Lokman Hekim in the Context of Folk Songs

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1505 - 1527, 30.09.2025

Pelin Demirçe Altıntaş

https://doi.org/10.15869/itobiad.1636681

Öz

From the moment they are born, humans interact with their surroundings. In this interaction, humans who want to express themselves often use music as a tool. One of the most important musical elements in Anatolia for expressing emotions is folk songs. Passed down from generation to generation, folk songs convey all the cultural elements of the culture they belong to through their lyrics and melodies. Therefore, Turkish folk music melodies, or folk songs, which play an important role in the formation of social identity, are also valuable in terms of social identity construction due to the traditional elements they carry. This study aims to examine the place and importance of Lokman Hekim, an important identity in Turkish culture, as well as its reflections in folk songs. The universe of this study consists of folk songs found in the Turkish Radio and Television Corporation's THM repertoire that mention the name “Lokman Hekim,” an important identity in Turkish folk culture, while the sample of the study consists of Kırık Hava folk songs that mention the name “Lokman Hekim.” A multi-faceted methodology was followed for this study; literature review, document analysis, and semi-structured interview questions were prepared, and interviews were conducted with expert sources in their fields. The study was conducted based on the hypothesis that in the Kırık Hava folk songs mentioning Lokman Hekim in the TRT repertoire, Lokman Hekim is mostly mentioned as a healer, that is, as a remedy for troubles. As a result, it was determined that Lokman Hekim, who exists as an identity in Turkish folk culture, is portrayed as a physician in addition to his wise personality, but his primary identity as a wise and knowledgeable figure is overshadowed. He is associated with physicians seeking immortality under different names in various cultures and is identified with Lokman Hekim in Turkish culture. Additionally, in the examined folk songs, it was found that Lokman Hekim, who is believed to have found a cure even for death, is generally referred to in the sense of “unable to find a cure, unable to heal.”

Anahtar Kelimeler

Music , Turkish Folk Music , Folk Songs , Turkish Folk Culture , Lokman Hekim

Türküler Ekseninde Lokman Hekim

Öz

İnsan, doğduğu andan itibaren çevresiyle etkileşim içine girmektedir. Bu etkileşim içerisinde kendini ifade etmek isteyen insan, çoğu zaman müziği araç olarak kullanmaktadır. Anadolu’da duyguların dile döküldüğü en önemli müzikal unsurlardan biri türkülerdir. Dilden dile, nesilden nesile söylenilen türküler de sözleri itibariyle içinde taşıdığı ve bulunduğu kültüre ait tüm kültürel unsurları ezgisiyle birlikte aktarmaktadır. Dolayısıyla toplumsal kimliğin oluşmasında önemli bir rol oynayan Türk halk müziği ezgileri yani türküler; içinde taşıdığı geleneksel unsurlar nedeniyle toplumsal kimlik inşası açısından da değerlidir. Bu çalışmada önemli bir kimlik olan Lokman Hekim’in Türk kültüründeki yeri ve öneminin yanı sıra türkülerdeki yansımalarının incelenmesi amaçlanmıştır. Evrenini; Türk halk kültüründe önemli bir kimlik olan “Lokman Hekim” adının geçtiği Türkiye Radyo Televizyon Kurumu THM repertuvarında bulunan türküler oluştururken çalışmanın örneklemini ise “Lokman Hekim” adının geçtiği kırık hava türküler oluşturmaktadır. Bu çalışma için çok yönlü bir metodoloji izlenmiş; literatür taraması, doküman analizi ve yarı yapılandırışmış görüşme soruları hazırlanarak, alanlarında uzman kaynak kişilerle görüşmeler yapılmıştır. Çalışma; TRT repertuvarında Lokman Hekim’den bahseden kırık hava türkülerde, Lokman Hekim’in çoğunlukla şifacılığından yani dertlere devâ veren anlamında bahsedildiği hipotezinden yola çıkılarak yapılmıştır. Sonuç olarak; Türk halk kültüründe bir kimlik olarak var olan Lokman Hekim, bilge kişiliğinin yanında hekim olarak da yer aldığı ancak asıl kimliği olan bilge, hikmet sahibi kimliğinin ikinci planda kaldığı, farklı kültürlerde farklı isimlerle yer alan ve ölümsüzlüğe çâre arayan hekimlerle bağdaştırılarak Türk kültüründe “Lokman Hekim”le ilişkilendirildiği tespit edilmiştir Ayrıca incelenen türkülerde; hekim kimliğiyle yer aldığı, ölüme bile çâre bulduğuna inanılan Lokman Hekim’den genellikle “çâre bulamayan, devâ olamayan” anlamlarında bahsedildiği sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Müzik , Türk Halk Müziği , Türkü , Türk Halk Kültürü , Lokman Hekim

