Study on the Effect of Social Media Use on Disaster Awareness Perception Level

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 904 - 928, 01.07.2024

Leyla İçerli , Gül Bilen

https://doi.org/10.15869/itobiad.1331920

Öz

Earthquakes occur periodically in our country, which is located on the Alpine-Himalayan belt one of the most important earthquake lines in the world and on three important fault lines such as the North Anatolian fault line the West Anatolian fault line and the East Anatolian fault line. This study aims to examine the effect of social media use on the perception level of disaster awareness. Societies that have developed disaster awareness and can generally create a disaster culture can overcome disasters more easily. Therefore, increasing disaster awareness in society is vital, and social media can be an effective tool. Social media platforms can help society with life safety, communication, and emergency assistance requests during disasters. The research sample consists of 250 teachers who visited the Disaster Awareness Exhibition at Aksaray Provincial Science Center with their students in May and June 2023. A face-to-face survey was applied to the participants, and 210 people whose personal consent was obtained participated in the survey, and 210 data were deemed suitable for analysis. SPSS 25 and IBM AMOS 22 package programs were used in the analysis of the data. The results obtained according to the research findings are as follows: the participants had a medium level of disaster awareness, pre-disaster awareness, post-disaster awareness, false disaster awareness perception, and a low level of disaster education awareness perception. When the relationship between social media use and disaster awareness perception was examined, no significant relationship was found between them, and among the sub-dimensions of social media use and disaster awareness perception, a significant relationship was found only with the perception of disaster education awareness. Within this study's framework, the limited existing studies in the literature on social media use and disaster awareness perception were examined, and it was aimed to contribute to the literature on this subject by creating an empirical study.

Anahtar Kelimeler

Disaster, Disaster Awareness, Disaster Awareness Perception, Social Media Usage, Internet

Sosyal Medya Kullanımının Afet Bilinci Algı Düzeyine Etkisi Üzerine Bir Araştırma

Öz

Dünyanın en önemli deprem hatlarından biri olan Alp-Himalaya kuşağı üzerinde yer alan ve Kuzey Anadolu fay hattı, Batı Anadolu fay hattı ve Doğu Anadolu fay hattı gibi üç önemli fay hattı üzerinde bulunmakta olan ülkemizde dönem dönem depremler meydana gelmektedir. Bu çalışmanın amacı, sosyal medya kullanımının afet bilinci algı düzeyine etkisini incelemektir. Afet bilinci gelişmiş olan ve genel olarak bir afet kültürü oluşturabilen toplumlar, afetlerin üstesinden daha kolay gelebilmektedirler. Bu nedenle, toplumda afet bilincinin artırılması hayati önem taşır ve sosyal medya bu konuda etkili bir araç olabilir. Sosyal medya platformları, afet sırasında can güvenliği, haberleşme ve acil yardım talepleri gibi konularda topluma yardımcı olabilir. Araştırmanın örneklemini 2023 yılı Mayıs ve Haziran aylarında Aksaray İli Bilim Merkezi'nde bulunan Afet Farkındalık Sergisini öğrencileri ile birlikte ziyaret eden 250 öğretmen oluşturmaktadır. Katılımcılara yüz yüze anket uygulaması yapılmış ve ankete kişisel onayı alınan 210 kişi katılmış olup; 210 veri analize uygun olarak belirlenmiştir. Elde edilen verilerin analizinde SPSS 25 paket programı, IBM AMOS 22 paket programı kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre elde edilen sonuçlar şu şekildedir; katılımcıların orta düzeyde afet bilinci, afet öncesi bilinç, afet sonrası bilinç ve yanlış afet bilinci algısına; düşük düzeyde de afet eğitim bilinci algısına sahip oldukları tespit edilmiştir. Sosyal medya kullanımı ve afet bilinci algısı arasındaki ilişki incelendiğinde ise; aralarında anlamlı bir ilişki bulunamamış, sosyal medya kullanımı ile afet bilinci algısı alt boyutlarından sadece afet eğitim bilinci algısı ile anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bu çalışma çerçevesinde öncelikli olarak sosyal medya kullanımı ve afet bilinci algısı ile alan yazında kısıtlı da olsa var olan çalışmalar incelenmiş ve uygulamalı bir çalışma oluşturularak bu konuda alan yazınına katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Afet, Afet Bilinci, Afet Biinci Algısı, Sosyal Medya Kullanımı, İnternet

