla gelen anlam intihardır. Ancak tefsirlerde katlü’l-enfüs kullanımları, daha çok bu anlam dışında yorumlanmıştır. Bu izahlarda çoğunlukla tarihsel bağlamın etkisiyle ifadeye “bazı kimselerin diğerlerini öldürmesi” anlamı verilmiştir. Bununla birlikte özellikle işârî tefsirlerde ilgili ifadelere tamamen bağlam dışı anlamların verildiği, katlü’l-enfüs beyanlarının “şehvetleri terk etmek, lezzetleri kesmek suretiyle nefsi öldürmek” ve “günah işlemek” gibi ifadelerle açıklandığı görülmüştür. Bazı müfessirlerin ise bağlamı göz ardı etmemekle birlikte zaman zaman bağlamın sınırlayıcılığından kurtuldukları, böylece ifadeye “kişiyi helake götürecek şeyler yapmak” ve hatta “kendini öldürmek” anlamını verdikleri müşahede edilmiştir. Bunun sonucunda ise bağlamın etkisinde kalarak “Kur’an’da intihar yasağının olmadığı” gibi genel hükümlere ulaşmanın doğruluğu sorgulanmıştır. Çalışma tefsirde bağlama riayetin gerekliliği yanında bağlam dışı anlam vermenin de imkânını değerlendiren ve bağlam dışı manalar verirken dikkat edilmesi gereken hususları öneren bir sonuç bölümüyle tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Bağlam, Katl, Enfüs, İntihar

Teşekkür

Emeği geçecek olanlara çok teşekkür ederim.

Observance to Context in Tafsir and Its Effect on the Comments on Katlü’l-enfüs (Killing Human Soul)

Öz

One of the elements necessary to understand the text of the Qur’an correctly is the context. Context consists of two parts, external context and in-text context. The general descent environment of Qur’an and the reasons for descent are called external context while the relationship between the chapters, verses and words of the Qur’an is called the internal context. When we look at the literature, it is observed that there has been an increase in the studies advocating the necessity of observing the context in tafsir, especially recently. However, although it is rare, some studies also advocate the necessity of getting rid of the limitation of the context. The purpose of this article is to investigate how the words murder/killing in the Qur’an are explained where they are used together with enfüs/nafs and the effect of the context in these interpretations. In this study, in which the qualitative method was adopted, the tafsirs that stand out with some of their features were subjected to document analysis and the collected data were analyzed and grouped by content analysis. The first meaning that comes to mind in the verses in which the expressions katlü'l-enfüs are mentioned is suicide. However, the use of katlü'l-enfüs in tafsir has been interpreted outside of this meaning. In these explanations, the meaning of “some people killing others” has been given to the expression, mostly due to the historical context. However, it has been seen that the related expressions are given completely out-of-context meanings, especially in ishari tafsir, and the statements of katlü'l-enfüs are explained with expressions such as “leaving lust, killing the soul by cutting tastes” and “sinning”. It has been observed that some commentators, while not ignoring the context, sometimes get rid of the limitation of the context, thus giving the expression the meaning of “doing things that will lead to destruction” and even “killing oneself”. As a result, the accuracy of reaching general provisions such as “there is no prohibition of suicide in the Qur’an” has been questioned by staying under the influence of the context. The study is completed with a conclusion that evaluates the possibility of giving meaning out of context as well as the necessity of observing context in tafsir and suggesting the points to be considered while giving meanings out of context.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Context, Katl (Killing), Enfüs (Human soul), Suicide

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. F. (1945). el-Mu’cemu’l-müfehres li-elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Albayatı, Y. A. Z. (2016). Tefsirde Bağlam (Siyak) ve el-Muharrerü’l-Vecîz Örneği (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Âlûsî, Ş. (ts.). Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘ıl-mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî.
• Askerî, E. (ts.), Mu‘cemu’l-Furûkı’l-lugaviyye. b.y.
• Aydar, H. (2021). Müellifleri Tarafından Tamamlanamamış Tefsirler. darulfunun ilahiyat 32, 117-145.
• Bahçivan, M. (2020). Kur’an Yorumunda Bağlamın Sınırlayıcılığı (Yayınlanmamış doktora tezi). Yalova Üniversitesi, Yalova.
• Bakal, A. (2009). Kur’an’ı Anlamada Siyak-Sibakın Önemi. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur'an ve Tefsir Akademisi Yayınları.
• Baklî, R. (2008). ‘Arâ’isü’l-beyân fî hakâ’ikı’l-Kur’ân. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• Begavî, M. (1988). Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. M. Abdullah en-Nemr vd. Riyad: Dâru Tayyibe.
• Buhârî, M. (1992). el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Bursevî, İ. H. (1911). Rûhu’l-beyân. İstanbul: el-Matbaatü’l-Osmâniyye.
• Coşkun, M. (2014). Kur’an Yorumunda Sîret-Nüzûl İlişkisi. İstanbul: Fikir Yayıncılık.
• Cürcânî, S. Ş. (2003.) et-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer’aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâes.
• Çantay, H. B. (1996). Tefsirli Kur’ân Meâli. İstanbul: Risale.
• Dâmegânî, H. (1983). Kâmûsü’l-Kur’ân ev islâhu’l-vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-kerîm, thk. Abdülazîz Seyyidü’l-ehl. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn.
• Demirci, M. (2018). Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Durmuş, Z. (2003). Yanlış Anlamlandırma ve Değerlendirmelere Konu Olan Bakara 54. Âyetindeki ‘Uktulû Enfusekum’ İfadesinin Çözümlemesi. EKEV Akademi Dergisi -Sosyal Bilimler- 7 (17), 29-48.
• Ebû Dâvûd, S. (1992). es-Sünen. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ebû Zeyd, N. H. (1995). en-Nass es-Sülta el-Hakîka. Beyrut: el-Merkezü’s-Sekâfiyyi’l-‘Arabiyy.
• Erdal, M. (2006). Kur’an Meallerinde Hakikat-Mecaz İkilemi-Bakara Suresi 54. Âyet Bağlamında-. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (2), 183-198.
• Ezherî, M. (1964). Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Ali en-Neccâr vd. Beyrut: ed-Dâru’l-Mısriyye.
• Ferâhîdî, H. (2002). Kitâbu’l-‘Ayn müratteben alâ hurûfi’l-mu‘cem. thk. Abdulhamîd Hendâvî. Beyrut: Dâr’ül-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• Gökkır, N. (2014). Kur’an Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Güman, O. (2013). Fıkıh Usulü Literatüründe Siyak. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• İbn Düreyd, E. M. (1987). Cemheretü’l-luga. thk. Remzi Münir Ba‘lebekî. Beyrut: Dârü’l-İlm lil-Melâyîn.
• İbn Kesîr, I. (2000). Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. Kahire: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs.
• İbnü’l-Arabî, M. (1816). Tefsîru İbni’l-ʿArabî. b.y.: y.y.
• İbnü’l-Cevzî, E. (1987). Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâzır fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-nezâʾir. nşr. M. Abdülkerîm Kâzım er-Râzî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle.
• İsfahânî, R. (1984). Mukaddimetü Câmiʿi’t-tefâsîr. nşr. Ahmed Hasan Ferhât. Küveyt.
• İsfahânî, R. (ts.). el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: ed-Dârü’ş-Şâmiyye.
• Kâşânî, A. (1600). Teʾvîlâtü’l-Kurʾân. Riyad: Kral Soud Üniversitesi, Yazmalar, 2437.
• Kırca, C. (2014). Kur’ân’ı Anlama Sorunları ve Yöntemleri. Bilimname 26/1 (Ağustos), 7-24.
• Kurtubî, M. (2006) el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Kübrâ, N. (2009). et-Te’vîlâtü’n-Necmiyye. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• Maden, Ş. ve Yiğitoğlu, M. (2018). Kur’an-ı Kerim ve Eski Ahit Bağlamında Buzağıya Tapan İsrailoğulları’na Ölüm Cezası Verilmesi Meselesi. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Aralık), 425-446.
• Mâtürîdî, E. (2005-2007). Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu vd. İstanbul: Dâru’l-Mîzân.
• Mâverdî, A. (ts.). en-Nüket ve’l-ʿuyûn. nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• Mertoğlu, S. (2013). Vücûh ve Nezâir. DİA, c. 43, s. 141-143. İstanbul: TDV Yayınları.
• Mukâtil b. Süleyman. (2002). Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-‘Arabî.
• Müslim, M. (1992). el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Müslim, M. (1992). el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Nesâî, A. (1992). Sünenü’n-Nesâî. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Öz, A. (2016). Kur’an’ı Anlamada Bağlam. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• Paçacı, M. (2010). Kur’ân’a Giriş. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Râzî, F. (1981). Mefâtîhu’l-gayb: et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Seâlibî, A. (1984). el-Eşbâh ve’n-nezâir. nşr. Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Mektebetü’l-Mütenebbî.
• Semerkandî, E. N. (2002). Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Kerîm/Tefsîru Ebi’l-Leys es-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavvıd vd. Beyrut: Dâr’ul-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• Serinsu, A. N. (2012). Kur’an ve Bağlam. İstanbul: Şule Yayınları.
• Taberî, M. (2001). Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî vd. Kahire: Dâru Hicr.
• Tirmizî, M. (1992). Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Bedreddin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Tiyek, F. (2015). Kur’an’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Tüsterî, S. (2004). Tefsîru’l-Kur‟âni’l-Azim. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa‘d - Sa‘d Hasan Muhammed Ali. Kahire: Dâru’l-Haram li’t-Türâs.
• Uludağ, S. (2002). Kaşânî, Abdürrezzâk. DİA, c. 25, s. 5-6. İstanbul: TDV Yayınları.
• Uzun, N. (2016). Bağlam ve Kur’an’ın Anlaşılması Üzerine. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Ünver, M. (1996). Kur’ân’ı Anlamada Siyâkın Rolü: Bütünlük Üzerine. Ankara: Sidre Yayınları.
• Vâhidî, A. (2009). et-Tefsîru’l-basît. n‏şr. Muhammed b. Sâlih b. Abdillah el-Fevzân vd. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye.
• Zemahşerî, M. (2009). el-Keşşâf ‘an hakâ‘ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. nşr. Halîl Me’mûn Şeyhâ. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife.
• Zerkeşî, B. (ts.). el-Bürhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’t-Türâs.