The Reasons for az-Zaccâc's Grammatical and Morphological Criticisms of al-Akhfash in Maʿâni al-Qurʾān

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 1570 - 1586, 30.09.2024

Halid Halid , Musab Muhemid

https://doi.org/10.15869/itobiad.1519814

Öz

In his work, Maʻānī al-Qurʼān wa-iʻrābuh by al-Zajjāj meticulously examines the views of scholars, identifying and critiquing those he finds incorrect or weak, and often providing reasons and evidence for his own positions. He usually explained the reasons for his refusal and presented the evidence in support of his view. However, he sometimes lists multiple views without indicating a preference or chooses one view over another without explanation. The present study focuses on cases where al-Zajjāj articulates his reasons and evidence. One scholar whose views al-Zajjāj frequently scrutinizes is the Basran grammarian al-Akhfash al-Awsat, who often diverged from Basran thought and adopted Kufan perspectives. Our study aims to compare and evaluate the positions of al-Zajjāj and al-Akhfash to ascertain the most accurate conclusions. The significance of this research lies in the fact that al-Zajjāj’s criticisms of al-Akhfash have not been thoroughly examined nor studied independently. We analyze the evidence and reasons al-Zajjāj employs in his critiques. We begin with an introduction that elucidates the relationship between linguistic scholars and the Qur’an, as well as the critical methodology al-Zajjāj employs. Then, the main theme of this study is divided into two parts. The first part addresses instances where al-Zajjāj explicitly finds al-Akhfash’s views erroneous. The second part examines cases where al-Zajjāj considers al-Akhfash’s views weak or implicitly incorrect. Methodologically, at the beginning of each topic, we identify the point of contention. We then present al-Zajjāj’s critique of al-Akhfash. Our examination includes the views of other grammarians, evidence, and analogies supporting each view, and the reasons behind them. We cite the opinions of exegetes only when relevant to grammar or meanings that corroborate the grammarians’ perspectives. Ultimately, our aim is to determine the most accurate view based on our analysis. This approach allows for a better understanding and evaluation of al-Zajjāj’s critiques, contributing to significant discussions within the field of grammar.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Maʿâni al-Qurʾān wa Iʿrâbuhu, az-Zaccâc, al-Akhfash, Critique, Reasoning

Ez-Zeccâc'ın Maʿânî'l-Kur'ân’ında el-Ahfeş'e Yönelik Nahiv ve Sarf Eleştirilerinin Gerekçeleri

Öz

ez-Zeccâc, "Meʿânî'l-Ḳurʾân ve İʿrâbuhu" adlı eserinde, birçok âlimin görüşünü ele alarak, bunların yanlış bulduğu veya zayıf olarak nitelendirdiği hususları detaylı bir şekilde incelemiştir. Genellikle, reddettiği görüşlerin nedenlerini belirtmiş ve kendi görüşünü destekleyen delilleri arz etmiştir. Ancak bazen birçok görüşü sıralayıp herhangi bir tercih belirtmemiş veya bir görüşü diğerine tercih edip nedenini açıklamamıştır. Bu çalışmada, ez-Zeccâc'ın nedenlerini ve delillerini belirttiği görüşler incelenmiştir. ez-Zeccâc'ın özel olarak görüşlerini ele aldığı âlimlerden biri, Basralı olup Basralıların aksine Kûfelilerin görüşlerini benimseyen Nahivci el-Ahfeş el-Evsat'tır. Çalışmamızda, ez-Zeccâc ve el-Ahfeş'in görüşlerini karşılaştırarak ve diğer görüşlerle birlikte değerlendirerek, en doğru sonuca ulaşmayı hedefledik. Bu çalışmanın önemi, ez-Zeccâc'ın el-Ahfeş'e yönelik eleştirilerinin incelenmemiş olmasıdır. Ayrıca, bu eleştiriler bağımsız bir şekilde ele alınmamıştır. Çalışmada, ez-Zeccâc'ın el-Ahfeş'e yönelik eleştirilerinde kullandığı deliller incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde dil âlimlerinin Kur'an'la ilişkisi ve ez-Zeccâc'ın eserindeki eleştirel metoduna yer verilmiştir. Sonra konumuzu iki ana başlık altında ele aldık. Birinci başlıkta ez-Zeccâc'ın el-Ahfeş'in görüşlerini açıkça yanlış bulduğu yerleri ele aldık. İkinci başlıkta ise, ez-Zeccâc'ın el-Ahfeş'in görüşlerini zayıf bulduğu veya yanlış olduğunu ima ettiği yerleri inceledik. Sonrasında, ulaştığımız sonuçlara yer verdik. Yöntem olarak, her konunun başında incelediğimiz meseledeki anlaşmazlık noktasını belirttik, ardından ez-Zeccâc'ın el-Ahfeş'e olan eleştirisini sunduk. Meselenin incelenmesinde, nahivcilerin görüşlerini, her bir görüşün delil ve kıyaslarını, nedenlerini zikrettik. Müfessirlerin görüşlerinden sadece nahiv veya anlamla ilgili olan ve nahivcilerin görüşlerini teyit edenleri zikrettik. Çalışmanın sonunda ise, kendi kanaatimizce en doğru görüşe ulaşmayı amaçladık. Bu metodolojik yaklaşım sayesinde, ez-Zeccâc'ın eleştirilerini ve görüşlerini daha iyi anlamayı ve değerlendirmeyi hedefledik. Bu şekilde, nahiv alanındaki bu önemli tartışmalara katkıda bulunmayı amaçladık. Çalışmada şu sonuçlara varılmıştır: Zeccâc, taklitten uzak bir duruş sergilemiş ve kendisinden önceki birçok dilciyi eleştirmiştir. İleri sürdüğü görüşlerini temellendirmek için semâ‘, kıyas, icma ve istishâbu’l-asl gibi yöntemlere başvurmuştur. Tartışmalı dil konularında genellikle Basra ekolünü tercih etmiştir. Zeccâc, tercih ettiği görüşler için asah, sahih, savâb/doğru, caiz, zayıf, gayr-ı caiz, hata ve galat gibi kavramları kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Zeccâc, Me‘âni’l-Kur`ân ve İ‘râbuhû, Ahfeş, Red, İllet