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] , Aksaray (2024). Aksaray İli Afet Farkındalık Sergisi Bilgi Notu, Aksaray İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, Aksaray
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2023). Açıklamalı afet yönetimi terimleri sözlüğü, T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. Erişim adresi: https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2014). Türkiye afet farkındalığı ve afetlere hazırlık araştırması, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara. Erişim adresi:https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/3923/xfiles/turkiye-afet-farkindaligi-ve-afetlere-hazirlik-arastirmasi_-2014-edited.pdf.
• Ağca, M. E. (2023). Afet odaklı risk iletişiminde sosyal medya kullanımı: AFAD örneği. Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli Dergisi, 6(1), 41-60. doi:10.33464/mediaj.1190707
• Akdağ. M. & Taşdemir, M. (2006). Krizden yolları: Etkin bir kriz iletişimi, Selçuk İletişim, 4(2), 141-157. doi: 10.18094/si.24578
• Akın, A., Özbay, A. & Baykut, İ. (2015). Sosyal medya kullanımı ölçeğinin Türkçe formu'nun geçerliği ve güvenirliği. Journal Of International Social Research, 8(38), 628-633. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/370607943_Sosyal_Medya_Kullanimi_Olcegi'nin_Turkce_Formunun_Gecerligi_ve_Guvenirligi
• Aksu, G., Eser, M. T., & Güzeller, C. O. (2017). Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi ile yapısal eşitlik modeli uygulamaları (1. Baskı), Ankara: Detay Yayıncılık
• Akyel, R. (2005). Türkiye kamu yönetiminde afet yönetimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 15-29. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cusosbil/issue/4371/59786
• Anar, Ü. İ. E. (2021). Sosyal medya ortamında yer alan afet haberlerinde etkileşim; İzmir depremi örneği. Turkish Online Journal Of Design Art and Communication, 11(3), 1129-1147. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tojdac/issue/62647/910819
• Argın, Y. (2023). Doğal afetlerde sosyal medya kullanımı: 2023 Kahramanmaraş Depremi özelinde twitter örneği. Insanat: Sanat Tasarım ve Mimarlık Araştırmaları Dergisi, 3(1), 140-165. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/insanat/issue/78781/1314509
• Bulu, D.(2023). Sınıf öğretmenlerinin afet bilinci algı düzeylerinin belirlenmesi, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Bartın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bartın. Civelek, M. E. (2018). Yapısal eşitlik modellemesi metodolojisi (1. Baskı), İstanbul: Beta Yayınları
• Clerveaux, V., Spence, B. & Katada, T. (2010). Promoting disaster awareness in multicultural societies: The dag approach. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 19(2), 199-218. doi: 10.1108/09653561011038002
• Çanakçi, M. (2019). Afet ve kriz yönetiminde sosyal medyanın kullanımı ve rolü: Twitter örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gümüşhane.
• Çanakçi, M., Şaşmazlar, C. & Öztürk, S. (2022). Afet ve kriz yönetiminde sosyal medyanın kullanımı üzerine bir araştırma: Twitter örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(3), 882-897. doi: 10.37989/gumussagbil.1136584
• Çelik, A. A. & Gündoğdu, K. (2022). Öğretmenlerin afete hazırlık düzeyleri ile ilkokullardaki afet eğitimi uygulamalarına yönelik görüşleri. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 76-111. doi: 10.31463/aicusbed.1057401
• Çetinkaya, E. (2013). HAMER acil ve afet durumlarında sağlık yönetimi. K. H. Altıntaş (Ed.) Afet durumlarında sağlık kuruluşları için iletişimin önemi ve yönetimi içinde (s. 329-333), Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Değirmenci, Y. & İlter, I. (2013). Coğrafya dersi öğretim programında doğal afetler. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 276-303. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/marucog/issue/475/3934
• Demiröz, K. (2020). Afet kriz yönetiminde sosyal medyanın işlevselliği ve zararları üzerine bir inceleme. Resilience, 4(2), 293-304. doi: 10.32569/resilience.735807
• Dikmenli, Y., Yakar, H., & Konca, A. S. (2018). Development of disaster awareness scale: a validity and reliability study. Review of International Geographical Education Online, 8(2), 206-220. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/rigeo/issue/40904/493842
• Dikmenli, Y., & Yakar, H. (2019). Öğretmen Adaylarının Afet Bilinci Algı Düzeylerinin İncelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 386-416. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuefd/issue/50700/660832
• Doğan, M. (2003). Büyük Türkçe sözlük. Ankara: Vadi Yayınları.
• Fuhrmann, S., Stone, L. D., Casey, M. C., Curtis, M. D., Doyle, A. L., Earle, B. D., Rodriguez, P., & Schermerhorn, S. M. (2008). Teaching disaster preparedness in geographic education. Journal of Geography, 107(3), 112-120. doi: 10.1080/00221340802458482
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi - temel ilkeler ve uygulamalı analizler. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Güngör, N. (2018). İletişim kuramlar ve yaklaşımlar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• İslamoğlu, A. H. & Alnıaçık, Ü. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (6.Baskı). İstanbul: Beta Yayınevi.
• İnal, E., Kocagöz, S., & Turan, M. (2012). Temel afet bilinç ve hazırlık düzeyinin saptanmasına yönelik bir araştırma. Türkiye Acil Tıp Dergisi, 12(1), 15-19. Erişim adresi: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/142118/
• İnal, E. (2015). Acil durumlara/afetlere bireysel hazırlığı değerlendirmek için sağlık inanç̧ model’ine dayalı ölçek geliştirme, (Yayımlanmamış doktora tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Jenkins-Guarnieri, M. A., Wright, S. L., & Johnson, B. (2013). Development and validation of a social media use integration scale. Psychology of Popular Media Culture, 2(1), 38–50. doi: 10.1037/a0030277
• Kadıoğlu, M. (2008). Toplumda afet bilincini artırma yöntemleri. M. Kadıoğlu ve E. Özdamar (Eds.), Afet zararlarını azaltmanın temel ilkeleri içinde (s. 223-242), Ankara: JICA Türkiye Ofisi Yayınları.
• Kaigo, M. (2012). Social media usage during disasters and social capital: Twitter and the great east japan earthquake. Keio Communication Review, 34(1), 19-35. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/291771449_Social_media_usage_during_disasters_and_social_capital_Twitter_and_the_great_East_Japan_earthquake
• Karahisar, T. (2016). Olası bir depremde koordinasyonun sağlanması ve sosyal medyanın rolü. Beykoz Akademi Dergisi, 4(2), 43-64. doi:10.14514/BYK.m.21478082.2016.4/2.43-64
• Kitagawa, K. (2015). Continuity and change in disaster education in Japan. History of Education, 44(3), 371-390. doi: 10.1080/0046760X.2014.979255
• Kolukırık, S., Arslan, D. A., & Yılmaz, G. G. (2022). Orman yangınlarının toplumsal etkileri ve görünümü: Medya paylaşımlarında 2021 Büyük Antalya-Manavgat Yangını. Afet ve Risk Dergisi, 5(2), 560-580. doi: 10.35341/afet.1086418
• Lovari, A. & Bowen, S. A. (2019). Social media in disaster communication: a case study of strategies, barriers, and ethical ımplications. Journal of Public Affairs, 1-9. doi: 10.1002/pa.1967
• Mavi, E. E. (2020). Afet kriz yönetiminde medya: 30 Ekim 2020 İzmir Depremi. Karadeniz Teknik Üniversitesi İletişim Araştırmaları Dergisi, 10(2), 31-53. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/e-kiad/issue/59330/828417
• Mızrak, S. (2018). Eğitim, afet eğitimi ve afete dirençli toplum. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 56-67. doi: 10.21666/muefd.321970
• NTV, (2023). Hatay’da ‘Patladı’ denilen Yarseli Barajı'nın son durumu. Erişim adresi : https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/hatayda-patladi-denilen-yarseli-barajinin-son-durumu,7GiZSf00t0yTnjwXbvCYpQ
• NTV, (2023). Kahramanmaraş Kuşkayası Dağı'nda deprem sonrası volkanik hareketlilik iddiası. Erişim adresi: https://www.ntv.com.tr/turkiye/kahramanmaras-kuskayasi-daginda-deprem-sonrasi-volkanik-hareketlilik-iddiasi,HICFau-Kc02afccWdh7Atg
• Newport, J. K., & Jawahar, G. G. P. (2003). Community participation and public awareness in disaster mitigation. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 12(1), 33-36. doi: 10.1108/09653560310463838
• Oran, F. Ç., & Akan, B. B. (2021). Pandemi döneminde afet yönetimi açısından risk iletişimine ilişkin bir değerlendirme: Sosyal medya paylaşımları içerik analizi. Selçuk İletişim, 14(3), 1371-1397. doi: 10.18094/ JOSC.882578
• Özkazanç, S., & Yüksel, U. D. (2015). Evaluation of disaster awareness and sensitivity level of higher education students. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 197, 745-753. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.07.168.
• Özmen, B., Nurlu, M., Kuterdem, K. & Temiz, A. (2005, Mart). Afet yönetimi ve afet işleri genel müdürlüğü. Deprem Sempozyumu, Kocaeli: Türkiye.
• Polat, T. (2014). Erzincan Yavuz Selim mahallesinde ikamet eden ulaşabilen 18 yaş ve üstü bireylerin temel afet bilinci bilgi düzeylerinin saptanması, (Yayımlanmamış̧ yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Saitoğlu, C. (2018). Bir haber iletim mecrası olarak sosyal medya: 2015 Genel Secim sürecinde yayınlanan haberlerin geleneksel medya ve sosyal medya karşılaştırması, (Yayınlanmamış̧ yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi SBE Genel Gazetecilik Anabilim Dalı, İstanbul.
• Shaw, R., Takeuchi, Y., Ru Gwee, Q. & Shiwaku, K. (2011). Disaster education: An introduction (Chapter 1). R. Shaw, K. Shiwaku and Y. Takeuchi. (Eds). In Disaster Education (pp. 1-22), Bingley, UK: Emerald Group Publishing Limited.
• Serin, E., & Ünlü, S. (2024). Sosyal medya çağının salgını bilgi dezenformasyonu: Twitter üzerinden 6 Şubat Kahramanmaraş Depremi hakkında bir değerlendirme. İletişim Ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 4(1), 1-16. doi: 10.59534/jcss.1333439.
• Sever R. & Değirmenci Y. (2019). Temel kavramlar. R. Sever (Ed.), Afetler ve afet yönetimi (ss. 2-13), Ankara: Pegem Akademi.
• Soydan, E., & Alpaslan, N. (2014). Medyanın doğal afetlerdeki işlevi. İstanbul Journal of Social Sciences, 7, 53-64. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/istjss/issue/17493/183033
• Şahin, Y., Lamba, M. & Öztop, S. (2018). Üniversite öğrencilerinin afet bilinci ve afete hazırlık düzeylerinin belirlenmesi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(6), 149-159. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/612822
• Şengün, H. & Küçükşen, M. (2019). Afet yönetimi eğitimi niçin gerekli? Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33(46), 193-211. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/46591/532928
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th Ed.), Boston: Pearson Education.
• Tabachnick, B., & Fidell, L. S. (2012). Using multivariate statics (6th Ed.), USA: Pearson Education.
• Tekin, O. (2020). Sınıf öğretmeni adaylarının afet bilinci algısı ve deprem bilgi düzeyi kurum içi iletişimin kurum kültürüne etkisi: Bir kamu kurumu uygulaması, (Yayımlanmamış̧ yüksek lisans tezi), Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
• Thinktech (2020). Afet yönetiminde teknoloji, STM teknolojik düşünce merkezi. Erişim adresi: https://thinktech.stm.com.tr/tr/afet-yonetiminde-teknoloji
• Toker, H. (2016). Doğal afetler, iletişim ve medya. Z. T. Karaman ve A. Altay (Eds.) Bütünleşik afet yönetimi içinde (ss. 249-278). Ankara: İlkem Ofset ve Dijital Baskı.
• Tsai, M. H., Chang, Y. L., Shiau, J. S., & Wang, S. M. (2020). Exploring the effects of a serious game-based learning package for disaster prevention education: The case of battle of flooding protection. International Journal of Disaster Risk Reduction, 43, 101393. doi: 10.1016/j.ijdrr.2019.101393
• Usta, E., & Yükseler, M. (2021). Afetlerde sosyal medya kullanımı ve etik ikilemler: İzmir Seferihisar Depremi örneği. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 249-269. doi: 10.35341/afet.981246
• We Are Social “2023 Turkey Digital Report”, Erişim adresi: https://www.guvenliweb.org.tr/dosya/HQTLP.pdf.
• Varol, N. & Buluş Kırıkkaya, E. (2017). Afetler karşısında toplum dirençliliği, Resilience Dergisi, 1(1), 1-9. doi: 10.32569/resilience.344784
• Yakut, I. (2005, Mart). Afet etkilerine karşı toplumu bilinçlendirme çalışmalarında sürdürülebilir iletişimin rolü, Deprem Sempozyumu, Kocaeli: Türkiye.
• Yates, D., & Paquette, S. (2011). Emergency knowledge management and social media technologies: A case study of The 2010 Haitian Earthquake. International Journal Of Information Management, 31(1), 6-13. doi: 10.1016/j.ijinfomgt.2010.10.001
• Zengin, S. (2021). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının doğal afetlere yönelik görüşlerinin incelenmesi: Amasya Üniversitesi örneği, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.
• Zincir, O., & Yazıcı, S. (2013). Kriz yönetimi ve afetlerde sosyal medya kullanımı, I.U. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49, 65-82. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/631/6428