Kaynakça

• Ataman, S. Y. (1953). İstanbul Müzik Folkloru: İstanbul Halk Türküleri. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Sayı: 46.
• Bayat, A. H., (2000). Türk kültüründe Lokman Hekim. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, O. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (5. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Dağı, F. (2020). Türk Halk Anlatılarında Halk Hekimliği. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Duygulu, M. (2014). Türk Halk Müziği Sözlüğü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Eroğlu, T. (2017). Türkü Nedir? Kesit Akademi Dergisi. 3(7): 78-91.
• Gazimihal, M. R. (1956). Müzik Folkloru: Musiki ve Paremioloji. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi. Sayı: 84.
• Gültekin, E. (2018). Türk Kültüründe Lokman Hekim. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 88: 123-134.
• Hüsrev, H., Ülman, Y.I., (2005). Was Lokman Hekim Alcmaeon?. 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı (2002). Cilt I: 339-340.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Köken, A. H., Bulut, F., Özyurt, K., Atasoy, M. (2023) Hekimlik ve Sağlıkla İlgili Türkülerde Geçen “Yara” ve “Merhem” Kavramlarının Doküman Analizi Yöntemiyle İncelenmesi. Nobel Medicus. 20(1): 36-43.
• Mirzaoğlu, G. (2015). Anlatı ve Müzik İlişkisi Bağlamında Halk Hikâyelerinden Halk Müziği Dağarcığına Geçen Türküler. Mustafa Öztürk'e Armağan. (Ed. Mustafa Argunşah). Kesit Yayınları: İstanbul, s. 305-318.
• Neuman, W. L. (2017). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Ankara: Yayınodası Toplumbilim Dizisi.
• Saban, A., Ersoy, A. (2017). Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Paşaoğlu, S. (2009). Müzik Kültüründe Sözlü ve Yazılı Aktarım. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 11(2): 143-159.
• Topal, Z., Bahşi, A., Bahşi, İ., Karatepe, Ş. (2020). Müzik Aracılığı ile Türk Kültüründe Doktor Algısı. Lokman Hekim Dergisi. 10(2): 179-189.
• Vural, F. G. (2011). Türk Kültürünün Aynası: Türküler. e-journal of New World Sciences Academy, 6(3): 397-411 Sözlü Kaynaklar
• KK1: Prof. Dr. Halil TEKİNER, Kayseri-1983; Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Eczacılık Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Uluslararası Eczacılık Tarihi Birliği Başkanı (Görüşme 20.01.2025)
• KK2: Prof. Dr. Ayten ALTINTAŞ, Tokat-1948; Medipol Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi (Görüşme 27.01.2025)
• KK3: Prof. Dr. Ayhan ALTINTAŞ, Letmathe-1971; Anadolu Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Öğretim Üyesi, Eczacılık Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Başkanı (Görüşme 03.02.2025)
• KK4: Prof.Dr. Feyzan GÖHER BALÇIN, İstanbul/ Bakırköy-1976; Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı, Müzikoloji Bölümü Öğretim Üyesi (Görüşme 05.02.2025)