Teşekkür

Teşekkürlar

Kaynakça

• ʿAbdulḳâdir el-Bağdâdî, ʿAbdulḳâdir b. ʿOmar el-Bağdâdî. (1418/1997). Ḫizânetu’l-Edeb ve Lubbu Lubâbi Lisâni’l-Arab (1-13). Mektebetu’l-Ḫâncî.
• Ahfeş el-Avsat, Saîd b. Mes‘ade. (1990). Me‘âni’l-Kur’ân (1-2). Mektebetü’l-Hâncî.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. (1420). El-Bahrü’l-muhît (1-10). Dârü’l-Fikr.
• Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed. (2003). el-İnsâf fî mesâ’ili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîn: El-Basriyyîn ve’l- Kûfiyyîn (1-2). el-Mektebetü’l-‘Asriyye.
• Esterâbâzî, Muhammed b. el-Hasan er-Razî Necmu’d-Dîn. (1395/1975). Şerhu Kâfiyeti İbni’l-Hâcib. Dâru’l- Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Ezherî, Halid b. Abdullah. (2000). Şerhu’t-tasrîh ‘ale’t-Tavzîh (1-2). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Fârisî, Ebû Alî Hasan b. Ahmed b. Abdilğaffâr. (1969). El-İğfâl.
• Ferrâ, Yahya b. Ziyâd. (t.y.). Me‘âni’l-Kur’ân (1-3). Dârü’l-Mısriyye.
• İbn ‘Atıyye, Abdülhak b. Gâlib. (1422). El-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz (1-6). Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth Osmân b. Cinnî. el-Mevṣılî el-Bağdâdî. (1421/2000). Sirru sinâʿati’l-iʿrâb (1-2). Dâru’l- Kalem.
• İbn Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib b. Muhammed. el-Kaysî. (2009). Muşkilu İ‘râbi’l-Kur’ân. Mektebetu’s-Sekâfiti’d-Diniyye.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yusuf. (1985). Muğni’l-lebîb ‘an kütübi’l-e‘ârîb. Dârü’l-Fikr.
• İbn Mâlik, Ebû Abdullah Cemâleddîn Muhammed b. Abdullah b. Mâlik. (2004). Îcâzu’t-Taʿrîf fî ʿİlmi’t-Tasrîf. Muessetu’r-Reyyân.
• İbn Mâlik, Ebû Abdullah Cemâleddîn Muhammed b. Abdullah b. Mâlik. (1410/1990). Şerhu Teshîli’l-Fevâʾid (1- 4). Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. (1414). Lisânü’l-‘Arab (3. bs, 1-15). Dâru Sâdir.
• İbn ‘Usfûr, Ebu’l-Hasan ‘Alî b. Mü’min b. Muhammed el-İşbîlî. (2011). El-Mumti‘ fi’t-Tasrîf. Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-‘Arabî.
• Kîsâî. (1998). Meʿâni’l-Kurʾân. Dâru Kubâ.
• Müberred, Mahammed b. Yezid. (2013). El-Muktedab. Dâru’l-Kutubi’l Misriyye.
• Sabbân, Ebu’l-ʿİrfân Muhammed b. ʿAlî. (2014). Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî li-Elfiyyeti İbn Mâlik (1. bs). Dâru’l-Fikr.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yusuf. (t.y.). Ed-Dürrü’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn (1-11). Dârü’l-Kalem.
• Sîbeveyh, ‘Amr b. Osman. (1988). El-Kitâb (3. bs, 1-4). Mektebetü’l-Hâncî.
• Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed es. (1987). Hemʿu’l-hevâmiʿ fî şerhi Cemʿi’l-cevâmiʿ. Müessesetü’r-Risâle.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. (2001). Câmiu’l-Bey’ân ‘an te’vili âyi’l-Kur’ân. Dâr Hacr.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed. (1430). Et-Tefsîrü’l-basît (1-25). ‘İmâdetü’l-Bahsi’l-‘İlmî.
• Zeccâc, İbrahim b. es-Serî. (1988). Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh (1-5). ‘Âlemü’l-Kütüb.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. (1407). El-Keşşâf ‘an hakâ’iki’t-tenzîl (3. bs, 1-4). Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî.